Raczki
wieś
Ilustracja
Rynek w Raczkach
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

suwalski

Gmina

Raczki

Liczba ludności (2011)

2320[1][2]

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

16-420[3]

Tablice rejestracyjne

BSU

SIMC

0766624[4]

Położenie na mapie gminy Raczki
Mapa konturowa gminy Raczki, w centrum znajduje się punkt z opisem „Raczki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Raczki”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Raczki”
Położenie na mapie powiatu suwalskiego
Mapa konturowa powiatu suwalskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Raczki”
Ziemia53°59′20″N 22°46′57″E/53,988889 22,782500[5]
Strona internetowa

Raczki – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, siedziba gminy Raczki[6][4].

Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską przed 1558 rokiem, zdegradowane w 1870 roku[7]. Do 1954 Raczki były siedzibą gminy Dowspuda. W latach 1975–1998 położone były w województwie suwalskim.

Integralne części wsi Raczkil[6][4]
SIMCNazwaRodzaj
0766630Kolonia Raczkiczęść wsi
1013571Nowe Osiedleczęść wsi

Geografia

Raczki leżą na Suwalszczyźnie, na wysokim prawym brzegu rzeki Rospudy. Na północ od Raczek znajduje się jezioro rynnowe Bolesty.

Komunikacja

Przez wieś przechodzi droga wojewódzka nr 655: Suwałki – Olecko – Giżycko. Północnym skrajem miejscowości przebiega linia kolejowa Suwałki – Olecko, która obecnie nie obsługuje ruchu pasażerskiego.

Historia

Wieś została założona w głębi puszczy pojaćwieskiej w początkach XVI wieku i początkowo nosiła nazwę Dowspuda, podobnie jak rzeka przy której ją umiejscowiono. Powstała w dobrach braci Stanisława i Mikołaja Michnowiczów Raczkowiczów, nadanych im przez Zygmunta I Starego w 1514. Od ich nazwiska pochodzi nazwa miejscowości. Dokumenty już w 1558 wymieniają Dowspudę Raczkowską jako miasteczko, położone przy trakcie handlowym z Grodna do Prus. Wtedy też założono parafię i zbudowano kościół.

W 1682 Raczki otrzymały od Jana III Sobieskiego przywilej urządzania cotygodniowego targu i dwóch jarmarków rocznie. W 1703 roku Raczki uzyskały prawa miejskie od Augusta II[8].

W 1748 Raczki nabył hrabia Józef Pac, a w 1797 dobra przejął jego syn Ludwik Michał Pac i od tego czasu miasto odnotowało dynamiczny rozwój. Nowy właściciel miał ambicję stworzyć z Raczek centrum handlowe, przemysłowe i usługowe dla swoich posiadłości. Wzniesiono wtedy wiele nowych budynków, zajazd, a także manufaktury: serowarnię, garbarnię, bielarnię płótna oraz fabrykę obrusów i serwet, które działały aż do 1831. Rozwój przemysłu spowodował napływ ludności do pracy; również sam Pac sprowadzał do swoich fabryk wykwalifikowanych rzemieślników z Niemiec, Anglii i Szkocji. W 1818 założono w Raczkach szkołę, w której ze względu na nowych osadników nauczano również języka angielskiego i niemieckiego. Liczba ludności wzrosła wówczas do 2500.

Po klęsce powstania listopadowego Ludwik Pac wyemigrował, a jego dobra zostały skonfiskowane przez rząd carski – wtedy Raczki zaczęły podupadać. Zlikwidowano fabryki, rozebrano zajazd. W 1839 wzniesiono jednopiętrowy ratusz z wieżyczką, jednak po powstaniu styczniowym i on został rozebrany. W 1870 Raczki utraciły prawa miejskie, a w 1888 zabudowę strawił wielki pożar.

Koniec XIX wieku przyniósł odbudowywanym Raczkom ponowne ożywienie gospodarcze, dzięki rozwojowi handlu z Prusami. I wojna światowa to okres kolejnych zniszczeń, jednak po jej zakończeniu miejscowość pozostaje punktem handlowym z Niemcami oraz siedzibą gminy i dzięki temu nie popada w stagnację. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku Raczki (wraz z kolonią Serebranka) zamieszkiwane były przez 1558 osób, wśród których 980 zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 5 prawosławne, 21 ewangelickie, 19 inne chrześcijańskie a 533 mojżeszowe. Jednocześnie 1020 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 5 białoruską, 17 niemiecką, 10 inną a 506 żydowską[9].

Był tu kościół katolicki i synagoga (w trakcie II wojny światowej została zniszczona, obecnie nie istnieje). Działał Związek Kupców[10][11]. W 1937 wybudowano nowoczesną mleczarnię, rozwijał się ruch spółdzielczy.

W czasie II wojny światowej Raczki znalazły się pod okupacją niemiecką i stanowiły silny punkt oporu okupantów. Na skarpie Rospudy Niemcy wybudowali schrony i umocnienia. W wyniku działań wojennych prawie połowa zabudowy Raczek została zniszczona.

Zabytki

Neogotycko-klasycystyczny kościół parafialny
Kościół parafialny – wnętrze

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty[12]:

  • zachowany szesnastowieczny miejski układ przestrzenny, z brukowanym, prostokątnym rynkiem (nr rej.: A-986 z 23.03.1994)
  • neogotycko-klasycystyczny kościół parafialny z lat 1767–1811 (nr rej.: 118 z 30.04.1958 oraz 507 z 23.06.1986)
  • cmentarz parafialny rzymskokatolicki (nr rej.: 493 z 15.05.1986)

Przy rynku zachowały się parterowe kamieniczki z XIX wieku. Największą atrakcją turystyczną okolic Raczek są ruiny neogotyckiego pałacu Paców w Dowspudzie.

Kościół parafialny

Budowę świątyni, pierwotnie w stylu barokowym, rozpoczęto po spłonięciu poprzedniego kościoła w 1765. Nie została jednak zakończona. Kontynuował budowę dopiero Ludwik Michał Pac w 1811, już w stylu neogotyckim, według projektu Piotra Aignera. Kolejnej gruntownej przebudowy kościoła w stylu neoklasycznym dokonał Henryk Marconi w latach 1823–24.

Wyposażeniem i zdobnictwem wnętrz zajmował się zespół tych samych artystów włoskich, którzy pracowali przy pałacu Paca w Dowspudzie. Ściany i sklepienia pokryto polichromią. Poza ołtarzem głównym w kościele znajdowało się 8 ołtarzy bocznych, po 4 z każdej strony. Wszystkie były wyposażone w rzeźby i obrazy. Pod koniec XIX wieku kościół w Raczkach otrzymał od przebywającego wtedy na Suwalszczyźnie Wojciecha Gersona dwa obrazy: jeden przedstawiał św. Franciszka, drugi – Madonnę z Dzieciątkiem.

W latach 1933–34 dobudowano dwie nawy boczne, co zmieniło całkowicie bryłę kościoła i zubożyło jego wnętrze. Zmniejszono do czterech liczbę ołtarzy. W oknach prezbiterium umieszczono kolorowe witraże, z których jeden przedstawiał Ludwika Paca w mundurze generała wojsk polskich. Podczas II wojny światowej witraże zostały zniszczone, podobnie jak rotunda stanowiąca dzwonnicę.

Obecny wystrój kościoła stanowią między innymi dwie płaskorzeźby z białego marmuru, stanowiące typowe stele grobowe. Pierwotnie miały być umieszczone w kaplicy pałacu w Dowspudzie. Uważane są za dzieło któregoś z uczniów i współpracowników rzeźbiarza Antonio Canovy, być może Lodovico Kaufmana. Innymi zabytkami sztuki sakralnej są: drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena z 1842, dwa krzyże ołtarzowe z brązu i cztery mosiężne lichtarze z 2. połowy XIX wieku.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wieś Raczki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-11-13], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1054 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. 1 2 3 GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113758
  6. 1 2 Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 64-65.
  8. ↑ prawdopodobnie chodziło o potwierdzenie praw miejskich
  9. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 3.
  10. ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 146.
  11. ↑ Synagoga w Raczkach (ul. Szkolna) | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-04].
  12. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-04-04].

Bibliografia

  • Zygmunt Filipowicz, 1980, Suwalszczyzna. Panorama turystyczna, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, ss. 101–105
  • Józef Kuran, 1976, Kajakiem po jeziorach augustowskich i suwalskich, Warszawa, Sport i Turystyka, s. 173–174

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.