Styrak
Ilustracja
Styrak lekarski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

styrakowate

Rodzaj

styrak

Nazwa systematyczna
Styrax Linnaeus
Sp. Pl. 444. 1 Mai 1753[3][4]
Typ nomenklatoryczny

S. officinalis Linnaeus[4]

Styrak japoński

Styrak[5], styraksowiec[6] (Styrax L.) – rodzaj roślin z rodziny styrakowatych. Obejmuje 126 gatunków[3]. Są to drzewa i krzewy w większości rosnące w strefie tropikalnej i subtropikalnej wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz w Ameryce Północnej i Południowej. Nieliczne sięgają stref umiarkowanych. Jeden gatunek – styrak lekarski S. officinalis występuje we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w południowej Europie[7][8][9]. Rośliny te rosną w lasach i na terenach skalistych, ich kwiaty są zapylane przez owady[7].

Około 10 gatunków strefy umiarkowanej, zwłaszcza styrak japoński S. japonicus, jest rozpowszechnionych w uprawie jako rośliny ozdobne[7]. Ze styraka benzoesowego pozyskuje się żywicę benzoesową stosowaną w medycynie[10], w perfumerii i do aromatyzowania papierosów[11]. Styrak lekarski S. officinalis mylnie wskazywany bywa nierzadko jako źródło żywicy storaks (czasem też błędnie identyfikowanej z benzoesową), która wbrew nazwie jej samej i gatunku pozyskiwana jest jednak z ambrowca wschodniego. Styrak lekarski nie jest gatunkiem żywicodajnym[9].

Nazwa rodzaju utworzona została od arabskiej nazwy styraka lekarskiego – assthirak[9].

Morfologia

Styrak okrągłolistny
Owoce S. portoricensis
Pokrój
Krzewy i drzewa osiągające do 16 m wysokości[7]. Pędy pokryte są gwiaździstymi lub prostymi włoskami, rzadko są nagie[8]. U gatunków amerykańskich pędy są zwykle prosto wznoszące się, a u azjatyckich szeroko rozpostarte[11].
Liście
Skrętoległe, opadające na zimę i u gatunków tropikalnych zimozielone. Pojedyncze, całobrzegie, ząbkowane, piłkowane, czasem z blaszką wcinaną[7][9].
Kwiaty
Obupłciowe, zebrane po kilka–kilkanaście[9] w kwiatostany szczytowe lub wyrastające też w kątach liści, groniaste, wiechowate, wierzchotkowate, rzadziej pojedyncze lub zebrane po kilka w pęczki[8]. Szypułki wsparte są drobnymi i szybko odpadającymi przysadkami[8]. Kielich zwykle z 5 działek (rzadziej inna liczba z zakresu od 2 do 9[9]), zrośniętych u dołu, tworzących rurkę lub mających kształt dzwonkowaty lub filiżanki[7][8]. Płatków korony jest zwykle 5, rzadziej więcej (do 8[9] lub 10[7]), są one zrośnięte u dołu, mają kolor biały lub jasnoróżowy[7] i kształt dzwonkowaty[8]. Pręcików jest zwykle 10, czasem mniej (od 5) lub więcej (do 16)[9]. Nitki ich są spłaszczone i wolne, czasem u dołu przyległe do płatków. Pylniki są podługowate. Zalążnia jest górna. Powstaje z trzech owocolistków i za młodu jest trójkomorowa, później jednokomorowa. W każdej z trzech początkowo powstających komór rozwija się jeden lub kilka zalążków. Szyjka słupka jest szydłowata lub nitkowata, zwieńczona znamieniem główkowatym lub trójdzielnym[8].
Owoce
Kulistawe lub elipsoidalne, suche lub mięsiste torebki[9] i pestkowce[8]. Nasiono zwykle pojedyncze, rzadziej w liczbie dwóch lub trzech, kulistawe do elipsoidalnego, z grubą, twardą łupiną[9][8].

Systematyka

Styrax ferrugineus

Rodzaj obejmuje ok. 80% gatunków z rodziny styrakowatych. W obrębie rodziny jest najbliżej spokrewniony z rodzajem Huodendron[9], wraz z którym tworzy grupę bazalną. Rodzaj pochodzi z Eurazji. Skamieniałości z eocenu z terenu Europy, wskazują na to, że w tej części świata rodzaj był znacznie bardziej zróżnicowany niż współcześnie, po czym tutejsi przedstawiciele, z jednym wyjątkiem, wymarli podczas zlodowaceń. Na kontynenty amerykańskie gatunki z tego rodzaju trafiły prawdopodobnie dwukrotnie, raz do Ameryki Południowej przez Pacyfik, drugi raz szlakiem z północno-wschodniej Azji do północno-zachodniej Ameryki[12].

Rodzaj dzielony jest na dwie sekcje Styrax i Valvatae, przy czym ta druga ma najprawdopodobniej charakter parafiletyczny – przedstawiciele jej serii Benzoin są bazalni względem reszty. Druga seria – Valvatae – jest siostrzana dla monofiletycznej sekcji Styrax, która dzieli się na dwie serie – Cyrta i Styrax[12]. Sekcja Styrax występuje w północnej części zasięgu rodzaju, jej przedstawiciele mają na ogół liście opadające zimą i cienkie płatki korony. Bardziej tropikalna sekcja Valvatae ma liście na ogół zimozielone i grubsze, skórzaste płatki. Seria Cyrta względem serii Styrax różni obecnością także bocznych, a nie wyłącznie szczytowych kwiatostanów i gruczołowato ząbkowanymi lub piłkowanymi liśćmi, a nie całobrzegimi[9].

Wykaz gatunków[3]
  • Styrax acuminatus Pohl
  • Styrax agrestis (Lour.) G.Don
  • Styrax americanus Lam. – styrak amerykański[5]
  • Styrax apricus H.R.Fletcher
  • Styrax argenteus C.Presl
  • Styrax argentifolius H.L.Li
  • Styrax aureus Mart.
  • Styrax austromexicanus P.W.Fritsch
  • Styrax benzoides Craib
  • Styrax benzoin Dryand. – styrak benzoesowy
  • Styrax bicolor Ducke
  • Styrax buchananii W.W.Sm.
  • Styrax camporum Pohl
  • Styrax carranzae Doweld
  • Styrax chinensis H.H.Hu & S.Ye Liang
  • Styrax chrysocalyx P.W.Fritsch
  • Styrax chrysocarpus H.L.Li
  • Styrax confusus Hemsl.
  • Styrax conterminus Donn.Sm.
  • Styrax crotonoides C.B.Clarke
  • Styrax curvirostratus (Svengs.) Y.L.Huang & P.W.Fritsch
  • Styrax davillifolius Perkins
  • Styrax duidae Steyerm.
  • Styrax ellipticus Jungh. & de Vriese
  • Styrax excelsus P.W.Fritsch
  • Styrax faberi Perkins
  • Styrax fanshawei Sandwith
  • Styrax ferrugineus Nees & Mart.
  • Styrax finlaysonianus Wall. ex G.Don
  • Styrax formosanus Matsum.
  • Styrax fortunei Hance
  • Styrax gentryi P.W.Fritsch
  • Styrax glaber Sw.
  • Styrax glabratus Schott
  • Styrax glabrescens Benth.
  • Styrax grandifolius Aiton
  • Styrax griseus P.W.Fritsch
  • Styrax guaiquinimae (Maguire & Steyerm.) P.W.Fritsch
  • Styrax guanayanus Maguire & K.D.Phelps
  • Styrax guyanensis A.DC.
  • Styrax hainanensis F.C.How
  • Styrax hemsleyanus Diels
  • Styrax hookeri C.B.Clarke
  • Styrax hypargyreus Perkins
  • Styrax hypochryseus Perkins
  • Styrax incarnatus P.W.Fritsch
  • Styrax jaliscanus S.Watson
  • Styrax japonicus Siebold & Zucc. – styrak japoński
  • Styrax lancifolius Klotzsch ex Seub.
  • Styrax lasiocalyx Perkins
  • Styrax latifolius Pohl
  • Styrax leprosus Hook. & Arn.
  • Styrax limprichtii Lingelsh. & Borza
  • Styrax litseoides J.E.Vidal
  • Styrax longipedicellatus Steyerm.
  • Styrax macarenensis P.W.Fritsch
  • Styrax macrocalyx Perkins
  • Styrax macrocarpus W.C.Cheng
  • Styrax macrophyllus Schott ex Pohl
  • Styrax magnus Lundell
  • Styrax maninul B.Walln.
  • Styrax martii Seub.
  • Styrax microphyllus Perkins
  • Styrax neblinae (Maguire) P.W.Fritsch
  • Styrax nicaraguensis P.W.Fritsch
  • Styrax nui B.Walln.
  • Styrax nunezii P.W.Fritsch
  • Styrax obassia Siebold & Zucc. – styrak okrągłolistny[5]
  • Styrax oblongus (Ruiz & Pav.) A.DC.
  • Styrax obtusifolius Griseb.
  • Styrax ochraceus Urb.
  • Styrax odoratissimus Champ. ex Benth.
  • Styrax officinalis L. – styrak lekarski
  • Styrax omuk B.Walln.
  • Styrax pallidus A.DC.
  • Styrax panamensis Standl.
  • Styrax paralleloneurus Perkins
  • Styrax pauciflorus A.DC.
  • Styrax paulhousei P.W.Fritsch & D.L.Kelly
  • Styrax pavonii A.DC.
  • Styrax pedicellatus (Perkins) B.Walln.
  • Styrax pefrit B.Walln.
  • Styrax peltatus P.W.Fritsch
  • Styrax pentlandianus J.Rémy
  • Styrax peruvianus Zahlbr.
  • Styrax platanifolius Engelm. ex Torr.
  • Styrax pohlii A.DC.
  • Styrax porterianus Wall. ex G.Don
  • Styrax portoricensis Krug & Urb.
  • Styrax prancei P.W.Fritsch
  • Styrax racemosus (Cav.) A.DC.
  • Styrax radians P.W.Fritsch
  • Styrax redivivus (Torr.) L.C.Wheeler
  • Styrax rhytidocarpus W.Yang & X.L.Yu
  • Styrax ridleyanus Perkins
  • Styrax rigidifolius Idrobo & R.E.Schult.
  • Styrax rotundatus (Perkins) P.W.Fritsch
  • Styrax rubifolius Guillaumin
  • Styrax rufopilosus Svengs.
  • Styrax rugosus Kurz
  • Styrax schultzei Perkins
  • Styrax serrulatus Roxb.
  • Styrax shiraianus Makino
  • Styrax sieberi Perkins
  • Styrax sipapoanus Maguire
  • Styrax steyermarkii P.W.Fritsch
  • Styrax subargenteus Sleumer
  • Styrax suberifolius Hook. & Arn.
  • Styrax subpaniculatus Jungh. & de Vriese
  • Styrax supaii Chun & F.Chun
  • Styrax tafelbergensis Maguire
  • Styrax tarapotensis Perkins
  • Styrax tomentosus Bonpl.
  • Styrax tonkinensis (Pierre) Craib ex Hartwich
  • Styrax trichocalyx Perkins
  • Styrax trichostemon P.W.Fritsch
  • Styrax tuxtlensis P.W.Fritsch
  • Styrax uxpanapensis P.W.Fritsch
  • Styrax vilcabambae (D.R.Simpson) B.Walln.
  • Styrax warburgii Perkins
  • Styrax warscewiczii Perkins
  • Styrax wilsonii Rehder
  • Styrax wurdackiorum Steyerm.
  • Styrax wuyuanensis S.M.Hwang
  • Styrax yutajensis (Maguire) P.W.Fritsch
  • Styrax zhejiangensis S.M.Hwang & L.L.Yu

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-09-24] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-09-24] (ang.).
  3. 1 2 3 4 Styrax L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-24].
  4. 1 2 Styrax Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-09-24].
  5. 1 2 3 Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 527, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
  6. ↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, Jerzy Zieliński, Dendrologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2023, s. 628-629, ISBN 978-83-01-22018-1.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. London: MacMillan, 2002, s. 180. ISBN 0-333-73003-8.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Styrax Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-24].
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Styrax Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-24].
  10. ↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  11. 1 2 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 892-893, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  12. 1 2 Peter W. Fritsch, Cynthia M. Morton, Tao Chen, Candice Meldrum. Phylogeny and Biogeography of the Styracaceae. „International Journal of Plant Sciences”. 162, S6, s. S95-S116, 2001.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.