Okres przedwojenny

Urodził się w rodzinie Romana i Reginy z Rogozińskich, ciotecznej siostry podróżnika Stefana Szolc-Rogozińskiego. Dzieciństwo spędził w Konstantynówce, gdzie w miejscowej hucie pracował jego ojciec^[1]. Uczęszczał do belgijskiego przedszkola przy hucie. W czasie wakacji dużo podróżował z rodzicami m.in. po Wołyniu, Kijowszczyźnie, Krymie, regionie Odessy i po Kaukazie. W Rosji uczęszczał do szkół średnich w Charkowie (1915–1917) i Jekaterynosławiu (1917/18). W 1918 z rodzicami przyjechał do Polski, początkowo osiedlając się w Warszawie. Tam uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. Był tam m.in. uczniem szczególnie cenionego przezeń Gustawa Wuttke^[1]. Jako piętnastolatek zgłosił się do wojska w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Ze względu na młody wiek nie został skierowany na front, pełnił służbę wartowniczą w Centralnym Magazynie Umundurowania Cytadeli Warszawskiej^[2]. Następnie wraz z rodzicami przeniósł się do Częstochowy. Tam uczęszczał do IV Liceum Ogólnokształcącego im. Henryka Sienkiewicza prowadząc pierwsze samodzielne badania geologiczne w obszarze Jasnej Góry. Maturę uzyskał w 1925 i w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wybrał geologię i geografię pod kierunkiem profesorów Jana Lewińskiego i Romana Kozłowskiego^[3]. Od 1927 asystent w Zakładzie Geologii i Paleontologii UW. W 1931 uzyskał stopień doktora filozofii w zakresie geologii i geografii fizycznej na podstawie pracy „Interglacjał Żoliborski” o pierwszym na Niżu Środkowoeuropejskim rozpoznanym stanowisku osadów interglacjalnych nie przykrytych glinami zwałowymi młodszych zlodowaceń. Egzamin doktorski zdał 16 czerwca 1931 we Lwowie^[4]. Już w czasie studiów podjął współpracę z Państwowym Instytutem Geologicznym. Wykonywał tam mapę geologiczną w skali 1:100 000, arkusz Żarki. Jako asystent prof. J. Lewińskiego uczestniczył w pracach związanych z kanalizacją Warszawy. W ich efekcie, wspólnie ze Zbigniewem Sujkowskim, wydał w 1937 atlas „Geologia Warszawy” będący wówczas pracą pionierską w skali europejskiej. Poza tekstem objaśniającym i czterema przekrojami przez Warszawę, zawierał on trzy mapy geologiczne, z których jedna ukazywała geologię powierzchni terenu, druga sytuację geologiczną na głębokości 5 m, trzecia sytuację na głębokości 10 m. Ponadto zawierał on mapę górnej powierzchni iłów poznańskich oraz rozmieszczenie dawnych glinianek i stawów na obszarze Warszawy^[4]. Z inicjatywy Teodora Toeplitza prowadził badania geologii czwartorzędu Warszawy i okolic, również w aspekcie problemów urbanistycznych. Współpracował wówczas także ze Stanisławem Różańskim, Szymonem Syrkusem i Janem Chmielewskim, którzy byli m.in. inicjatorami opracowania warunków przyrodniczych uzdrowiska Otwock koło Warszawy^[5]. Brał również udział w geologicznym opracowaniu do pierwszych projektów metra w Warszawie^[1].

Obowiązkową służbę wojskową odbył w Szkole Podchorążych Saperów w Modlinie w latach 1932–1933, po czym powrócił do Zakładu Geologii UW^[2]. Razem ze Stanisławem Siedleckim oraz Stefanem Bernadzikiewiczem przygotował i odbył w 1934 r. pierwszą polską wyprawę polarną na Spitsbergen. Na pamiątkę jego udziału w ekspedycji jeden ze szpicbergeńskich lodowców nazwany został Lodowcem Różyckiego (współrzędne geograficzne 77°22′N 15°54′E/77,366667 15,900000). Materiały badawcze zebrane w czasie wyprawy, których wstępne opracowanie ogłosił w 1937 zostały przygotowane do druku w 1938, lecz nie doczekały się wówczas publikacji. Zniszczone prawie zupełnie w 1939, po wielu latach zostały ponownie opracowane w oparciu o ocalałe notatki i ukazały się dopiero w 1957. Od 1937 zatrudniony w Państwowym Instytucie Geologicznym jako starszy geolog. Poszukiwał rud żelaza w Radomskiem i badał północne obrzeżenie Gór Świętokrzyskich. Wynikiem tych prac było wyznaczenie – nieznanego jeszcze wówczas – przebiegu północnego i północno-wschodniego jurajskiego i kredowego otoczenia masywu świętokrzyskiego. Jednocześnie pracował w tym okresie nad stratygrafią jury i kredy wschodnich i północnych obrzeżeń regionu świętokrzyskiego. Wszystkie materiały z tych badań uległy zniszczeniu pod gruzami Zakładu Geologii UW w 1939, razem ze zbiorami skał i skamieniałości z jury polskiej (kilkanaście tysięcy okazów) i ze Spitsbergenu^[1].

Lata wojenne

W lipcu 1939 zmobilizowany do 4 Pułku Saperów do Przemyśla, skąd jeszcze w czasie obrony Warszawy wyruszył okrężną drogą przez Lwów, Łuck, Brześć, do Siedlec i dalej pieszo do stolicy^[2]. W czasie jej oblężenia, na Mokotowie, Górcach i Odolanach wspomagał pracami saperskimi oddziały piechoty. Po kapitulacji nie poszedł do niewoli, zamieszkał na terenie Państwowego Instytutu Geologicznego. W czasie okupacji zaangażowany w działalność podziemną w AK. Na polecenie władz konspiracyjnych pracował w byłym Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, który przemianowano na „Amt für Bodenforschung” (z centralą w Krakowie jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa)^[2]. Opracowywał mapy do celów wojskowych. W latach 1941–1942 współpracował konspiracyjnie z grupą architektów i urbanistów (w skład której wchodzili m.in. Szymon Syrkus, Jan Olaf Chmielewski, Michał Kaczorowski, Stanisław Tołwiński) w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym przygotowując przyszłe plany rozbudowy Warszawy^[1]. Od 1943 kierował komórką przy „Szefostwie Służby Geograficznej” Komendy Głównej AK (kryptonim „Schronisko”) i awansował do stopnia porucznika. Brał udział w tajnym nauczaniu. W okresie powstania warszawskiego uczestniczył w skutecznym zabezpieczeniu zbiorów naukowych Państwowego Instytutu Geologicznego. Po powstaniu uciekł z transportu do Pruszkowa i przez Piaseczno wrócił do Warszawy^[2].

Okres powojenny

Jako jeden z pierwszych przybyłych do stolicy po jej opuszczeniu przez wojska niemieckie przystąpił do zabezpieczenia majątku Państwowego Instytutu Geologicznego na stanowisku jego tymczasowego kierownika. Od 1 lutego 1945 do września 1946 był kierownikiem Pracowni Fizjografii Urbanistycznej przy Wydziale Urbanistycznym w Biurze Odbudowy Stolicy. W 1945 otrzymał Brązowy Krzyż Zasługi za udział w szybkim uruchomieniu wodociągów warszawskich^[3].

Habilitował się w 1945 na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego pracą „Baton, kelowej i oksford Jury Krakowsko-Częstochowskiej”, a w 1946 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego i objął Katedrę Geografii Fizycznej na UW. W latach 1948–1951 pełnił obowiązki prodziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UW, a w okresie 1949–1950 był zastępcą dziekana tego wydziału. Był redaktorem Wydawnictw Geograficznych PZWS (1946–1948), członkiem redakcji pisma „Geografia w szkole” (1947–1949) oraz uczestniczył w Komisji Oceny Książek i Podręczników, działającej przy Departamencie Nauki w Ministerstwie Oświaty (1946–1948)^[1].

Od 1951 sprawował funkcję organizatora Ośrodka Szkolenia Geologów, którego prace doprowadziły do utworzenia Wydziału Geologii na UW w 1952. W tym roku objął pierwszą na świecie Katedrę Geologii Czwartorzędu i kierował nią do jej likwidacji w 1968 r. Następnie objął kierownictwo Zakładu Geologii Czwartorzędu na Wydziale Geologii UW. W 1952 otrzymał Nagrodę Państwową II Stopnia za pracę Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko-Częstochowskiej^[4]. Wyrazem uznania dla jego prac jurajskich było też nadanie w późniejszym okresie niektórym amonitom nazw gatunkowych od jego nazwiska (Paramelliceras różyckii oraz Cadomites różyckii)^[6]. Od października 1953 przez dwa lata sprawował funkcję dyrektora Instytutu Geologicznego Centralnego Urzędu Geologii (poprzednio Państwowego Instytutu Geologicznego), nie przerywając pracy na Uniwersytecie Warszawskim. Przeprowadził jego reorganizację i opracował nowy program prac badawczo-poszukiwawczych, zwłaszcza dla Niżu Polskiego pod kątem jego potencjalnych możliwości surowcowych. Osobiście kierował i brał udział w badaniach poszukiwawczych złóż rud żelaza w rejonie Łęczycy^[4].

W 1954 objął kierownictwo stworzonej przez siebie Pracowni Geologii Czwartorzędu w Instytucie Nauk Geologicznych PAN i uzyskał nominację na profesora zwyczajnego. W 1964 został przewodniczącym powołanego z jego inicjatywy Komitetu Badań Czwartorzędu PAN. W latach 1954–1959 stał na czele Podkomisji Wypraw Polskiego Komitetu Roku Geofizycznego. Zainicjował badania eksperymentalne nad zanikaniem lodowca i kształtowaniem się związanych z tym form, na specjalnie urządzonym w piwnicy modelu martwego lodowca (z zagrzebanego w gliniastym piasku lodu rzecznego)^[3].

Uczestnik licznych wypraw naukowych, m.in. do Chin i Wietnamu (1956, 1957, 1965) i Indii (1967), gdzie prowadził badania w strefie brzeżnej Himalajów^[6]. W 1958 brał udział w pierwszej powojennej polskiej wyprawie na Spitsbergen. Osobiście kierował wówczas grupą badawczą, która po 24 latach znalazła się w rejonie Fiordu Van Keulen, a więc w okolicy penetrowanej przez pierwszą polską wyprawę spitsbergeńską w 1934^[4]. W latach 1958/1959 stanął na czele polskiej grupy w czasie ekspedycji radzieckiej na Antarktykę odbywającej się na pokładzie statku „M.S. Michaił Kalinin”. Brał udział w przejęciu przez Polskę byłej radzieckiej stacji badawczej „Oazis” w Oazie Bungera i nadaniu jej imienia Antoniego Bolesława Dobrowolskiego^[7]. W szczególności przypadł mu w udziale zaszczyt podniesienia polskiej flagi nad stacją. Dla upamiętnienia jego udziału w tej ekspedycji wzniesieniu w Oazie nadano nazwę „Góra Różyckiego” (wys. 70,9 m n.p.m.) 66°16′40″S 100°46′00″E/-66,277778 100,766667^[8]. Brał udział w wielu wyjazdach badawczych do ZSRR m.in. do Włodzimierza (1963), Moskwy (1965), Taszkientu i Samarkandy (1969), na środkową Równinę Rosyjską, m.in. do Uglicza (1970), na Kaukaz i do Mołdawii (1972). Blisko współpracował z Instytutami Geologii oraz Geografii Radzieckiej Akademii Nauk w Moskwie^[1]. Posiadał liczne kontakty z naukowcami francuskimi, nawiązane szczególnie podczas wizyty w 1962, w ramach wymiany kulturalnej (wykłady i wizyty w Paryżu, Strasburgu, Lyonie, Grenoble, Aix-en-Provence, Tuluzie, oraz liczne wycieczki po Francji) oraz rozszerzone w 1965 poprzez wizyty i konsultacje w Instytutach: Geograficznym, Geologicznym i Naftowym. M.in. odbywa wówczas konsultacje w sprawie zlodowacenia Sahary, w wyniku których konstatuje, że było to zlodowacenie ordowickie typu kontynentalnego. Konsultacje te sfinalizowały się zaproszeniem w 1970 do francuskiej ekspedycji na Saharę Centralną, gdzie stwierdza i bada staropaleozoiczne osady glacjalne i ich kontakt z ówczesnymi osadami morskimi^[1].

W okresie 1971–1975 kierował utworzonym przy Wydziale Geologii UW Zespołem Naukowym Centralnej Magistrali Kolejowej (CMK), który przygotował w szczególności dokumentację linii dla odcinka Zawiercie-Grodzisk Mazowiecki oraz niezrealizowanej części na północ od Warszawy^[3]. Brał również udział w sporządzeniu dokumentacji do odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie poprzez opracowanie sytuacji geologiczno-geomorfologicznej cypla zamkowego i historii jego zagospodarowania oraz warunków posadowienia zamku^[6].

Po przejściu na emeryturę w 1977 pracował nad historią geologii w Warszawie oraz nad występowaniem i genezą utworów lessowych na świecie^[4].

Był autorem wielu opracowań popularnonaukowych. W szczególności wydał w 1979 książkę pt. „Geolog detektywem – Na tropie ludzi, kultur i sztuki”, w której przedstawił swoją hipotezę dotyczącą losów Atlantydy. Opierając się na wynikach badań archeologicznych, sugerował istnienie zniszczonego przez trzęsienie ziemi wielkiego „mocarstwa kamiennego”, rozciągającego się od Wysp Brytyjskich po Maroko i Algierię^[6]. Występował w programach popularnonaukowych w Polskim Radio oraz w telewizji m.in. w programach „Eureka”, „Trust mózgów” i „Klub sześciu kontynentów”^[3].

Był promotorem blisko 200 prac magisterskich oraz 26 rozpraw doktorskich oraz redaktorem naczelnym czasopism „Quaternary Studies in Poland” i „Studia Geologica Polonica”^[3].

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 15-2-12/13/14/15)^[9].