 Cistus monspeliensis | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
czystkowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Cistaceae Juss. Gen. Pl.: 294. 4 Aug 1789 | |
Czystkowate, posłonkowate (Cistaceae) – rodzina roślin należąca do rzędu ślazowców (Malvales), w niektórych, zwłaszcza dawniejszych ujęciach grupowana w rząd czystkowców (Cistales). Liczy 8 rodzajów z 207 gatunkami[2], spośród których do flory Polski należy tylko jeden – posłonek (Helianthemum)[3]. Czystkowate to aromatyczne rośliny zielne lub krzewy, często rosnące w miejscach otwartych, słonecznych na podłożu piaszczystym lub wapiennym[2]. Centrum zróżnicowania rodziny jest basen Morza Śródziemnego, ale jej przedstawiciele występują także na obu kontynentach amerykańskich, niemal całej Europie, północnej i wschodniej Afryce oraz w zachodniej Azji. Żywica z różnych gatunków czystka – ladanum – jest od dawnych czasów pozyskiwana i stosowana w medycynie, przy czym współcześnie znajduje zastosowanie głównie w przemyśle perfumeryjnym. Wiele gatunków w różnych odmianach uprawnych, także mieszańcowych, z rodzajów czystek Cistus, posłonek Helianthemum i Halimum uprawianych jest jako rośliny ozdobne[4].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne – jednoroczne (w tym efemerydy wydające nasiona po kilku tygodniach rozwoju[5]) i byliny, także krzewy, rzadko drzewa. Okryte włoskami pojedynczymi lub skupionymi w pęczkach i wyglądającymi wówczas na gwiazdkowate, często gruczołowatymi, tak że w efekcie rośliny te bywają lepkie w dotyku[4]. U roślin z siedlisk suchych często występują bulwiaste kłącza[5].
- Liście
- Naprzeciwległe, rzadko skrętoległe lub okółkowe, pojedyncze. Przylistków zwykle brak, czasem są drobne, u Pakaraimaea okazałe. Blaszka liściowa całobrzega z użyłkowaniem dłoniastym, pierzastym lub z trzema lub więcej głównymi żyłkami biegnącymi równolegle[4]. U wielu przedstawicieli przystosowanych do klimatu suchego blaszki są zwinięte, silnie owłosione lub szybko opadające[5].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub zebrane w wyrastające w kątach liści kwiatostany wierzchotkowe wiechowate lub groniaste. Kwiaty są obupłciowe i promieniste, czasem klejstogamiczne. Działki kielicha są trwałe. Mogą występować w liczbie trzech wolnych działek lub pięciu, ale wówczas dwie zewnętrzne są wąskie przyrośnięte do trzech wewnętrznych. Płatków korony jest pięć (trzy tylko w rodzaju Lechea) i w pąku są zmięte (skręcone u Pakaraimaea). Zwykle opadają po kilku godzinach kwitnienia. Pręciki są liczne, ich pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami, czasem wyróżniają się szerokimi łącznikami. Zalążnia jest górna i powstaje z trzech do pięciu owocolistków tworzących pojedynczą komorę (u Pakaraimaea komór jest pięć). Pojedyncza szyjka słupka zwieńczona jest jednym lub trzema znamionami[4].
- Owoce
- Wielonasienne torebki[4], rzadko pojedyncze nasiona[6].
Systematyka
- Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedna z rodzin z rzędu ślazowców Malvales w obrębie kladu różowych roślin okrytonasiennych. W obrębie rzędu jest taksonem siostrzanym dla monotypowego rodzaju Pakaraimaea, wraz z którym z kolei stanowi grupę siostrzaną dla rodzin Sarcolaenaceae i Dipterocarpaceae[2]. Takie powiązania filogenetyczne powodują, że według niektórych ujęć rodzaj Pakaraimaea, dawniej zaliczany do Dipterocarpaceae zaliczany jest do czystkowatych[4].
| ślazowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd czystkowce (Cistales Rchb.), podrząd Cistineae Rchb., rodzina czystkowate (Cistaceae Juss.)[7].
- Wykaz rodzajów[8]
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- 1 2 3 4 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-10-29] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- 1 2 3 4 5 6 Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 397-398. ISBN 978-1-842466346.
- 1 2 3 Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 40-43. ISBN 83-7079-779-2.
- ↑ John L. Strother: Cistaceae Jussieu. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-25].
- ↑ Crescent Bloom: Cistaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-11]. (ang.).
- ↑ List of Genera in CISTACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-10-29] (ang.).
- ↑ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 238. ISBN 83-01-12029-0.
- 1 2 Nazwa polska rodzaju według Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 309, 330. (pol.).