Sowa Ateny, sowa Minerwy – w starożytnej religii i mitologii greckiej młoda pójdźka tradycyjnie reprezentująca i towarzysząca dziewiczej bogini mądrości Atenie lub jej synkretycznej odpowiedniczce w religii i mitologii rzymskiej – Minerwie[1]. W cywilizacji zachodniej ptak ten jest symbolem wiedzy, mądrości, przenikliwości i erudycji[2][3].
Starożytna Grecja
Nie jest pewne, dlaczego wiązano sowę z Ateną. Niektórzy autorzy, tacy jak David Kinsley i Martin P. Nilsson, sugerowali, że Atena może pochodzić od związanej z ptakami bogini minojskiej[4][5]. Marija Gimbutas widziała w Atenie wcielenie staroeuropejskiej bogini ptaków i węży[6][7].
Z drugiej strony Cynthia Berger zwróciła uwagę, że pewne cechy sów, takie jak zdolność widzenia w ciemności, predestynowały je do bycia symbolem mądrości[2]. Inni autorzy, jak William Geoffrey Arnott, dostrzegli prosty związek pomiędzy mitem założycielskim Aten a znaczącą liczbą pójdziek w okolicy (fakt odnotowany już przez Arystofanesa w Ptakach i Lizystracie)[8].
W każdym razie Ateny przyjęły sowę jako znak posłuszeństwa swej patronce[8][9]. Gniazdowanie pójdziek (łac.: Athene) na zachodniej fasadzie Partenonu zapewniało przychylność dziewiczej bogini[10].
Sowy były często przedstawiane na wazach i amforach panatenajskich[8]. Po roku 510 p.n.e. wizerunek sowy stał się częsty na awersach ateńskich tetradrachm. Według Filochorosa tetradrachmy te były znane jako glauks (γλαύξ, pójdźka) w starożytnym świecie. We współczesnej numizmatyce nazywane są „sowami”[11][12]. Ptaki te miały duże znaczenie nie tylko dla Ateńczyków. Lecące nad greckimi zastępami sowy były interpretowane jako błogosławieństwo Ateny, jak podczas zwycięstwa Agatoklesa nad Kartaginą lub w czasie bitwy pod Salaminą[13].
Starożytny Rzym
Także w starożytnej religii rzymskiej istnieje związek pomiędzy sową a boginią mądrości — Minerwą. Na przykład w Metamorfozach Owidiusza kruk narzekał, że został pozbawiony miana ptaka bogini przez sowę. Opowiadał o niej, że jest to Nyktimene, córka Epopeusa – króla Lesbos – która, zgwałcona przez własnego ojca, schroniła się w lesie i ze wstydu nie pokazywała swej twarzy za dnia. Minerwa zamieniła ją w sowę[14].
W folklorze starożytnych Rzymian hukanie sów na dachu uważane było za zapowiedź śmierci jednego z domowników. W ten sposób przepowiedziana została śmierć Juliusza Cezara oraz kilku cesarzy. Pióro położone w pobliżu śpiącego miało sprawiać, że mówił on przez sen, wyjawiając sekrety[1].
Filozoficzna metafora
Dziewiętnastowieczny Idealistyczny filozof Georg Wilhelm Friedrich Hegel napisał, że „Sowa Minerwy wylatuje o zmierzchu, a nie o świcie”. Oznaczało to, że filozofia nie jest w stanie przewidywać przyszłych zdarzeń, a może jedynie służyć zrozumieniu tego, co już stało się faktem[15].
Przypisy
Bibliografia
- William Scovil Anderson: Ovid's Metamorphoses, Books 1-5. Tulsa: University of Oklahoma Press, 1998, s. 301. ISBN 978-0-8061-2894-8. (ang.).
- William Geoffrey Arnott: Birds in the Ancient World from A to Z. London: Routledge, 2007, s. 84–85. ISBN 978-0-415-23851-9. (ang.).
- Cynthia Berger: Owls. Mechanicsburg, PA, USA: Stackpole Books, 2005, s. X. ISBN 978-0-8117-3213-0. (ang.).
- Susan J. Deacy, Alexandra Villing: Athena in the Classical World. Leiden, Netherlands: Brill, 2001. ISBN 978-9004121423. (ang.).
- Cassandra Eason: Fabulous Creatures, Mythical Monsters, and Animal Power Symbols: A Handbook. Westport, CT, USA: Greenwood Publishing Group, 2008, s. 71. ISBN 978-0-275-99425-9. (ang.).
- Marija Gimbutas: The Goddesses and Gods of Old Europe, 6500-3500 B.C.: Myths and Cult Images. Wyd. 2. Berkeley: University of California Press, 1982, s. 147–150. ISBN 978-0-520-25398-8. (ang.).
- Marija Gimbutas: The living goddesses. Berkeley: University of California Press, 2001, s. 157–158. ISBN 978-0-520-92709-4. (ang.).
- Philip Harding: The Story of Athens: The Fragments of the Local Chronicles of Attika (Routledge Sourcebooks for the Ancient World). Wyd. 1. Routledge, 2007. ISBN 978-0415338097. (ang.).
- David Kinsley: The goddesses' mirror: visions of the divine from East and West. New York: SUNY Press, 1989, s. 141. ISBN 978-1-4384-0913-9. (ang.).
- Martin Persson Nilsson. The Minoan-Mycenaean religion and its survival in Greek religion. „Acta Regiae Societatis Humaniorum Litterarum Lundensis”. 9, 1950. Biblo & Tannen Publishers. ISSN 0347-5123. [dostęp 2013-05-19]. (ang.).
- Olga Palagia. The Pediments of the Parthenon. „Monumenta Graeca et Romana”. 7, 1998. Brill. ISSN 0169-8850. [dostęp 2013-05-19]. (ang.).
- John Rich, Graham Shipley: War and Society in the Greek World. London: Routledge, 2012. ISBN 978-1-134-80783-3. (ang.).
- David Sacks: A dictionary of the ancient Greek world. Oxford: Oxford University Press, 1995, s. 41. ISBN 978-0-19-511206-1. (ang.).
- John E. Smith: When Dusk Is Only Dusk. 2009-10-30. [dostęp 2013-02-28]. (ang.).
- D'Arcy Wentworth Thompson: A glossary of Greek birds. Oxford: Clarendon Press, 1895, s. 45–46. (ang.).