Światowe dziedzictwo kulturowe

Tablica UNESCO w czterech językach informująca o wpisaniu cmentarza na Listę Światowego Dziedzictwa, umieszczona na granitowym murze przy głównym wejściu

W październiku 1994 Skogskyrkogården został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO pod nr 558 jako drugi obiekt kulturowy Szwecji z XX w. Propozycja, która nadeszła ze strony ICOMOS powoływała się na kryterium I i II z następującym uzasadnieniem^[6]:

Kryterium I:

"Skogskyrkogården to jedyny w swoim rodzaju, uwieńczony powodzeniem, zaprojektowany krajobraz kulturowy, łączący razem ukształtowany teren z jego naturalną roślinnością i dzieła architektury i będący jednocześnie doskonałym terenem użytkowym jako miejsce pochówku."

Kryterium II:

"Dzieło Asplunda i Lewerentza w Skogskyrkogården stworzyło nową formę miejsca pochówku, która w zasadniczy sposób wpłynęła na tworzenie innych miejsc pochówku na całym świecie."

Komitet ds. dziedzictwa kulturowego podczas debaty zakwestionował zasadność "uniwersalnych wartości założenia", podniesionych w kryterium I, uważał natomiast, że zostały spełnione wymogi stawiane przez kryterium IV:

"Skogskyrkogården ma swoje zalety jako krajobraz kulturowy począwszy od początku XX w. a jego projekt architektoniczny jest połączony z miejscem pochówku”

Z takim uzasadnieniem (według kryterium II i IV) Skogskyrkogården został wpisany na listę światowego dziedzictwa^[7].

Zabytek rangi państwowej

Teren Skogskyrkogården jako całość został w 1987 ogłoszony przez Państwowy Urząd ds. Zabytków (szw. Riksantikvarieämbetet) jako ”zabytek kulturowy rangi państwowej” (szw. riksintresse för kulturmiljövården)^[8] i jest chroniony poprzez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz postanowienia Ustawy o pomnikach kultury (szw. Kulturminneslagen) dotyczące zabytków sakralnych^[9].

Skogskapellet

Inauguracja Skogskrematoriet w 1940. Od lewej: Gunnar Asplund, koronowany książę Gustaw VI Adolf, książę Eugeniusz i radny Yngve Larsson.

Droga do krzyża

Skogskrematoriet

Pawilon Tallum

Almhöjden

Skogskapellet była pierwszą kaplicą, jaka powstała na terenie cmentarza. Została zaprojektowana przez Asplunda i zbudowana w latach 1917–1920. Wystrój kaplicy stanowi personifikacja śmierci autorstwa Carla Milesa. Nastawa ołtarzowa jest dziełem Gunnara Torhamna.

Uppståndelsekapellet

Kiedy po pewnym czasie Skogskapellet okazała się za ciasna, miasto udzieliło subwencji na jeszcze jedną kaplicę, która miała znaleźć się w południowej części cmentarza. Zaprojektowana przez Lewerentza kaplica została ukończona w 1925 otrzymując nazwę Uppståndelsekapellet (Kaplica Zmartwychwstania); nazwę zaczerpnięto od umieszczonej w szczycie portyku grupy rzeźbiarskiej dłuta Ivara Johnssona^[10]. Kaplica jest położona przy końcu Sju brunnars väg (Drogi do siedmiu studni)^[11]. Wzniesiono ją z cegły i betonu a fasady wykończono gładzią szpachlową. Dach przedsionka podtrzymuje 12 kolumn.

Skogskrematoriet z trzema kaplicami i hala monumentalna

W 1935 Gunnar Asplund otrzymał od zarządu cmentarza zlecenie opracowania projektu krematorium wraz ze stanowiącą jego część kaplicą. Złożona przez niego propozycja zawierała trzy oddzielne kaplice ze wspólnym krematorium oraz monumentalną halę. Kaplice zostały zbudowane w latach 1937–1940 i otrzymały nazwy: Trons, Hoppets och Heliga korsets kapell (kaplice Wiary, Nadziei i Św. Krzyża). Krematorium zainaugurowano w 1940 w obecności koronowanego księcia Gustawa VI Adolfa. Asplund zmarł w tym samym roku i został poddany kremacji jako jeden z pierwszych pochowanych na cmentarzu. Spoczywa w grobie nr 1B naprzeciwko Trons kapell obok grobu radnego Yngve Larssona^[12]. Proste epitafium nosi inskrypcję: "Hans verk lever" ("Jego dzieło żyje").

Krzyż granitowy

Potężny granitowy krzyż na pochyłym trawniku przez kaplicą zaprojektował Asplund. Na jego budowę anonimowy donator ofiarował 10 000 koron.

Tallumpaviljongen

W latach 1922–1923 według projektu Asplunda zbudowano budynek usługowy nazwany budynkiem gospodarczym. Odnowiono go 1998, żeby pod nazwą Tallumpaviljongen (pawilon Tallum) wykorzystywać go m.in. jako centrum informacyjne o cmentarzu i innych obiektach z listy światowego dziedzictwa. Tallumpaviljongen leży w południowej części cmentarza. Znajduje się w nim stała ekspozycja poświęcona założeniu cmentarnemu i postaciom obu jego projektantów.

Mur cmentarny

Okalający Skogskyrkogården mur został zbudowany w większej części w ramach robót publicznych w latach 1923–1932, w czasach dużego bezrobocia. Długi na 3600 m mur został później przedłużony o ok. 400 m i ma dzisiaj 4000 m. Dla porównania mur okalający Watykan ma 3200 m długości. Materiał, z którego zbudowano mur, pochodził głównie ze skał znajdujących się w obrębie cmentarza.

Almhöjden

Almhöjden (Wzgórze Wiązowe) to nazwa porośniętego wiązami pagórka na zachód Hoppets kapell i Monumenthallen; wzgórze nosi również nazwę Meditationslunden (Gaj medytacji). Ukształtowania wzgórza dokonał Sigurd Lewerentz podkreślając łagodny, klasyczny charakter krajobrazu. W ukształtowaniu wzgórza widać podobieństwa z obrazem Caspara Davida Friedricha (1774–1840) Wzgórze i pole w pobliżu Drezna z ok. 1824. Jest niemal pewne, iż malowidło to wywarło wpływ na Asplunda i Lewerentza.

Minneslund

Znajdujący się na terenie Skogskyrkogårdens Minneslund (Gaj pamięci), położony na wzgórzu na prawo od głównego wejścia, w północnej części cmentarza^[13], został w zasadniczych zrębach ukształtowany przez Lewerentza i zainaugurowany w 1961. Prace przy Minneslund Lewerentz rozpoczął dopiero po śmierci Asplunda. Wystrój Minneslund został ukończony przez Görana Bergquista i Jana Wahlmana, który obok dwóch pierwotnych miejsc do składania kwiatów wykonał kaskadę dla kwiatów ciętych.

Nowe krematorium

26 października 2009 komisja ds. cmentarza gminy Sztokholm zaprezentowała konkurs architektoniczny na nowe krematorium w Skogskyrkogården^[14] argumentując, iż dotychczasowe krematorium jest wysłużone i nie jest w stanie dłużej sprostać wymogom w dziedzinie ochrony środowiska i bhp. Za najlepsze rozwiązanie uznano, w porozumieniu z władzami konserwatorskimi, pomysł wybudowania nowego krematorium poprzez dobudowanie go do już istniejącego krematorium. Nowe krematorium będzie służyło tym samym celom, co poprzednie, dla którego przewidziano jedynie funkcje ceremonialne. W konkursie wzięło udział pięć biur architektonicznych: Johan Celsing Arkitektkontor (Szwecja), Caruso St John Architects LLP (Wielka Brytania), White arkitekter AB (Szwecja), BIG ApS (Dania)/Topotek 1 (Niemcy) i Tadao Ando Architect & Associates (Japonia)/KacicLidén Landscape Architects (Włochy). Konkurs odbył się pomiędzy 1 czerwca a 30 września 2009^[15].

Zwycięski projekt przedstawili 18 grudnia 2009 radny Joakim Larsson i przewodniczący jury konkursowego, architekt miejski Per Kallstenius. Pierwszą nagrodę otrzymało biuro architektoniczne Johan Celsing Arkitektkontor. Jego projekt konkursowy opatrzony był mottem "En sten i skogen" ("Kamień w lesie"). W uzasadnieniu projektu podniesiono, iż jego założenie wykazuje najwięcej zrozumienia i wrażliwości dla Skogskyrkogården jako całości. Na nowe krematorium, które ma być gotowe latem 2012, rada gminy Sztokholm przeznaczyła 129 mln koron^[16].

Kwatery grobowe

Starsza część Skogskyrkogården (grudzień 2006)

Nośną ideą projektu ”Tallum” Asplunda i Lewerentza było zaznaczenie rytualnego przejścia od ciemności do światła. Kremacja jako forma pochówku pojawiła się w Szwecji pod koniec XIX w. i została stopniowo zaakceptowana przez szwedzki kościół luterański i wiernych. Nasilający się ruch reformatorski Eldbegängelserörelsen, postulowali, aby pochówek miał mniej religijny a bardziej ogólnoludzki aspekt^[17].

Cmentarz Skogskyrkogården jest dostosowany do rzeźby terenu a kwatery grobowe różnią się między sobą, jeśli chodzi o ich wygląd i wysokość. Teren cmentarza przecinają drogi i ścieżki. Na większych drogach dopuszczony jest ruch samochodowy w celu ułatwienia komunikacji. W dni świąteczne do cmentarza dojeżdżają autobusy komunikacji miejskiej.

Zamysłem Asplunda i Lewerentza było zaznaczanie miejsc pochówku zwykłymi drewnianymi krzyżami, które z biegiem czasu miały ulegać naturalnemu zniszczeniu^[18]. Dla różnych kwater przyjęto różne wysokości nagrobków a Asplundowi i Lewerentzowi powierzono dokonanie przeglądu tej propozycji^[19].

Kremacja umożliwiła gęstsze usytuowanie grobów, dzięki czemu widać różnicę między starszymi a nowszymi kwaterami. Te ostatnie zostały zdominowane przez ”beznadziejne rzędy niemal identycznych kamiennych nagrobków”^[19].

Las, na terenie którego położony jest cmentarz, osiągnął już swój wiek, który widoczny jest na projekcie Asplunda i Lewerentza. W ciągu ostatnich lat dokonano pewnego rozrzedzenia drzewostanu sosnowego nie dokonując jednak ponownego zalesienia a urządzając jedynie w miejscu wyciętych drzew trawniki. Przyszłość drzewostanu jest niepewna^[19]. Rozpoczęto natomiast wymianę drzewostanu brzozowego w sąsiedztwie Monumenthallen i Sju brunnars väg; wycina się starsze drzewa, a w ich miejsce sadzi się młode.