wieś | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2011) | |
Strefa numeracyjna |
85 |
Kod pocztowy |
16-120[3] |
Tablice rejestracyjne |
BSK |
SIMC |
0032879[4] |
Położenie na mapie gminy Krynki | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego | |
Położenie na mapie powiatu sokólskiego | |
53°10′28″N 23°53′15″E/53,174444 23,887500[5] |
Rudaki (białorus. Рудакі[6]) – wieś w Polsce położona nad rzeką Świsłocz w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim w gminie Krynki[4][7].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
Historia
XVI w.
Wieś położona na Rusi Czarnej i istniejąca już w 1558 roku, jako dobra królewskie, włości kryńskiej w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[8].
Liczyła wówczas 11 włók (ok. 200ha) "gruntu podłego" i graniczyła z wioskami Loszina (Łosiniany) i Chomentowo (Chomątowce)[8]
W roku 1560 Rudaki „oddano «za listem J. K. M.» Ostafiemu Wołowiczowi do jego włości Brzostowicy”[8][9].
Od końca XVI., początku XVII wieku mieszkańcy wsi byli wiernymi kościoła unickiego w parafii Hołynka dekanatu grodzieńskiego
XVIII w.
W 1789 roku wieś należała do Hrabstwa Brzostowica Wielka Jaśnie Wielmożnego Stanisława Potockiego Generała Artylerii Koronney. Liczyła 26 budynków i 167 mieszkańców[10]
XIX w.
W II połowie XIX wieku powierzchnia wsi wynosiła 257 dziesięcin (ok. 280 ha) w tym 135 dziesięcin grunty rolne, 64 pastwiska i łąki oraz 58 nieużytki[11]
I wojna światowa i okres międzywojenny
Wg niemieckiej mapy z 1914 roku Rudaki liczyły 28 gospodarstw[12]. W 1915 roku mieszkańcy opuścili wieś i udali się na bieżeństwo.
Od 1915 do początku 1919 roku Rudaki znajdowały się na terytorium Ober-Ost, okupowanym przez Niemców.
Jednocześnie w okresie od lutego do początku listopada 1918 roku wieś znajdowała się na terenie Królestwa Litwy
Do Rudak zgłosił, w 1918 roku, swe pretensje również rząd Białoruskiej Republiki Ludowej
Także powstała w lutym 1919 roku Litewsko-Białoruskia Republika Rad (LitBieł) objęła swoimi, planowanymi, granicami małą wieś Rudaki.
Dopiero w końcu lutego lub początkach marca 1919 roku w Rudakach pojawiły się polskie władze i wojsko. Od tego momentu Rudaki znalazły się pod zarządem Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich
We wrześniu 1920 w trakcie operacji niemeńskiej z okolic Rudak wyszło uderzenie 3 Dywizji Piechoty Legionów w kierunku Brzostowicy Wielkiej i Mostów.
Na mocy traktatu ryskiego Rudaki pierwszy raz w swojej historii znalazły się w granicach Polski. Prawdopodobnie w trakcie walk w wojnie polsko-bolszewickiej lub wcześniej po opuszczeniu wsi i udaniu się mieszkańców na bieżeństwo wieś została całkowicie zniszczona. Według Powszechnego Spisu Ludności przeprowadzonego w 1921 roku w Rudakach znajdowało się 16 budynków gospodarczych określonych jako „inne zamieszkałe” przez 83 osoby (42 kobiety, 41 mężczyzn). Wszyscy mieszkańcy wsi Rudaki zadeklarowali wówczas wyznanie prawosławne i narodowość białoruską. W okresie międzywojennym miejscowość znajdowała się w gminie Hołynka w powiecie grodzieńskim[13]. Około 1930 roku liczyła 43 gospodarstwa[14]. We wsi, na gruncie wspólnoty, przy źródle, była karczma
W okresie międzywojennym Rudaki należały do katolickiej parafii Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Brzostowicy Wielkiej[15] i prawosławnej parafii we wsi Hołynka
Przy moście przez Świsłocz, przy „Trakcie Napoleońskim”, znajdował się młyn wodny zniszczony w I połowie 1948 roku.
II wojna światowa i okres powojenny
Od września 1939 roku wieś pod okupacją sowiecką. W dniu 2 listopada 1939 Rudaki zostały włączone w skład Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.
W okresie okupacji niemieckiej wieś znajdowała się w powiecie sokólskim (Landkreis Sokolka) Okręgu Białostockiego (Bezirk Bialystok).
W lecie 1944 roku na zachodnim brzegu Świsłoczy na okalających Rudaki wzgórzach Niemcy urządzili umocnienia przerwane przez Armię Czerwoną w dniach 21-22 lipca 1944. W wyniku ataku Niemiec na ZSRR w 1941, jak i podczas walk w 1944 roku w Rudakach poległo 23 radzieckich żołnierzy[16]. Wskutek walk wieś była spalona. Wg relacji ocalały jedynie 3 gospodarstwa. W lipcu 1944 roku po zajęciu Rudak przez sowietów część mężczyzn została wcielona do Armii Czerwonej.
Wieś do maja 1948 roku w granicach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W trakcie delimitacji granicy sprawozdaniu Powiatowego Inspektora do Spraw Osadnictwa z października 1946 roku opisano Rudaki następująco: „Wieś na ogół biedna, liczy około 150 gospodarstw.(...) Ludność mieszana polskobiałoruska. Stosunek ludności białoruskiej do Państwa Polskiego co najmniej obojętny”[17][18]
W dniu 25 maja 1948 w wyniku delimitacji granicy Rudaki znalazły się z powrotem w granicach Polski. Wg relacji mieszkańcy wsi, pomimo zarządzonej przez sowieckie władze ewakuacji na wschodni (sowiecki) brzeg Świsłoczy, pozostali w Rudakach. W trakcie ewakuacji miały miejsce szarpaniny z sowieckimi żołnierzami. Niektórzy z mieszkańców kładli się przed sowieckimi ciężarówkami uniemożliwiając ewakuację mienia.
W wyniku ostatecznego wytyczenia granicy mogiłki (cmentarz) w Hołynce, gdzie mieszkańcy Rudak chowali swoich zmarłych znalazły się po sowieckiej stronie granicy. Przez pewien czas pogrzeby urządzano na starych, pochodzących jeszcze sprzed I wojny, mogiłkach położonych na pobliskich wzgórzach, na działce nr 8 w obrębie Rudaki.
Po 1948 roku rudackie dzieci uczęszczały do szkoły podstawowej w Łosinianach i Chomontowcach, a od 1958 roku do nowo wzniesionej murowanej szkoły podstawowej w Kruszynianach.
W dniu 20 czerwca 1966 roku północna część wsi uległa zniszczeniu w wyniku pożaru.
Rudaki zostały zelektryfikowane na początku 1970 roku.
Dnia 18 października 2011 roku zlikwidowano w Rudakach sołectwo[19]. Ostatnim sołtysem był Aleksander Martus († 2018)
Dnia 08 maja 2012 roku we wsi miał miejsce napad " We wtorek wieczorem we wsi Rudaki, w gminie Krynki 41-letni mężczyzna włamał się do jednego z domów. Wyważył drzwi żądając pieniędzy... napastnik kilkakrotnie uderzył [napadniętego] w twarz, a następnie przyłożył mu nóż do gardła. Zabrał telefon komórkowy, 600 złotych i uciekł..."[20]
W dniu 29 maja 2014 służby weterynaryjne wyłowiły ze Świsłoczy w Rudakach padłego dzika. Był to jeden z pierwszych przypadków tej choroby w Polsce[21]
W dniu 14 grudnia 2018 roku miał miejsce we wsi pożar. W zgliszczach budynku strażacy odnaleźli ciało 76-letniego mężczyzny[22]
W związku z kryzysem migracyjnym na granicy z Białorusią, jaki nastąpił w połowie 2021 r., miejscowość i okolice objęte zostały stanem wyjątkowym[23].
W listopadzie 2021 roku Konrad Sikora - burmistrz Michałowa dopatrzył się w przepływającej przez wieś Świsłoczy 200 trupów migrantów" przepychanych z brzegu na brzeg"[24]
Aktualnie Rudaki, leżące nad Świsłoczą, znajdują się na popularnej wśród nachodźców trasie Afryka/Azja - Federacja Rosyjska/Białoruś - Niemcy
W związki z powyższym wiceszef MSWiA Maciej Wąsik, zapowiedział, że "rzeka Świsłocz jest punktem, który na pewno w najbliższym czasie mocno wzmocnimy"[25]
Inne
W strukturach administracyjnych Cerkwi Prawosławnej w Polsce wieś podlega parafii św. Anny w pobliskich Kruszynianach[26]
Rudaki znajdują się na obszarze źródliskowym. We wsi są liczne źródła. Największe, w południowej części wsi, tworzy strugę o nazwie Kołodka, uchodzącą do Świsłoczy.
Przy drogach wychodzących ze wsi znajdują się krzyże pożegnalne. Starszy z 1953 roku, młodszy z lat dziewięćdziesiątych XX wieku.
Na południe od Rudak przebiega gościniec z Białegostoku do Słonimia zwany „Traktem Napoleońskim”, którym w 1812 wojska napoleońskie maszerowały na Moskwę.
Mieszkańcy wsi, w większości mówiący wschodniosłowiańskim dialektem pogranicza białorusko-polskiego tzw. „prostą mową”, są bohaterami dokumentalnego filmu „Rudaki”, stworzonego przez grupę filmową Dracha z Bielska Podlaskiego.
Wieś z mieszkańcami sfotografowana przez Agnieszkę Pajączkowską w ramach pomysłu „Wędrowny Zakład Fotograficzny”[27]
W Rudakach w latach 2014-2022 mieszkał i tworzył mnich Eliasz (Andrzej Piotrowicz), tragicznie zmarły 5 września 2022[28] Pośmiertna wystawa jego prac miała miejsce w dniach 9.12.2022-12.05.2023 w Muzeum i Ośrodku Kultury Białoruskiej w Hajnówce.
Zabytki
- park, po 1918, nr rej.:752 z 19.12.1991[29] Właścicielem majątku był p. Chojnowski, który tu zmarł i został pochowany w Krynkach.
Przypisy
- ↑ Wieś Rudaki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-10-10] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r. [online]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1097 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- 1 2 GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 117836
- ↑ Рудакі, вёска. Radzima.net. [dostęp 2016-06-27].
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- 1 2 3 Piscowaja Kniga Grodnenskoj Ekonomii tomy 1–2, Wilno, 1881 .
- ↑ Jan Jakubowski , Powiat grodzieński w XVI wieku w: Prace Komisji Atlasu historycznego Polski, z. III, Kraków s. 99–109, 1935 .
- ↑ Opis lustracji parafii brzostowickiej | Stowarzyszenie Rodów Grodzieńskich [online] [dostęp 2022-06-28] (pol.).
- ↑ P. Dikov , Spisok' zemlevladěnìj v' grodnenskoj gubernìj, 1890 .
- ↑ Mapa topograficzna Karte des Westlichen Russland. Skala 1:100.000 [online] .
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 42 (33).
- ↑ Mapa topograficzna WIG. Skala 1:100.000. Opracowana w latach 1929-1930 [online] .
- ↑ Parafia Brzostowicka | Stowarzyszenie Rodów Grodzieńskich [online] [dostęp 2022-06-28] (pol.).
- ↑ Pogonili „gitlerowską swołocz". Żołnierze ginęli setkami. www.isokolka.eu, 2012-07-22. [dostęp 2018-02-25].
- ↑ UW Białostocki, Delimitacja granicy polsko-radzieckiej 1945-1948, sygn 638 tekst/str_039 [online] .
- ↑ Przy czym w opisie jest błąd. W Rudakach nie było „150 gospodarstw”, było zaś ok. 150 mieszkańców.
- ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego [online] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-16] .
- ↑ Rudaki: Złodziej pobił, okradł mężczyznę i poszedł spać [online], Kurier Poranny, 10 maja 2012 [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Sawicki: w rzece przy granicy z Białorusią wyłowiono dzika z ASF [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Pożar domu w Rudakach k. Krynek - nie żyje mężczyzna [online], Polskie Radio Białystok [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Gdzie obowiązuje stan wyjątkowy? Oto lista miejscowości [online], Forsal.pl, 2 września 2021 [dostęp 2021-10-28] (pol.).
- ↑ "W rzece pływają trupy". Na "granicy śmierci" mogą być już setki zmarłych [online], polityka.se.pl [dostęp 2023-08-03] .
- ↑ Wiceszef MSWiA: rzeka Świsłocz jest punktem, który na pewno w najbliższym czasie mocno wzmocnimy [online], isokolka.eu, 7 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-07] (pol.).
- ↑ Parafia w Kruszynianach - Dekanat Sokólski Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej [online], www.cerkiew-sokolka.pl [dostęp 2022-04-07] .
- ↑ Wędrowny Zakład Fotograficzny [online], wedrownyzakladfotograficzny.pl [dostęp 2018-05-17] (pol.).
- ↑ Monika Bancerz , Dramatyczny poranek w Toruniu. 51-latek podpalił się na moście | Tylko Toruń - 112 [online], 5 września 2022 [dostęp 2023-08-23] (pol.).
- ↑ Rudaki - ogród dworski [online], www.ogrodowy.minigo.pl [dostęp 2022-02-07] .