Rzeźby w Parku Śląskim – zespół rzeźb znajdujących się na obszarze Parku Śląskiego.

Obejmuje:

  • dzieła tworzące Galerię Rzeźby Śląskiej – ekspozycję plenerową usytuowaną w pobliżu restauracji „Łania” (Aleja Łani nr 1),
  • rzeźby o charakterze dekoracyjnym, uzupełniające krajobraz parkowy, rozmieszczone w większości przy alejach spacerowych,
  • rzeźby o charakterze edukacyjnym – rekonstrukcje dinozaurów zgrupowane w Kotlinie Dinozaurów.

Rzeźby zróżnicowane są pod względem treści, materiału i stylistyki. Wykonywane były od lat 60. XX wieku przez uznanych rzeźbiarzy polskich, w znacznej większości związanych z Górnym Śląskiem.

W kwietniu 2011 roku 53 rzeźby zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych.

Galeria Rzeźby Śląskiej

Galeria Rzeźby Śląskiej – plenerowa ekspozycja rzeźb powstała z inicjatywy Jerzego Ziętka[1] jako realizacja pomysłu artystów katowickiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków, w szczególności Jerzego Egona Kwiatkowskiego, Tadeusza Ślimakowskiego i Teresy Michałowskiej-Reuszerowej[2].

Pomysł polegał na zapraszaniu wybranych rzeźbiarzy do udziału w wystawie plenerowej. Artyści wykonywali na ekspozycję rzeźby gipsowe, z których (po ocenie komisji kwalifikacyjnej i widzów) kilka było wybieranych do realizacji w trwałym materiale, tworząc stałą plenerową wystawę. Z czasem formuła wystaw została zmieniona – artyści przywozili szkice i na ich podstawie wybierane były projekty do realizacji[3].

Parkowe ekspozycje miały być wymieniane częściowo co dwa lata. Pierwszy plener miał miejsce w 1963 roku (wystawiono wówczas 18 prac), ostatni w 1983. Organizatorami wystaw byli Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku (obecnie Park Śląski) oraz Związek Polskich Artystów Plastyków[4].

Galeria nie posiada motywu przewodniego. Rzeźby reprezentują różnorodne tematy i warsztaty, ilustrują główne tendencje powojennej sztuki rzeźbiarskiej. Wartość galerii polegała na przybliżaniu przeciętnemu widzowi wybitnych dzieł sztuki. Dla artystów była to możliwość wymiany doświadczeń i pokazania swojego dorobku.

Od 2005 roku w ratowanie rzeźb zaangażowana jest Fundacja dla Śląska[5].

Kotlina Dinozaurów

Zdjęcie przedstawia fragment parku w słoneczny, letni dzień. Na pierwszym planie jest fragment stawu z kępami traw. Na brzegu znajduje się naturalnej wielkości betonowy dinozaur z długą szyją. Stoi na czterech nogach i ma ogromny ogon. W tle widać inne dinozaury. Między rzeźbami chodzą ludzie. Wokół rosną drzewa.
Kotlina Dinozaurów

Na terenie Parku Śląskiego, w Śląskim Ogrodzie Zoologicznym, znajduje się zespół rzeźb o charakterze edukacyjnym przedstawiających różne gatunki dinozaurów naturalnej wielkości. Otwarcie Kotliny Dinozaurów miało miejsce w 1975 roku. Była to pierwsza w Polsce tego typu ekspozycja[6]. Inspiracją do jej powstania były prace wykopaliskowe na terenie pustyni Gobi, prowadzone w latach 1963–1971 przez ekspedycje polskich paleontologów. Rzeźby dinozaurów były zaprojektowane przez Wojciecha Skarżyńskiego, pracownika Instytutu Paleontologii PAN i uczestnika w/w wypraw do Mongolii. Wykonawcą prac była Katowicka Pracownia Sztuk Plastycznych. Przy tworzeniu zwierząt pracowali między innymi rzeźbiarze: Henryk Fudali, Waldemar Madej oraz Józef Sawicki, architekt wnętrz Jan Kosarz i architekt krajobrazu Zofia Ziembińska-Sznee. Nadzór naukowy prowadziła prof. Zofia Kielan-Jaworowska[7]. Wszystkie 16 modeli zwierząt wykonano z żelbetu.

Wykaz rzeźb

Galeria Rzeźby Śląskiej

Zdjęcie Nazwa rzeźby Czas powstania Autor Uwagi
rzeźba w parku, zdjęcie wykonane jesienią. Rzeźba abstrakcyjna stoi na kolistej podstawie. Jest kamienna, zielonkawa od mchu. Bryła rzeźby jest niekształtna, przypomina fragment siedzącej osoby - część nóg i odchylone w tył plecy. Obok rzeźby rośnie drzewo iglaste, ziemia zasłana jest jesiennymi liśćmi. Siedząca Gerard Grzywaczyk rzeźba z piaskowca[8]
Rzeźba w parku. Na kolistej podstawie znajdują się dwie pary nóg do kolan, reszta rzeźby zniszczona, widoczne ślady ułamania. Wokół zieleń: trawy, krzewinki, z tyłu drzewa iglaste. Dwie góralki Jerzy Egon Kwiatkowski rzeźba zniszczona, pozostały fragmenty nóg postaci[8]
Kamienna rzeźba w parku sfotografowana w letni, słoneczny dzień. Na prostopadłościennym postumencie stoi postać nagiej dziewczyny w kapeluszu nasuniętym na oczy. Stoi wyprostowana, ręce trzyma z przodu, złożone. Raczej nie jest szczupła. W tle widać trawnik, drzewa i inną, niewysoką rzeźbę. Dziewczyna 83 1983 Leopold Trybowski
Rzeźba parkowa sfotografowana jesienią. Jest to postać kobiety, w długiej, wąskiej sukni z kapturem zarzuconym na głowę. Głowę ma lekko pochyloną do przodu, oczy zamknięte, delikatnie się uśmiecha. Spod kaptura wychodzą włosy zaczesane na boki. W rękach z przodu trzyma duży kwiat podobny do słonecznika. Ziemia wokół pokryta jest brązowymi liśćmi. W tle rosną drzewa iglaste. Dziewczyna z kwiatem Czesław Dukat
Zdjęcie przedstawia rzeźbę w parku wykonaną ze sztucznego kamienia. Na prostopadłościennym postumencie leży bokiem kobieta. Zdjęcie zrobione z krótszego boku podstawy, od strony głowy. Przód ciała kobiety jest lekko uniesiony, wsparty na prawym przedramieniu. Głowa lekko pochylona, włosy uczesane w kok. Patrzy w kierunku ptaka, którego delikatnie trzyma w dłoniach. Kobieta nie posiada widocznego ubrania, jej ciało potraktowane jest jak wymodelowana bryła. Wokół rzeźby trawnik, z tyłu rosną drzewa iglaste. Dziewczyna z ptakiem Henryk Piechaczek
Zdjęcie rzeźby parkowej wykonanej ze sztucznego kamienia. Przedstawia siedzącą na ławce młodą kobietę. Kobieta jest szczupła, ubrana w wąską sukienkę do kolan. Ręce trzyma oparte na złączonych kolanach, palcami podpiera brodę. Włosy proste, zakrywają uszy. Uwagę przyciąga głowa - w miejscu twarzy jest prosta płaszczyzna z pionową szczeliną pośrodku. Wokół rzeźby trawnik, z tyłu drzewa. Ewa 1965 Angelina Jura-Petrucco
zdjęcie rzeźby plenerowej przedstawiającej dwa jelonki. Jelonki są wykonane z kawałków blachy z widocznymi spawami. Stoją bezpośrednio na trawniku. Zwierzęta są chude, z grubymi nogami i nienaturalnie wielkim porożem. Stoją zwrócone w jednym kierunku, mocno wsparte na nogach, z głowami lekko uniesionymi do góry. Jelonki Stanisław Hochuł
zdjęcie rzeźby plenerowej. Na betonowym postumencie umieszczone są dwa duże metalowe koła, każde składa się z trzech metalowych obręczy, przesuniętych względem siebie. Środkowa obręcz jest przerwana. Na kołach umieszczone są dwie bryły, podobne do rowerzystów, mocno pochylone do przodu. Zauważyć można głowy i torsy z zaznaczonymi ramionami. Całość umieszczona na trawniku, w tle widoczne drzewa iglaste. Kolarze Zdzisław Cierniak Rzeźba wykonana z żywicy epoksydowej
zdjęcie abstrakcyjnej rzeźby plenerowej. Rzeźba wykonana z kamienia, w kształcie owalnej bryły na prostopadłościennym postumencie. Bryła w połowie ozdobiona pasem poziomych, nieregularnych nacięć. Całość stoi na trawniku, w tle drzewa. Kompozycja Zygmunt Brachmański
zdjęcie rzeźby plenerowej przedstawiającej dwie walczące kozice. Zwierzęta są wykonane z kawałków blachy z widocznymi spawami. Umieszczone na długim, kamiennym postumencie. Kozice mocno wsparte na ziemi, pochylone dynamicznie do przodu, z głowami nisko. Walczą uderzając się rogami. Kozice Stanisław Hochuł
Zdjęcie kamiennej rzeźby przedstawiającej smukłą kobietę w długiej sukni. Z przodu trzyma bukiet kwiatów wyglądający jak zebrane fałdy materiału. Rysy twarzy delikatne, z tyłu głowy duży kok lub kaptur. Całość w otoczeniu drzew i krzewów. Kwiaciarka Czesław Dukat
Lato Zygmunt Brachmański
Lot 1963 Tadeusz Ślimakowski
Matka z dzieckiem 1968 Jerzy Kwiatkowski
Miotacz Zygmunt Brachmański
Motyl Joanna Ambroziak-Hanasiewicz
Muzykanci Stanisław Pietrusa
Na pływalni Stanisław Hochuł
Pastuszek Artur Cienciała
Pączkowanie 1983[?] Mirosław Kiciński
Pąk Krystyna Pławska-Jackiewicz
Płetwonurek 1963 Fryderyk Kubica
Pocałunek Mirosław Kiciński
Postać Siedząca[9] Jacek Sarapata[9]
Ptaki Urszula Kaczmarczyk
Rodzina 1963[10] Jerzy Kwiatkowski
Rozdarcie Joachim Krakowczyk
Rytm II Andrzej Szczepaniec
Symbioza Joachim Krakowczyk
Totem 1966 Józef Trenarowski rzeźba pierwotnie postawiona przy Sankodromie[8]
Urząd Jerzy Kędziora
Wilki 1966 (data przybliżona) Anna Dębska rzeźby pierwotnie postawione przy Sankodromie[8], zdemontowane (stan na 2017 rok)[11]
W objęciu 1968 Augustyn Dyrda
Zakochani I 1963 Augustyn Dyrda
Zakochani II 1965 Augustyn Dyrda
Zbliżenie Henryk Fudali

Pozostałe rzeźby na terenie parku

Zdjęcie Nazwa rzeźby Czas powstania Autor Uwagi
Czapla nieznany
Dron 2014[12] Julita Wójcik Rzeźba interaktywna – przekaz z kamery umieszczonej na rzeźbie można oglądać na stronie internetowej parku
Dziewczyna z dzbanem / Kobieta z dzbanem (fontanna) 2006 Zbigniew Januszewski Podarowana parkowi przez markę „Tyskie”. Skradziona w 2016 roku.
Dziewczyna z kwiatem 1965 Tadeusz Sadowski
Dziki nieznany
Foki (fontanna) 1963 (data przybliżona) Tadeusz Sadowski
Foki Tadeusz Sadowski
Fryz przedstawiający budowniczych parku przed 1963 Jan Ślusarczyk Na fasadzie restauracji „Kamienny Kasztel”, przesłonięty szyldem
Górnicy 1965 Marian Wnuk
Górnik 1954 Stanisław Marcinów[13]
Gromowładny 1980 (data przybliżona) Stanisław Hochuł
Hutnik 1953 Jan Ślusarczyk[14] Pierwotnie znajdował się przed małym pawilonem wystawowym[14]
Karlik i Karolinka 2005 Robert Sobociński Podarowana parkowi przez markę „Tyskie”
Karolinka 1963[15] Leopold Trybowski[16]
Kopernik 1959 Jerzy Bandura
Krakowiak przed 1963 Jan Ślusarczyk[17] Przy kręgu tanecznym[17]
Łanie (Gazele) 1967 Anna Dębska Rzeźba w rosarium. Ponownie ustawiona po renowacji w 2022 roku
Mazur przed 1963 Jan Ślusarczyk (lub Stanisław Lisowski[18])
Niedźwiedzica z małymi nieznany
Niedźwiedzie nieznany
Pawie lata 60. XX Anna Dębska[16] zniszczona (2017)[16]
Pelikany (fontanna) 1963 Tadeusz Sadowski
Perkoz 1965 (data przybliżona) Anna Dębska Rzeźba przy stawie „Perkoz”. Przed renowacją.
Piłkarze nieznany
Popiersie Jerzego Ziętka[19] 1986 (data przybliżona) Dwuczęściowy pomnik z popiersiem Jerzego Ziętka oraz dwoma inskrypcjami: OŚRODEK HARCERSKI / IMIENI(A) GENERAŁA JERZEGO ZIĘTKA, WIELKIEMU PRZYJACIELOWI / ZUCHY HARCERZE INSTRUKTORZY / MAJ 1986
Prawie zakochani (Prawie zaręczeni) 2006[20] Jaakko Pernu
Pylon I przy wejściu głównym przed 1957 nieznany Wejście główne do parku
Pylon II przy wejściu głównym przed 1957 nieznany Wejście główne do parku
Ryby (fontanna) 1963 Tadeusz Sadowski
Rytm I Jan Ślusarczyk
Rzeźba ogrodowa (Centaur) Andrzej Szczepaniec Rzeźba przeniesiona w 2012 roku z Galerii Rzeźby Śląskiej do holu siedziby dyrekcji WPKiW.
Szczurołap Richard Adolf Zutt[21] (lub Emmanuel Frémiet[22]) W 1953 roku przywieziony do parku z Zabrza i ustawiony nad stawem, obecnie na terenie ZOO znajduje się kopia wykonana w GZUT, oryginał znajduje się w Muzeum Miejskim w Zabrzu (MZ/Sz/837). Na postumencie napis: „KOPIA GZUT GLIWICE 1996 r”[23][24][25].
Tablica generała Jerzego Ziętka Zygmunt Brachmański
Tablica Kosmonautów po 25 października 1962  ? Inskrypcja na tablicy: DRZEWA PRZYJAŹNI ZASADZILI / 26. X. 1963 / W TIERIESZKOWA W. BYKOWSKI / KOSMONAUCI RADZIECCY
Tańczący 1953[26] Stanisław Marcinów
Tańczący (Trojak) 1953[26] Stanisław Marcinów[27]
Żyrafa 1959 Leopold Pędziałek, Leszek Dutka
konstrukcja: Jerzy Tombiński[28]		 Odlana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Początkowo szara z fioletowym oświetleniem neonowym, w 1996 pomalowana na żółto w brązowe łaty, w 2011 wrócono do pierwotnej kolorystyki i wykonano nowe oświetlenie[29].
Źrebaki 1965 Anna Dębska Po likwidacji Domu Turysty PTTK rzeźba została przeniesiona do ogrodu zoologicznego. Obecnie (w 2023) roku w nowym miejscu – przed siedzibą dyrekcji Parku Śląskiego.

Przypisy

  1. ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 8.
  2. ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 10.
  3. ↑ Łukasz Respondek: Jedyna taka galeria w Gazeta Parkowa. Park Śląski w Chorzowie, listopad 2014, s. 8.
  4. ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 13.
  5. ↑ Niedźwiedź ukryty w zaroślach – Mapa Miejsc Ciekawych [online], www.mapamiejscciekawych.pl [dostęp 2017-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-09].
  6. ↑ Śląski Ogród Zoologiczny – Strona główna [online], zoo.silesia.pl [dostęp 2018-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-02].
  7. ↑ Łukasz Respondek: Jak prajaszczury z pustyni Gobi zamieszkały w chorzowskim zoo. Park Śląski w Chorzowie, 30 stycznia 2015 (na gazecie błędnie podany rok 2014), s. 8.
  8. 1 2 3 4 Marta Ostrowska: Galeria. [w:] Napraw sobie miasto [on-line]. [dostęp 2018-11-07].
  9. 1 2 Zakończył się pierwszy etap autorskiej renowacji figur w Galerii Rzeźby Śląskiej. Miotacz już bez ubytków. Park Śląski, 2013-10-14. [dostęp 2018-08-18].
  10. ↑ Marian Sworzeń: Jerzy Egon Kwiatkowski. Urząd Miasta w Miołowie i Galeria Miejskiego Domu Kultury w Mikołowie, 2005, s. 8.
  11. ↑ Anna Malinowska, Wojewódzki konserwator zabytków obejrzał rzeźby w Parku Śląskim. „Jest źle”, [w:] wyborcza.pl Katowice [online], Agora SA [dostęp 2018-08-18].
  12. ↑ https://archive.is/20150114124149/http://www.fakt.pl/katowice/dzielo-bedzie-mozna-ogladac-juz-za-kilka-dni,artykuly,486173.html 14.01.2015.
  13. ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 48.
  14. 1 2 Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 41.
  15. ↑ Park Śląski – Karolinka w renowacji. Rozpoczęło się odnawianie kultowej rzeźby [online], parkslaski.pl [dostęp 2017-11-20].
  16. 1 2 3 Anna Malinowska: Na ratunek rzeźbom w Parku Śląskim. „Karolinka” od lat zabita deskami. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 2017-11-25. [dostęp 2018-08-18].
  17. 1 2 Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 54.
  18. ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 53.
  19. ↑ Ośrodek Harcerski skończył 50 lat. Parkowe pół wieku z lilijką. Park Śląski, 2014-05-20. [dostęp 2018-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-19)].
  20. ↑ Jarosz-Jałowiecka 2007 ↓, s. 49.
  21. ↑ Wyborcza.pl [online], katowice.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-15].
  22. ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 72.
  23. ↑ A. Dutkiewicz: Szczurołap z Hameln na pl. Warszawskim (Pocztówki powojenne). historia-zabrza.pl. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
  24. ↑ Wehikułem czasu przez parkowe dekady. dwakwadranse.pl, 2020-11-19. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
  25. ↑ Iwona Wróblewska: Zutt Richard Adolf (Słownik Artystów Zabrza). muzeumzabrze.pl. [dostęp 2023-07-14]. (pol.).
  26. 1 2 Aneta Borowik: Park Śląski w Chorzowie. Projekty i realizacje z lat 1950–1989. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2020, s. 28. ISBN 978-83-66018-71-6. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  27. ↑ Śląski Park Kultury 1963 ↓, s. 50.
  28. ↑ Park Śląski – Historia największej z parkowych rzeźb. Awangardowej „Żyrafy”, która zaprasza do zoo [ZDJĘCIA] [online], parkslaski.pl [dostęp 2017-11-20].
  29. ↑ Galeria – zyrafa.naprawsobiemiasto.eu [online], zyrafa.naprawsobiemiasto.eu [dostęp 2017-11-20].

Bibliografia

  • Hanka Jarosz-Jałowiecka: Rzeźby w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku. Katowice: Fundacja dla Śląska, 2007. ISBN 978-83-60879-20-7.
  • Śląski Park Kultury. Władysław Niemirski, Karol Słotwiński (red.). Katowice: Nakładem Komitetu Budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wpoczynku, Wydawnictwo „Śląsk”, 1963.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.