Salaka
Ilustracja
S. zalacca
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

arekowce

Rodzina

arekowate

Rodzaj

salaka

Nazwa systematyczna
Salacca Reinwardt
Syll. Pl. Nov. 2: 3. 1825[3]
Typ nomenklatoryczny

S. zalacca (Gaertn.) Voss[3]

Synonimy
  • Lophospatha Burret
  • Salakka Reinw. ex Blume[4][5]
  • Zalacca Rumph.[5]
Owoce S. zalacca
Salacca magnifica

Salaka, oszplina (Salacca Reinw.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje ok. 20[5][6], 21[7] lub 23[8] gatunki. Rośliny te występują w Azji Południowo-Wschodniej, od północno-wschodniej części Indii, poprzez Mjanmę, Tajlandię, Malezję po Sumatrę, Jawę, Borneo i Filipiny[5]. Jeden gatunek (Salacca griffithii) na północy sięga do chińskiej prowincji Junnan[9].

Salaka jadalna zwana też oszpliną jadalną uprawiana jest dla owoców[10]. Jadalne owoce ma także Salacca wallichiana[5]. Mają one kremowobiały miąższ o kruchej i mało soczystej konsystencji. Smak ich jest specyficzny, przypominający kombinację jabłka, banana i ananasa[10]. Ze względu na okrycie łuskami zwane są „owocami wężowymi” (ang. snake fruit)[7].

Kolczaste pochwy i osadki liści oraz niewielka wysokość salaki jadalnej powodują, że roślina ta często sadzona jest w formie żywopłotów otaczających ogrody przydomowe i wybiegi dla zwierząt. Liście wykorzystuje się także do krycia dachów, a liście i kłącza dostarczają włókien służących do wyplatania mat. Salacca magnifica o okazałych i długi czas niepodzielonych blaszkach uprawiana jest w parkach jako roślina ozdobna[10].

Nazwa naukowa rodzaju utworzona została od malajskiej nazwy tych palm – salak[5].

Morfologia

Pokrój
Palmy kępiaste, o skróconych, niemal w całości podziemnych pędach, przesłoniętych dodatkowo trwałymi nasadami liści[5][9].
Liście
Wyrastają z łodygi w liczbie 6–20. Są na ogół pierzastozłożone, ale u niektórych gatunków, zwłaszcza młode liście, bywają niepodzielone. U niektórych przedstawicieli listki na końcu liścia pozostają zrośnięte tworząc listek złożony, tzw. flabellum. Ogonek liściowy i pochwa liściowa są wydłużone i pokryte spłaszczonymi kolcami wyrastającymi w szeregach, czasem otaczających okółkowo ogonek lub pochwę liściową[5]. Poszczególne listki są rombowate lub równowąskie, z pojedynczym kilem. U niektórych gatunków od spodu liście kontrastowo jaśniejsze[6], srebrzystoszare[5].
Kwiaty
Część gatunków jest monokarpiczna – na pędzie rozwijają się kwiatostany w kątach zredukowanych liści po czym pęd ten zamiera. U większości jednak kolejne kwiatostany rozwijają się regularnie i sukcesywnie. Palmy te są dwupienne – na różnych osobnikach rozwijają się tylko kwiaty męskie albo żeńskie. Kwiatostany w przeciwieństwie do liści pozbawione są kolców, za to pokryte są licznymi przysadkami. Rozgałęziają się jedno- lub dwukrotnie, u niektórych gatunków są kłosopodobne. Zwykle występują znaczące różnice między kwiatostanami męskimi i żeńskimi. Kwiatostany mogą być krótkie lub bardzo długie[5] (u S. flabellata przewisające kwiatostany zakorzeniają się i mogą dać początek nowej roślinie[7]). Kwiaty męskie wyrastają parami na krótkich, ale grubych odgałęzieniach kwiatostanu. W kwiatostanach żeńskich kwiaty wyrastają pojedynczo, parami lub gęsto skupione[5], kwiaty te zwykle są większe od męskich[6]. Kwiaty męskie zawierają 6 pręcików o krótkich pylnikach[6].
Owoce
Jajowate, elipsoidalne lub gruszkowate pestkowce, z reguły trójnasienne. Egzokarp czerwonawobrązowy, pokryty łuskami o wywiniętych i kolczasto wydłużonych wyrostkach[5].

Systematyka

Rodzaj klasyfikowany jest jako jeden z dwóch (obok podobnego rodzaju Eleiodoxa) do podplemienia Salaccinae z plemienia Calameae i podrodziny Calamoideae w obrębie arekowatych Arecaceae[5][4].

Wykaz gatunków[8]
  • Salacca acehensis Mogea & Zumaidar
  • Salacca affinis Griff.
  • Salacca bakeriana J.Dransf.
  • Salacca clemensiana Becc.
  • Salacca dolicholepis Burret
  • Salacca dransfieldiana Mogea
  • Salacca flabellata Furtado
  • Salacca glabrescens Griff.
  • Salacca graciliflora Mogea
  • Salacca griffithii A.J.Hend.
  • Salacca lophospatha J.Dransf. & Mogea
  • Salacca magnifica Mogea
  • Salacca minuta Mogea
  • Salacca multiflora Mogea
  • Salacca ramosiana Mogea
  • Salacca rupicola J.Dransf.
  • Salacca sarawakensis Mogea
  • Salacca secunda Griff.
  • Salacca stolonifera Hodel
  • Salacca sumatrana Becc.
  • Salacca vermicularis Becc.
  • Salacca wallichiana Mart.
  • Salacca zalacca (Gaertn.) Voss – salaka jadalna, oszplina jadalna[10]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-03-22] (ang.).
  3. 1 2 Salacca. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-03-22].
  4. 1 2 Genus: Salacca Reinw.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-03-22].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. Princeton, Oxford: The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 163-164. ISBN 978-0-691-13449-9.
  6. 1 2 3 4 K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 342. ISBN 978-3-642-08378-5.
  7. 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 458, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. 1 2 Salacca Reinw.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-03-22].
  9. 1 2 Salacca Reinwardt. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-03-23].
  10. 1 2 3 4 Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 415-417. ISBN 978-83-61320-17-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.