Prawo sylaby otwartej – prawo fonetyczne języka prasłowiańskiego, zgodnie z którym każda sylaba w wyrazie kończyła się samogłoską[1].

Prawo to obowiązywało także w klasycznym okresie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego[1] i w innych językach słowiańskich do XI–XII w.[2] Odnosiło się do każdej sylaby – nagłosowej (na początku wyrazu), śródgłosowej i wygłosowej (na końcu wyrazu)[3]. Ośrodkiem sylaby mogły być samogłoski pełne, samogłoski zredukowane (jery) oraz w określonych warunkach sonanty, tj. zgłoskotwórcze spółgłoski płynne. Ich zgłoskotwórczy charakter oddawano w zapisie poprzez dodanie znaków jerów (ь, ъ), które jednak w tym konkretnym przypadku miały wartość tylko graficzną[uwaga 1], stąd sl̥nьce = slъnьce[1].

Przykłady podziału sylabowego:

  • wyrazy jednosylabowe: a, my, kъ, tri
  • wyrazy dwusylabowe: že-na, pь-sъ, sy-nъ, ko-stь, da-ti, vl̥-kъ (lub vlь-kъ)
  • wyrazy trzysylabowe: o-tь-cь, bь-ra-ti, sъ-mr̥-tь (lub sъ-mrь-tь)[1].

Podział wyrazów na sylaby nie musi pokrywać się z podziałem morfologicznym (słowotwórczym i fleksyjnym uwzględniającym prefiksy, sufiksy i rdzeń), np. sъ-věd-ě-tel’–ьstv-o[1].

Wyrazy z sylabami zamkniętymi odziedziczone z języka praindoeuropejskiego były w różny sposób zastępowane przez sylaby otwarte. Odbywało się to poprzez:

  • zanik (redukcję) spółgłosek wygłosowych, np. pie. *gʰŏstĭs > psł. *gostь > pol. gość; pie. dŏmŭs > psł. *domъ > pol. dom[4]
  • monoftongizację dyftongów (przejście dwugłosek w jednogłoski). Dotyczyło to dyftongów ai̯, oi̯, ei̯, au̯, ou̯, eu̯ w pozycji przed spółgłoską lub w wygłosie[2], np. pie. sei̯tos > psł. sito > pol. sito[3]
  • powstanie samogłosek nosowych ę, ǫ poprzez monoftongizację połączeń dyftongicznych złożonych z samogłoski i spółgłoski nosowej, np. pie. *ǵómbʰos > psł. zǫbъ > pol. ząb[3]

Ponadto pod wpływem tego prawa dokonała się:

W późniejszym okresie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego oraz w innych językach słowiańskich zostało zniesione prawo otwartej sylaby, głównie w wyniku zaniku jerów słabych[1]. Przykładowo w prasłowiańskim wyrazie *pь̥sъ̯ jer mocny w wyniku wokalizacji jerów zmienił się w polszczyźnie w ’e (e zmiękczające poprzedzającą spółgłoskę), a jer słaby zanikł całkowicie, stąd współczesna forma pies.

Uwagi

  1. ↑ Połączenia literowe rъ, lъ, rь, lь oprócz oznaczania sonantów mogły też w innych przypadkach stanowić zwyczajne połączenie niezgłoskotwórczej spółgłoski półotwartej z jerem[2].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 26–30, 33, ISBN 83-01-14280-4.
  2. 1 2 3 4 5 6 Teresa Friedelówna, Czesław Łapicz, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997, s. 33, 39–44, ISBN 83-231-0844-7.
  3. 1 2 3 4 Małgorzata Kułakowska, Agnieszka Myszka, Na tropach przeszłości języka. Fonologia, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013, s. 34–38, 108, ISBN 978-83-7338-913-7.
  4. 1 2 Janusz Strutyński, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków: Wydawnictwo Tomasz Strutyński, 2006, s. 30–33, ISBN 83-89288-03-6.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.