Prusy Nowowschodnie
Neuostpreußen
prowincja
1795–1807
Herb
Herb
Państwo

 Królestwo Prus

Siedziba

Białystok

Data powstania

1795

Data likwidacji

1807

Populacja (1806)
• liczba ludności


914 610

• gęstość

55 000 km²

Położenie na mapie Prusy Nowowschodnie po III rozbiorze Polski.
Położenie na mapie

Prusy Nowowschodnie (niem. Neuostpreußen) – prowincja państwa pruskiego (1795-1807) utworzona na ziemiach polskich, zagarniętych przez Prusy w III rozbiorze (1795), z wyjątkiem części terenów województw mazowieckiego i rawskiego znajdujących się na lewym brzegu Wisły, które włączono wówczas do prowincji Prusy Południowe. Powiaty mazowieckie i dobrzyńskie znajdujące się na prawym brzegu Wisły, a należące od II rozbioru do Prus Południowych, odłączono od tej prowincji i przyłączono do Prus Nowowschodnich. Ostatecznie w granicach prowincji znalazły się przedrozbiorowe: województwo płockie, ziemia dobrzyńska, część województwa mazowieckiego, znaczna część województw podlaskiego i trockiego oraz niewielka część Żmudzi. Prowincja obejmowała obszar między Wisłą, Bugiem i Niemnem o powierzchni 55 000 km² z 1 mln mieszkańców. Stolicą prowincji był Białystok.

Prusacy na zajętych terenach utworzyli dwa tymczasowe urzędy: Komisje Organizacyjne Kamer Wojny i Domen: w Płocku i Białymstoku. W 1797 roku Komisje przekształcono w kamery wojny i domen, które sprawowały władzę w departamentach (Departement der Kriegs- und Domänen-Kammer). Departamenty były zaś podzielone na powiaty. Obszar powiatów był odmienny od przedrozbiorowego. Sieć powiatów zmieniono także na obszarze przyłączonym z Prus Południowych.

Granice powiatów w większości przetrwały na obszarze Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do czasu reformy podziału administracyjnego przeprowadzonej w 1867.

Prusy Nowowschodnie na mapie Roberta Wilkinsona z 1808 r.
Królestwo Prus w 1806 (Prusy Nowowschodnie, Południowe i Okręg Nadnotecki zaznaczone na niebiesko)

Podział administracyjny

Stan na 1800 rok (129 miast)[1]:

W 1807 roku (traktat tylżycki) część departamentu białostockiego (obwód białostocki) włączono do Rosji, pozostałą część departamentu białostockiego wraz z departamentem płockim do Księstwa Warszawskiego.

Wykaz miast 1800[1]

Herb Miasto Nazwa niem. 1800 Ludność 1800 Departament 1800 Powiat 1800 Ilość dymów[2] Typ[3] Obecna lokacja
Mariampol Marienpol 1178 białostocki mariampolski (Marienpol) 159 Kr Litwa
Sudargi Johannesburg / Sadargen 215 białostocki mariampolski (Marienpol) 48 Kr Litwa
Ludwinów Ludwinowen 312 białostocki mariampolski (Marienpol) 131 Kr Litwa
Władysławów Neustadt 2320 białostocki mariampolski (Marienpol) 231 Kr Litwa
Pilwiszki Pilwiszken 333 białostocki mariampolski (Marienpol) 67 Kr Litwa
Preny Prenn 1224 białostocki mariampolski (Marienpol) 204 Kr Litwa
Sapieżyszki Sapieszyszken 107 białostocki mariampolski (Marienpol) 32 Kr Litwa
Balwierzyszki Balwierzisken 920 białostocki mariampolski (Marienpol) 107 Sz Litwa
Poniemoń Poniemon 480 białostocki mariampolski (Marienpol) 57 Sz Litwa
Szaki Szaky 574 białostocki mariampolski (Marienpol) 65 Sz Litwa
Kalwaria Kalwary 2705 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 440 Kr Litwa
Lubów Lubow 425 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 84 Kr Litwa
Olita Olitta 219 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 33 Kr Litwa
Simno Simno 703 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 103 Kr Litwa
Wyłkowyszki Wilkowiszken 1804 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 314 Kr Litwa
Wierzbołów Wirballen 1630 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 245 Kr Litwa
Wisztyniec Wystitten 1579 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 187 Kr Litwa
Urdomin Urdomin 269 białostocki kalwaryjski (Kalwary) 50 Sz Litwa
Berżniki Berzniki 304 białostocki wigierski (Wigry) 68 Kr Polska
Jeleniewo Jeleniewo 346 białostocki wigierski (Wigry) 49 Kr Polska
Krasnopol Krasnopol 533 białostocki wigierski (Wigry) 105 Kr Polska
Liszków Liszkow 249 białostocki wigierski (Wigry) 149 Kr Litwa
Łoździeje Losdzeye 1537 białostocki wigierski (Wigry) 217 Kr Litwa
Metele Metellen 297 białostocki wigierski (Wigry) 66 Kr Litwa
Filipów Philippowo 795 białostocki wigierski (Wigry) 120 Kr Polska
Przerośl Przerosl 1166 białostocki wigierski (Wigry) 230 Kr Polska
Puńsk Punsk 583 białostocki wigierski (Wigry) 59 Kr Polska
Sereje Serrey 1094 białostocki wigierski (Wigry) 215 Kr Litwa
Sejny Seyne 516 białostocki wigierski (Wigry) 96 Kr Polska
Suwałki Suwalken 1184 białostocki wigierski (Wigry) 214 Kr Polska
Szczebra Szczebra 219 białostocki wigierski (Wigry) 46 Kr Polska
Wiżajny Wizaynen 946 białostocki wigierski (Wigry) 205 Kr Polska
Bakałarzewo Bakalarzewo 405 białostocki wigierski (Wigry) 67 Sz Polska
Lejpuny Leypuhnen 233 białostocki wigierski (Wigry) 42 Sz Litwa
Mirosław Miroslaw 220 białostocki wigierski (Wigry) 48 Sz Litwa
Wiejsieje Wieyszteye 518 białostocki wigierski (Wigry) 85 Sz Litwa
Dąbrowa Dombrowa 737 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 127 Kr Polska
Korycin Koryczin 252 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 52 Kr Polska
Kuźnica Kuznica 427 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 35 Kr Polska
Lipsk Lipsk 945 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 256 Kr Polska
Nowy Dwór Nowidwor 555 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 96 Kr Polska
Suchowola Suchowolla / Chodorowka 959 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 218 Kr Polska
Hołynka Holinka 225 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 45 Sz Białoruś
Raczki Raszken 766 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 165 Sz Polska
Sidra Sidra 507 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 137 Sz Polska
Sopoćkinie Sopockin 439 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 96 Sz Białoruś
Sztabin Stabin 507 białostocki dąbrowski (Dombrowa) 55 Sz Polska
Białystok Bialystock 3370 białostocki białostocki (Bialystock) 459 Sz Polska
Janów Janow 691 białostocki białostocki (Bialystock) 186 Kr Polska
Knyszyn Knyszin 1699 białostocki białostocki (Bialystock) 318 Kr Polska
Odelsk Odelsk 601 białostocki białostocki (Bialystock) 172 Kr Białoruś
Sokółka Sokolka 1091 białostocki białostocki (Bialystock) 225 Kr Polska
Wasilków Waszilkow 891 białostocki białostocki (Bialystock) 184 Kr Polska
Choroszcz Chorocz 579 białostocki białostocki (Bialystock) 122 Sz Polska
Gródek Groddek 388 białostocki białostocki (Bialystock) 66 Sz Polska
Jasionówka Jasianowke 622 białostocki białostocki (Bialystock) 81 Sz Polska
Zabłudów Zabludow 1409 białostocki białostocki (Bialystock) 297 Sz Polska
Bielsk Bielsk 1733 białostocki bielski (Bielsk) 320 Kr Polska
Kleszczele Kleszel 1088 białostocki bielski (Bielsk) 276 Kr Polska
Narew Narew 425 białostocki bielski (Bielsk) 95 Kr Polska
Boćki Boczki 1462 białostocki bielski (Bielsk) 223 Sz Polska
Orla Orla 1486 białostocki bielski (Bielsk) 241 Sz Polska
Drohiczyn Drohycin 884 białostocki drohiczyński (Drohycin) 173 Kr Polska
Mielnik Mielnik 822 białostocki drohiczyński (Drohycin) 141 Kr Polska
Ciechanowiec Ciechanowiec 2651 białostocki drohiczyński (Drohycin) 340 Sz Polska
Siemiatycze Siemiatyce 2734 białostocki drohiczyński (Drohycin) 319 Sz Polska
Wysokie Mazowieckie Wysokie Masowiecki 864 białostocki drohiczyński (Drohycin) 134 Sz Polska
Suraż Suracz 709 białostocki suraski (Suracz) 133 Kr Polska
Brańsk Bransk 1026 białostocki suraski (Suracz) 114 Kr Polska
Tykocin Tykoczin 2783 białostocki suraski (Suracz) 372 Sz Polska
Goniądz Goniondz 1373 białostocki goniądzki (Goniondz) 210 Kr Polska
Augustów Augustowo 1987 białostocki goniądzki (Goniondz) 304 Kr Polska
Radziłów Radzilow 435 białostocki goniądzki (Goniondz) 85 Kr Polska
Rajgród Raygrod 889 białostocki goniądzki (Goniondz) 195 Kr Polska
Wąsosz Wonsosz 731 białostocki goniądzki (Goniondz) 167 Kr Polska
Wizna Wyzna 1098 białostocki goniądzki (Goniondz) 197 Kr Polska
Grajewo Grajewo 218 białostocki goniądzki (Goniondz) 23 Sz Polska
Jedwabne Jedwabno 481 białostocki goniądzki (Goniondz) 52 Sz Polska
Osowiec Ossowiec 212 białostocki goniądzki (Goniondz) 38 Sz Polska
Szczuczyn Szczuczin 1849 białostocki goniądzki (Goniondz) 261 Sz Polska
Łomża Lomza 1166 białostocki łomżyński (Lomza) 194 Kr Polska
Kolno Kolno 945 białostocki łomżyński (Lomza) 171 Kr Polska
Nowogród Nowogrod 966 białostocki łomżyński (Lomza) 189 Kr Polska
Zambrów Zambrow 564 białostocki łomżyński (Lomza) 81 Kr Polska
Śniadowo Smlodow / Sniadow 705 białostocki łomżyński (Lomza) 98 Sz Polska
Stawiski Stawiszken 1212 białostocki łomżyński (Lomza) 173 Sz Polska
Ostrołęka Ostrolenka 1000 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 278 Kr Polska
Brok Brok 220 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 111 Sz Polska
Czyżew Cyszewo 150 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 67 Sz Polska
Andrzejewo Jendrzejewo / Andrziejewo 220 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 96 Sz Polska
Nur Nurr 161 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 63 Kr Polska
Ostrów Ostrow 223 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 103 Kr Polska
Myszyniec Myziniec 110 płocki ostrołęcki (Ostrolenka) 55 Kr Polska
Pułtusk Pultusk 1200 płocki pułtuski (Pultusk) 342 Kr Polska
Maków Makow 644 płocki pułtuski (Pultusk) 152 Kr Polska
Nasielsk Nasielsk 160 płocki pułtuski (Pultusk) 92 Kr Polska
Nowe Miasto Nowemiasto 130 płocki pułtuski (Pultusk) 47 Kr Polska
Różan Rozan 384 płocki pułtuski (Pultusk) 65 Kr Polska
Serock Sierock 256 płocki pułtuski (Pultusk) 57 Kr Polska
Wyszków Wyszkow 200 płocki pułtuski (Pultusk) 77 Sz Polska
Przasnysz Przaczniz 521 płocki przasnyski (Przaczniz) 167 Kr Polska
Ciechanów Ciechanow 433 płocki przasnyski (Przaczniz) 132 Kr Polska
Chorzele Chorzellen 300 płocki przasnyski (Przaczniz) 108 Kr Polska
Janowo Janowo 540 płocki przasnyski (Przaczniz) 159 Kr Polska
Niedzbórz Niecborz 100 płocki przasnyski (Przaczniz) 34 Sz Polska
Mława Mlawa 718 płocki mławski (Mlawa) 157 Kr Polska
Bieżuń Biezun 360 płocki mławski (Mlawa) 149 Sz Polska
Drobin Drobin 360 płocki mławski (Mlawa) 120 Sz Polska
Kuczbork Kuczbrock lub Kuczborg 100 płocki mławski (Mlawa) 35 Sz Polska
Radzanów Radzanowo 130 płocki mławski (Mlawa) 54 Sz Polska
Sierpc Sierps 400 płocki mławski (Mlawa) 138 Kr Polska
Szreńsk Szrensk 150 płocki mławski (Mlawa) 77 Sz Polska
Żuromin Zuromin 220 płocki mławski (Mlawa) 52 Sz Polska
Wyszogród Wyszogrod 1013 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 195 Kr Polska
Bielsk Bielsk 202 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 45 Sz Polska
Bodzanów Bodzanowo 100 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 40 Sz Polska
Czerwińsk Czerwinsk 290 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 77 Kr Polska
Płock Plock 1500 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 421 Kr Polska
Płońsk Plonsk 601 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 108 Kr Polska
Raciąż Raciandz 190 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 62 Sz Polska
Sochocin Suchoczin 199 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 42 Kr Polska
Zakroczym Zakroczim 292 płocki wyszogrodzki (Wyszogrod) 69 Kr Polska
Lipno Lipno 488 płocki lipnowski (Lipno) 88 Kr Polska
Bobrowniki Bobrownik 100 płocki lipnowski (Lipno) 61 Kr Polska
Dobrzyń nad Wisłą Dobrzyn an der Weichsel 830 płocki lipnowski (Lipno) 162 Kr Polska
Dobrzyń nad Drwęcą Dobrzyn an der Drewenz 150 płocki lipnowski (Lipno) 43 Sz Polska
Kikół Kikol 200 płocki lipnowski (Lipno) 64 Sz Polska
Rypin Rypin 250 płocki lipnowski (Lipno) 72 Kr Polska
Skępe Skompe 320 płocki lipnowski (Lipno) 85 Sz Polska

Przypisy

  1. 1 2 Holsche A C. von: Geographie und Statistik von West-, Süd- und Neu-Ostpreussen, nebst einer kurzen Geschichte des Königreichs Polen bis zu dessen Zertheilung.
  2. ↑ Dym = wiejska chałupa lub zagroda, stanowiące podstawę do obliczania świadczeń podatkowych.
  3. ↑ Kr = miasto królewskie; Sz = miasto szlacheckie.

Bibliografia

  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • Jan Wasicki: Ziemie polskie pod zaborem pruskim: Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen), 1795−1806, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historycznej, Vol. XX, Part 1, Praca Wydana z Zasiłku Polskiej Akademii Nauk, Poznań 1963, p. 238, Zł.62
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.