Promieniak wilgociomierz
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

borowikowce

Rodzina

Diplocystidiaceae

Rodzaj

Astraeus

Gatunek

promieniak wilgociomierz

Nazwa systematyczna
Astraeus hygrometricus (Pers.) Morgan
J. Cincinnati Soc. Nat. Hist. 12: 20 (1889)

Promieniak wilgociomierz (Astraeus hygrometricus (Pers.) Morgan) – gatunek grzybów z rodziny Diplocystidiaceae[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Astraeus, Diplocystidiaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1801 r. Christian Hendrik Persoon nadając mu nazwę Geastrum hygrometricum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1889 r. Andrew Price Morgan, przenosząc go do rodzaju Astraeus[1].

Synonimy naukowe[2]:

  • Astraeus hygrometricus f. decaryi (Pat.) Pat. 1928
  • Astraeus hygrometricus f. ferrugineus V.J. Staněk 1958
  • Astraeus stellatus (Scop.) E. Fisch. 1900
  • Geastrum decaryi Pat.
  • Geastrum hygrometricum Pers. 1801
  • Geastrum hygrometricum ß anglicum Pers. 1801
  • Geastrum stellatum (Scop.) Wettst. 1885
  • Geastrum vulgaris Corda 1842
  • Lycoperdon stellatus Scop. 1772

Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: promieniak gwiaździsty i astreusz wilgociomierz[3].

Morfologia

Owocniki

Młode owocniki częściowo zagłębione w ziemi. Mają kształt od jajowatego do kulistego. Podczas dojrzewania ich egzoperydium promieniście pęka na kilka do kilkunastu ramion. Podczas wilgotnej pogody rozchylają się one na zewnątrz i wówczas owocnik osiąga średnicę 3–6 cm i odsłania się kuliste endoperydium o średnicy do 2 cm. Podczas suchej pogody ramiona zwijają się ponownie zakrywając endoperydium. Egzoperydium składa się z kilku warstw. Warstwa zewnętrzna jest szarobrązowa, wewnętrzna mas barwę od beżowej do jasnobrązowej i jest popękana na poletka. W młodych owocnikach endoperydium ma brązową, siateczkowato-włókienkowatą powierzchnię, w starszych szarobrązową i gładką. Perystom okrągły o postrzępionej krawędzi. Gleba czekoladowobrązowa, pylista[4].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki brązowe, duże, kuliste, o średnicy 8–10 µm, na obwodzie gęsto pokryte brodawkowatymi kolcami o długości około 1 µm[5]. Nibywłośnia żółta i rozgałęziona[4].

Występowanie i siedlisko

Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[6]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2020 r. podano 12 stanowisk dawnych, 12 współczesnych i 15 wątpliwych[4]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[7]. W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 – ochroną ścisłą grzybów[8]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii gatunków wymierających (E)[9]. Znajduje się na czerwonych listach gatunków zagrożonych także w Czechach, Niemczech, Anglii, Holandii[3].

Naziemny grzyb ektomykoryzowy żyjący w symbiozie z wieloma gatunkami drzew. Występuje w nasłonecznionych i suchych miejscach, głównie na piaszczystych przydrożach, na obrzeżach liściastych lasów, w świetlistych lasach sosnowych, dąbrowach, ciepłolubnych zaroślach. Owocniki wyrastają pojedynczo lub w grupach, zazwyczaj od lipca do września. Mogą przetrwać nawet rok[4].

Gatunki podobne

Może być mylony z niektórymi gatunkami gwiazdoszy (Geastrum)[10]. Własności higrofaniczne wykazują także gwiazdosz kwiatuszkowaty Geastrum floriforme i gwiazdosz brodawkowy Geastrum corollinum. Promieniak wilgociomierz dróżnia się jednak od nich egzoperydium: jego wewnętrzna warstwa jest popękana na poletka, dużo grubsza i skórzasta. Ma też dużo większe zarodniki[4].

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 3 Index Fungorum [online], Indexfungorum.org [dostęp 2013-03-05] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online], Speciesfungorum.org [dostęp 2013-04-15] (ang.).
  3. 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. 1 2 3 4 5 Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  5. ↑ Astraeus hygrometricus [online], MushroomExpert.Com [dostęp 2020-03-03] (ang.).
  6. ↑ Mapa występowania promieniaka wilgociomierza na świecie [online] [dostęp 2015-06-22].
  7. ↑ Aktualne stanowiska promieniaka wilgociomierza w Polsce [online] [dostęp 2021-11-27].
  8. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  10. ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.