Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie
Ilustracja
kościół parafialny
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Siedziba

Kraków

Adres

ul. Grodzka 58, 31-044 Kraków

Data powołania

1816

Wyznanie

luteranizm

Kościół

Ewangelicko-Augsburski w RP

Diecezja

katowicka

Kościół

św. Marcina w Krakowie

Filie

Wieliczka[1]

Proboszcz

ks. Łukasz Ostruszka[2]

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie”
Ziemia50°03′21,3″N 19°56′18,5″E/50,055917 19,938472
Strona internetowa
Kamienica przy ul. Grodzkiej 58, mieszcząca kancelarię parafialną
Zabudowania parafialne (ul. Grodzka 60)
Zabudowania parafialne (ul. Grodzka 62)
Kaplica filialna w Wieliczce
Cmentarz ewangelicki w Łuczanowicach

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie – parafia luterańska w Krakowie, należąca do diecezji katowickiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Jej siedziba mieści się przy ulicy Grodzkiej. W 2020 liczyła 710 wiernych[3].

Historia

Pierwszy zbór

Pierwsze kazania w duchu luteranizmu były głoszone w krakowskich kościołach w latach 1545 i 1547. Od 1552 rozpoczęło się prowadzenie nabożeństw domowych w Woli Justowskiej i Chełmie, na które przybywali mieszkańcy miasta[4]. W 1556 w Krakowie zamieszkiwało około 1000 ewangelików, co stanowiło 5% jego ówczesnej populacji[5].

W drugiej połowie XVI wieku w Krakowie funkcjonował zbór kalwiński. 17 sierpnia 1557 nastąpiło ustanowienie własnego duszpasterza w osobie księdza Grzegorza Pawła, a w ogrodzie Jana Bonera, zwolennika kalwinizmu, odbyło się też pierwsze publiczne nabożeństwo. Pomocnicze funkcje duszpasterskie w zborze pełnił ks. Stanisław Wiśniowski, a od 1558 opiekę nad niemieckimi wiernymi objął ks. Daniel Biliński[4].

W 1564 założone zostało Gimnazjum Ewangelickie, kształcące na kierunkach humanistycznym i religijnym. Od 1569 za Bramą Mikołajską działał ewangelicki cmentarz[4].

Dzięki pozwoleniu wydanemu przez króla Zygmunta II Augusta 2 maja 1572 otwarto kościół przy ul. św. Jana, nazywany brogiem, a dla protestantów zagwarantowana została wolność religijna. 29 września 1573 w Krakowie miał miejsce synod generalny, na którym została przyjęta ugoda sandomierska. W zebraniach synodu uczestniczył wojewoda Jan Firlej[6].

Kościół był wielokrotnie atakowany podczas zamieszek antyprotestanckich począwszy od tumultu krakowskiego w 1574. Ostatecznie został on całkowicie zniszczony w trakcie ataku 23 maja 1591[4][7][5]. Rok później, 16 lipca 1575 katoliccy studenci dokonali tumultu cmentarnego, podczas którego zbezczeszczony został ewangelicki cmentarz. W kolejnych latach dochodziło do kolejnych aktów chuligańskich przeciwko członkom zboru oraz profanacji zwłok ewangelickich zmarłych. Do drugiego zniszczenia nekropolii doszło podczas zamieszek w dniu 21 czerwca 1577[8]. 19 września 1579 przez uczniów szkół katolickich zostały wybite okna protestanckiej świątyni[9].

W święto Wniebowstąpienia Pańskiego 8 maja 1587 podczas kolejnego tumultu miało miejsce zniszczenie odbudowanego kościoła ewangelickiego oraz jego podpalenie. Powtórnie zrekonstruowana świątynia została ostatecznie zburzona po zamieszkach 23 maja 1591, w obecności króla Zygmunta III Wazy[10].

Z powodu bezpieczeństwa, siedziba zboru została przeniesiona do Aleksandrowic. W mieście dochodziło jednak w dalszym ciągu do profanacji cmentarza oraz napaści na wyznawców protestantyzmu, a 10 kwietnia 1607 zniszczony został szpital ewangelicki[11].

14 kwietnia 1613 miał miejsce atak na aleksandrowicki zbór oraz jego duchownych, którego dokonali przybyli z Krakowa uczniowie oraz miejski plebs[12]. Z tego powodu, w 1614 dokonano kolejnego przeniesienia miejsca sprawowania nabożeństw do Wielkanocy[13]. W Wielkanocy około 1613 został zbudowany murowany budynek kościoła z wieżą, w której zawieszono trzy dzwony. Obok kościoła zlokalizowano cmentarz, a także dom dla duszpasterza zboru, dom dla służby oraz szkołę. Oficjalną siedzibą parafii ewangelickiej wieś stała się w 1616[14].

Nabożeństwa w celu dogodniejszego dojazdu z Krakowa sprawowane były również na terenie majątku kalwińskiej rodziny Żeleńskich w Łuczanowicach[4][5]

W wyniku realizacji postanowień zgody sandomierskiej, od 1615 zbór skupiał wiernych zarówno kalwinizmu, jak i luteranizmu[15]. W 1636 liczył 229 wiernych, pośród których przeważali przedstawiciele niemieckiego, szkockiego i francuskiego mieszczaństwa. Wśród wiernych znajdowali się również członkowie kalwińskiej szlachty, natomiast nieliczne przedstawicielstwo posiadali mieszczanie polscy. Luteranami byli przede wszystkim mieszczanie pochodzenia niemieckiego[5]. W tym okresie na terenie miasta nabożeństwa były sprawowane sporadycznie w budynkach prywatnych oraz wynajmowanym na ten cel kościele św. Scholastyki[4].

W 1626 w Łuczanowicach rozpoczęto wznoszenie ewangelickiej kaplicy, jednak z uwagi na przeszkody czynione przez przybywające tam z Krakowa antyprotestanckie grupy, proces ten trwał przez 10 lat. Kaplicę poświęcono w 1636 i stała się ona nowym miejscem sprawowania nabożeństw na terenie tej miejscowości[14][16].

Kościół i zabudowania zborowe w Wielkanocy zostały splądrowane przez wojska Karola X Gustawa podczas potopu szwedzkiego. W lipcu 1656 majątek zboru został podpalony przez podburzony tłum[17], w późniejszym czasie został jednak odbudowany[14].

Kaplica w Łuczanowicach została zamknięta w 1687 dla publicznych nabożeństw na mocy wyroku sądu, w którym odnoszono się do przepisu z 1632, zakazującego otwierania nowych zborów. Od tego czasu nabożeństwa w kaplicy prowadzono tylko dla członków rodziny Żeleńskich, a w późniejszym czasie została ona połączona z budynkiem łuczanowickiego dworu. W 1692 pomimo zakazu sądowego, na terenie wsi odbył się pogrzeb burgrabi Stanisława Żeleńskiego. Udział wzięli w nim przedstawiciele krakowskiej szlachty, a nabożeństwo żałobne poprowadzili ks. Jan Petrozelin, ks. Stanisław Wartensius i lektor Krzysztof Złotnicki. Na skutek oskarżenia o próbę reaktywacji miejscowego zboru, zostali oni skazani na banicję[16]. W 1787 został tu założony cmentarz ewangelicki[14].

Zbór w Podgórzu

Podczas I rozbioru Polski w 1772 Austriacy zajęli Kazimierz, uznając za granicę stare koryto Wisły. W 1774 Maria Teresa Habsburg wydała patent, który zezwalał kolonistom niemieckim wyznania protestanckiego na założenie zborów w czterech miastach rzemieślniczych, a Kazimierz był planowany jako kolejne z nich[18]. W 1775 osiem rodzin protestanckich w Kazimierzu poprosiło władze o miejsce na cmentarz[19]. W 1776 wojska austriackie musiały jednak opuścić miasto. Aby powetować tę stratę, na prawym brzegu Wisły założono Podgórze, a na mocy patentu tolerancyjnego z września 1781 wyrażono zgodę na założenie tu zboru protestanckiego z własnym księdzem i nauczycielem. Działalność parafii zainaugurowano w 1790, kiedy powstał tu prowizoryczny, drewniany kościół[4][20]. Zbór podgórski posiadał już charakter luterański[5]. Parafia otoczyła opieką duszpasterską również społeczność ewangelicką w Lednicy Niemieckiej, którą utworzyli osiedli tam koloniści pochodzenia niemieckiego[21].

W strukturze Kościoła ewangelickiego austriackiej Przedlitawii zbór w Podgórzu należał do powstałej w 1784 superintendentury morawsko-śląsko-galicyjskiej. W 1789 obszar Galicji został podzielony na dwa senioraty, a zbór podgórski podporządkowany został zachodniemu senioratowi bialskiemu. W 1804 wszedł w skład nowo powstałej Superintendentury Galicji i Bukowiny[22]. W 1809 roku Podgórze weszło w granice Księstwa Warszawskiego, a w 1815 ponownie znalazło się w Austrii. Sto lat później Podgórze zostało przyłączone do Krakowa[23].

Na początku XIX wieku Kraków zamieszkiwało 243 ewangelików, w Podgórzu było ich 92, w Krzeszowicach 33, w Wieliczce 6, w Lednicy 58, w Myślenicach 10, w Niepołomicach 4, a w pięciu innych miejscowościach 28, którzy razem stawili 474 wiernych. Dodatkowo na terenie parafii przebywało też około 30 górników wyznania ewangelickiego pochodzących z terenów Księstwa Warszawskiego, przybyłych do pracy w kopalni siarki w Swoszowicach. Luteranami było również około 25 zamieszkałych tymczasowo w Krakowie Słowaków[5].

Parafia przy ul. Grodzkiej

Czasy pod panowaniem austriackim

27 lipca 1816 roku Senat Wolnego Miasta Krakowa przekazał ewangelikom nie używany i niszczejący kościół św. Marcina. W związku z tym zbór w Podgórzu został zlikwidowany i poprzedni dom modlitwy zamknięto. Życie religijne ewangelików skupiło się odtąd całkowicie wokół kościoła przy ul. Grodzkiej, a filiał w Lednicy Niemieckiej przeszedł pod administrację parafii w Nowym Gawłowie[21]. Pierwszym proboszczem parafii przy ul. Grodzkiej został ks. Fryderyk Jakub Teichmann[5][24].

Krakowscy luteranie po pozyskaniu nowego kościoła spotykali się jednak ponownie z nietolerancją religijną. Podczas uroczystości jego poświęcenia musieli być chronieni przez gwardię miejską, z uwagi na zgromadzony tłum katolickich fanatyków. Ksiądz Feliks Jaroński z katolickiej parafii Wszystkich Świętych zażądał od Senatu Rządzącego Wolnego Miasta Krakowa dodatkowych wyjaśnień odnośnie do przekazania kościoła św. Marcina protestantom, wygłaszał również nietolerancyjne wobec ewangelików kazania. Z uwagi na tę postawę, prawo wygłaszania kazań zostało mu odebrane, został usunięty także z pracy na uniwersytecie. Z powodu kolejnych antyprotestanckich wypowiedzi, nakazano mu opuszczenie miasta[5].

Dotychczasowy budynek kościoła w Podgórzu został rozebrany na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku. Rozwijał się za to nowy ośrodek parafialny przy ul. Grodzkiej, gdzie prowadzone były przebudowy dotychczasowych kamienic parafialnych oraz powstawały nowe zabudowania. Czyniono zabiegi w celu otwarcia placówki edukacyjnej, mogącej spełnić wymagania zostania szkołą miejską[14]. Szkoła, powstała z inicjatywy Jerzego Samuela Bandtkiego, rozpoczęła tu działalność w 1826[4]. W 1829 następcą ks. Teichmanna na stanowisku proboszcza został ks. Karol Fryderyk Otremba[25].

W 1833 Senat Rządzący zatwierdził w mieście działalność Londyńskiego Towarzystwa Szerzenia Chrześcijaństwa wśród Żydów. Wówczas do Krakowa przybył misjonarz Welmerskirch, a po nim kolejni. Poskutkowało to falą konwersji z judaizmu na ewangelicyzm, członkami zboru stawały się głównie rodziny wywodzące się z wyższych warstw społecznych żydowskiego mieszczaństwa. Przy parafii utworzono stanowisko kaznodziei misji żydowskiej[5].

Po 1846, kiedy terytorium Wolnego Miasta Krakowa włączono w skład Cesarstwa Austrii, wyraźniej zaznaczyła się dominacja zborowników narodowości niemieckiej. Relacje pomiędzy nimi, a polskimi członkami parafii były jednak przyjazne. W każdą niedzielę przed południem odbywały się nabożeństwa w języku niemieckim, natomiast polskojęzyczne nabożeństwa prowadzono w co drugą niedzielę w godzinach popołudniowych[14].

W 1848 oficjalnie zlikwidowana została parafia ewangelicka w Wielkanocy[14]. Księgi parafialne oraz naczynia liturgiczne zostały przeniesione do parafii w Krakowie, a w elewację kościoła św. Marcina zostały wmurowane również dwie tablice nagrobne pochodzące z tamtejszego cmentarza. Chrzcielnicę ufundowaną w 1707 przez miejscowych ewangelików pochodzenia szkockiego zakupiła parafia rzymskokatolicka w Bydlinie. Krzyż cmentarny, siedem tablic epitafijnych szkockich parafian oraz trzy nagrobki kupców narodowości niemieckiej zostały przekazane parafii ewangelio-reformowanej w Żychlinie[26][27].

Kolejnym proboszczem parafii został ks. Jerzy Gabryś[5]. Dzięki jego przyjaźni z Henrykiem Siemiradzkim, w latach 80. XIX wieku artysta ten namalował specjalnie dla zboru krakowskiego obraz Chrystus uciszający burzę, który został umieszczony w ołtarzu kościoła św. Marcina[14]. W 1872 pod zarząd parafii powrócił filiał w Lednicy Niemieckiej[21].

14 października 1899 miała miejsce uroczystość położenia kamienia węgielnego pod nowy budynek szkoły, którą w nowej siedzibie otwarto 17 września 1900. Dzięki dwujęzycznemu nauczaniu, stała się jedną z najlepszych placówek edukacyjnych na terenie miasta[14]. W 1902 utworzono ponadto schronisko prowadzone przez stowarzyszenie kobiet, przeznaczone dla ubogich i niepełnosprawnych[4].

Ksiądz Gabryś pełnił urząd proboszcza do czasu swojej śmierci w 1906[28]. Jego następcą został ks. Karol Michejda, który rozpoczął pracę na tym stanowisku w 1908[29].

Zgodnie z danymi podawanymi przez superintendenta galicyjsko-bukowińskiego Hermanna Fritschego, w pierwszych latach XX wieku parafia liczyła 721 wiernych, z których pod względem narodowości 358 było Polakami, 353 Niemcami a 10 innego pochodzenia[30]. Według spisu ludności z 1910 w Krakowie mieszkało 1089 ewangelików, z czego 65 osób wyznania reformowanego[14].

I wojna światowa i okres II Rzeczypospolitej

Instalacja ks. Wiktora Niemczyka na proboszcza

W trakcie I wojny światowej budynek szkoły został przeznaczony na potrzeby wojskowe, w związku z czym nauka prowadzona była w pomieszczeniach kancelarii parafialnej. Kościół był również odpłatnie wynajmowany władzom do prowadzenia nabożeństw dla wojska[14].

Po zakończeniu wojny parafia krakowska zdecydowała w grudniu 1918 roku o przystąpieniu do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, co zostało potwierdzone 2 kwietnia 1922[31], a zbór stał się częścią jego superintendentury śląskiej[14]. Stało się to pomimo objęcia terenu województwa krakowskiego jurysdykcją Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce[31]. Według spisu w 1921 roku Kraków liczył 726 ewangelików[32]. Pomiędzy zborownikami polskojęzycznymi i niemieckojęzycznymi powstał jednak konflikt, wskutek czego zbór niemiecki, nie chcąc podporządkowywać się warszawskiemu konsystorzowi, ogłosił niezależność i przeszedł 23 lipca 1923 do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce[31], wchodząc w skład jego senioratu zachodniego[33].

Funkcję proboszcza zboru polskiego ks. Karol Michejda pełnił do 1922, a w 1923 rozpoczął pracę na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego[34]. Kolejnym proboszczem został w 1925 ks. Wiktor Niemczyk[35].

Obydwa zbory korzystały z kościoła św. Marcina. W 1937 zbór niemiecki liczył 300 wiernych i posiadał szkołę[33], natomiast zbór polski tworzyło wówczas 1600 członków[36] i pozostawał on właścicielem kościoła, trzech kamienic parafialnych oraz jednego hektara ziemi[37]. Częścią zboru polskiego pozostał filiał w Lednicy Niemieckiej[21], od 1934 włączonej w granice miasta Wieliczka[38], liczący około 100 wiernych[33]. Krakowska szkoła prowadzona przez parafię była instytucją siedmioklasową, w której budynku funkcjonowała również biblioteka parafialna z czytelnią. Obiekt mieścił także siedziby wszystkich działających tu w tym okresie ewangelickich stowarzyszeń[14].

II wojna światowa i lata powojenne

Niemieccy wierni po nabożeństwie w kościele św. Marcina w 1941

Po wybuchu II wojny światowej pierwsze nabożeństwo kościele św. Marcina odbyło się 17 września 1939 i poprowadził je na prośbę rady parafialnej były duchowny ewangelicki Karol Grycz-Śmiłowski. Pomimo migracji części wiernych, odnotowano na nim dobrą frekwencję. Jeszcze we wrześniu udało się rozpocząć prowadzenie nauki w szkole prowadzonej przez parafię, którą kierowała wówczas Alicja Obraczajówna, jednak już 24 listopada 1939 została ona zamknięta przez nowe władze okupacyjne. Przez nazistowską administrację przejęty został całkowity nadzór nad parafią, a dotychczasowych duchownych narodowości polskiej nie dopuszczono do pracy[14]. Proboszcz Niemczyk zatrudniony został jako nauczyciel języka niemieckiego i sekretarz w szkole rolniczej w Czernichowie[35]. Kościół św. Marcina w czasie II wojny światowej stał się kościołem garnizonowym armii niemieckiej. Odbywały się w nim nabożeństwa wyłącznie w języku niemieckim dla wiernych legitymizujących się obywatelstwem Rzeszy. Duszpasterzem niemieckiego zboru został ks. superintendent Emil Oskar Ladenberger, przedwojenny pastor w Stryju[39], który został wyznaczony na zwierzchnika zborów ewangelickich w Generalnym Gubernatorstwie[40]. Razem z nim duszpasterstwo dla niemieckich ewangelików prowadzili ks. Oskar Daum i wikariusz Siegfried Pisarski[41]. Dzięki przychylności sup. Ladenbergera wobec polskich ewangelików[41], pełniącym obowiązki proboszcza został od 15 kwietnia 1940 ks. Emil Kowala[42], zastępując na tym stanowisku ks. Willibalda Hartmanna, który po podpisaniu niemieckiej listy narodowościowej musiał opuścić parafię[41]. Polscy członkowie zboru byli zmuszeni do opuszczenia kościoła, a nabożeństwa dla nich przeniesiono do budynku rzymskokatolickiego kościoła św. Agnieszki[4], który za milczącą zgodą kardynała Adama Stefana Sapiehy został przystosowany przez członków zboru do liturgii luterańskiej[14][15]. Pierwsze ewangelickie nabożeństwo w kościele św. Agnieszki poprowadził w Niedzielę Palmową 23 marca 1942 ks. Kowala. Kwestie administracyjne prowadzone były w mieszkaniach prywatnych[14]. Stan ten utrzymywał się do stycznia 1945[4], a pierwsze powojenne nabożeństwo w kościele św. Marcina miało miejsce 25 stycznia 1945[43]. Podczas okupacyjnego zarządu nad dawnym mieniem zboru doszło do zniszczenia ksiąg parafialnych, biblioteki, a także epitafium Mikołaja Reja oraz 30 polskich tablic nagrobnych w budynku kościoła[14].

W 1945 ks. Emil Kowala wyjechał do Cieszyna[42]. Krótko po wojnie część czynności duszpasterskich gościnnie prowadził Karol Grycz-Śmiłowski. Od 15 września 1946 zastępcą proboszcza został ks. Karol Kubisz, który następnie objął stanowisko proboszcza-administratora. Ksiądz Kubisz został wybrany na urząd proboszcza parafii w 1950[44]. Jego małżonka Janina zajęła się między innymi prowadzeniem szkółki niedzielnej[14]. Do krakowskiej parafii należały wówczas filiały i stacje kaznodziejskie w Jarosławiu, Jaworznie, Nowym Sączu, Wieliczce i Zakopanem[21][44].

Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i po 1989

W 1952 terytorium parafii zostało włączone w skład diecezji katowickiej[14]. W tym samym roku dzięki ks. Kubiszowi został uruchomiony także filiał w Tarnowie. Do jego członków należeli w większości wierni pochodzący z terenu Śląska Cieszyńskiego, którzy podjęli pracę na terenie tego miasta. Dwa razy w miesiącu prowadzone były nabożeństwa domowe, odbywały się też lekcje religii. W okresie PRL powstał również filiał w Rabce-Zdroju, założony w celu objęcia opieką duszpasterską ewangelickiej rodziny, która przeprowadziła się tam z powodów zdrowotnych. Nabożeństwa w Rabce miały miejsce raz na miesiąc i prowadzone były w domu prywatnym[45].

Proboszcz Kubisz brał udział w budowie ruchu ekumenicznego, prowadząc współpracę z duchownymi innych kościołów, w tym biskupem Karolem Wojtyłą. W 1962 na mocy decyzji Synodu został przedstawicielem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w PRL w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Był również autorem licznych artykułów opublikowanych na łamach Zwiastuna Ewangelickiego, a także współautorem książki 400 lat reformacji pod Wawelem. Brał też udział w pracach kościelnej Komisji Liturgicznej i Komisji Ideologicznej, pełnił stanowisko wiceprezesa Towarzystwa Mazurów i Warmiaków, a także pozostawał członkiem zarządu Okręgu Związku Zachodniego w Krakowie. Prowadził wsparcie duszpasterskie i finansowe dla Zakładów Opiekuńczych w Miechowicach. W 1969 został odznaczony złotym Krzyżem Zasługi, a w 1979 - Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[44].

W 1977 pracę duszpasterską w parafii rozpoczął ks. Roman Mikler, wybrany w 1983 na stanowisko proboszcza[4]. Doprowadził on do nawiązania kontaktów partnerskich z parafią ewangelicko-reformowaną w Roden w Holandii. Kontynuował też pracę poprzednika na niwie relacji ekumenicznych[46].

Od 1982 parafia ewangelicka prowadziła bezpłatną aptekę leków pochodzących z darów, a także zajmowała się pośrednictwem w dystrybucji pomocy charytatywnej dla miejskich szpitali i domów opieki. Dwa lata później utworzono także koło Diakonii, prowadzące służbę odwiedzinową dla chorych i samotnych. W 1991 przez Radę Parafialną powołany został fundusz diakonijny, przeznaczony dla ubogich[4].

W 1993 został odnowiony cmentarz ewangelicki w Łuczanowicach[4]. Od 1998 parafia Nowy Sącz-Stadło, dotychczas administrowana z Krakowa, dokonała wyboru własnego proboszcza i uzyskała niezależność[47].

1 lipca 1998 pracę katechetyczną i duszpasterską w parafii rozpoczęła magister teologii Agnieszka Godfrejów, wspomagając na tej niwie proboszcza Miklera. Ponadto od 1 września 2002 posługę na stanowisku wikariusza zaczął tu ks. Krystian Borkowski, co nastąpiło na mocy decyzji Konsystorza z dnia 22 marca 2002[48].

1 grudnia 2002 miały tu miejsce obchody 445-lecia parafii, w których udział wziął Biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP ks. Janusz Jagucki, jak również m.in. ks. Jan Hause, ks. Włodzimierz Nast, diakonise z Diakonatu Eben-Ezer razem ze swoim duszpasterzem, ks. Emilem Gajdaczem oraz goście ekumeniczni[49].

12 września 2005 ks. Mikler z powodów zdrowotnych zrezygnował z urzędu proboszcza parafii[46], w związku z czym 29 stycznia 2006 na jego następcę został wybrany ks. Roman Pracki[49]. 19 marca 2006 odbyła się jego instalacja na tym stanowisku, a oficjalne przekazanie parafii nowemu proboszczowi miało miejsce 3 lipca tego samego roku[4].

Od 1 lipca 2006 dotychczasowy krakowski wikariusz ks. Krystian Borkowski rozpoczął pracę w parafii w Giżycku, gdzie 8 czerwca 2008 został wybrany na proboszcza, wprowadzonego w urząd 13 września 2008[50].

We wrześniu 2006 praktykę kandydacką zaczął tu pełnić Waldemar Wunsz, ordynowany na księdza 9 marca 2008 w kościele św. Marcina i od tej pory sprawujący stanowisko wikariusza[4]. W nabożeństwie ordynacyjnym udział wziął Biskup Kościoła ks. Janusz Jagucki, a także biskup diecezji katowickiej ks. Tadeusz Szurman, prezes Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP ks. Jan Gross oraz ks. Marek Jerzy Uglorz i proboszcz ks. Roman Pracki[51]. Ksiądz Waldemar Wunsz pełnił posługę wikariusza w Krakowie do czerwca 2008[4].

19 sierpnia 2007 odbyło się nabożeństwo z okazji 450-lecia powstania parafii. Razem z proboszczem poprowadzili je Biskup Kościoła ks. Janusz Jagucki oraz biskup diecezji katowickiej ks. Tadeusz Szurman[52].

We wrześniu 2007 praktykę w parafii rozpoczął Karol Niedoba, który po swojej ordynacji 28 grudnia 2009 stał się jej wikariuszem[4]. Pracę pełnił tu do 31 sierpnia 2011[53]. Jego następcą w posłudze wikariusza został z dniem 1 września 2012 ks. Dawid Baron[54], który pełnił tę funkcję do końca czerwca 2019[55].

W latach 2014–2017 przez parafię wydawane było czasopismo „Ewangelicy w Krakowie”[56]

Z momentem ordynacji 5 stycznia 2019 pracę na stanowisku diakona w parafii rozpoczęła odbywająca tu dotychczas praktyki dk. Wiktoria Matloch[57].

W związku z urlopem ks. Prackiego, od 1 listopada 2020 funkcję proboszcza-administratora krakowskiej parafii pełnił ks. bp. Marian Niemiec z parafii w Katowicach[58][59]. Z dniem 30 czerwca 2021 ks. proboszcz Roman Pracki złożył rezygnację z pełnionego stanowiska[60][61]. Podczas zgromadzenia parafialnego 10 października 2021 dokonano wyboru nowego proboszcza, którym został ks. Łukasz Ostruszka[62]. 18 grudnia 2021 miała miejsce uroczystość wprowadzenia go w urząd[2].

Diakon Wiktoria Matloch została ordynowana na księdza w dniu 7 maja 2022 i od tej chwili zaczęła pełnić stanowisko wikariusza w parafii, sprawując je do 31 sierpnia 2022. Od 1 września 2022 podjęła pracę jako wikariusz w parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie[63][64].

1 września 2022 praktykę kandydacką w parafii rozpoczął Filip Lipiński[65].

W styczniu 2023 zainaugurowano prowadzenie regularnych dodatkowych nabożeństw w języku angielskim, które od tej pory odbywają się w pierwszą niedzielę miesiąca[66][67].

Proboszczowie (lista niepełna)

Współczesność

Nabożeństwa w kościele św. Marcina odbywają się w każdą niedzielę oraz święta. W okresie adwentu oraz czasie pasyjnym mają miejsce również nabożeństwa tygodniowe[70]. Prowadzona jest transmisja internetowa nabożeństw[71].

Do parafii przynależy filiał w Wieliczce z kaplicą, w której nabożeństwa odbywają się regularnie w każdą niedzielę i święta[1].

Równolegle do głównego nabożeństwa odbywa się szkółka niedzielna dla dzieci. Prowadzone są również lekcje religii w Międzyszkolnym Punkcie Katechetycznym, a także w Prywatnej Szkole Podstawowej im. Mikołaja Reja oraz w VII Prywatnym Liceum Ogólnokształcącym[72].

Mają miejsce spotkania biblijne, młodzieżowe, studenckie oraz kręgu modlitewno-medytacyjnego, jak również „Spotkania z Wiarą”, przeznaczone dla osób zainteresowanych wstąpieniem do Kościoła[73]. Od 19 września 2010 prowadzony jest ponadto klub seniora[4], działający pod nazwą Kręgu Srebrnej Generacji. Funkcjonuje chór parafialny oraz chórek dziecięcy[73].

Dwuwyznaniowość parafii

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP jest w pełnej wspólnocie kazalnicy i stołu Pańskiego z Kościołem Ewangelicko-Reformowanym w RP[74]. Od 1615 parafia skupia wiernych wyznania ewangelicko-augsburskiego, jak i ewangelicko-reformowanego[3][15]. Ponadto zgodnie z postanowieniami Porozumienia Luterańsko-Reformowanego z 2012 ze względu na brak w okolicy własnych parafii, wierni Kościoła Ewangelicko-Reformowanego mogą być członkami parafii ewangelicko-augsburskiej nie zmieniając swojego wyznania, a także korzystać ze wszystkich praw członka luterańskiego zboru, posiadając w nim również czynne i bierne prawo wyborcze[75][76][77].

Według spisu powszechnego z 1910 miasto zamieszkiwało 65 ewangelików reformowanych[14], natomiast w 1937 liczba zborowników wyznania kalwińskiego wynosiła 35 osób[78]. W XXI wieku społeczność reformowaną w parafii stanowią członkowie kilku rodzin[4].

Krakowscy wierni tworzący grupę diasporalną Kościoła Ewangelicko-Reformowanego uczestniczą na co dzień w nabożeństwach luterańskich, a raz na kwartał dla wszystkich członków parafii nabożeństwo prowadzone jest przez ks. biskupa Marka Izdebskiego z parafii reformowanej w Bełchatowie. Opiekę duszpasterską nad miejscową wspólnotą reformowanych ewangelików pełni również ks. biskup Semko Koroza z parafii reformowanej w Łodzi[77][79][65].

Przypisy

  1. 1 2 Luteranie.pl - Kraków
  2. 1 2 3 Nowy proboszcz w Krakowie. luteranie.pl, 20 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-22].
  3. 1 2 Ewangelicy w Krakowie - Parafia. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-01)].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Ewangelicy w Krakowie - Historia parafii. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)].
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Grażyna Kubica. Krakowscy ewangelicy w społeczno-kulturowym krajobrazie miasta – od reformacji do połowy XIX wieku. Szkic z antropologii historycznej. „Studia Sociologica Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica.”. IX (2), s. 156–186, 2017. ISSN 2081-6642.
  6. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 66-69.
  7. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 70-71.
  8. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 77-78.
  9. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 86.
  10. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 93.
  11. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 99.
  12. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 105-106.
  13. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 119.
  14. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Protestantyzm. Muzeum Krakowa. [dostęp 2021-01-24].
  15. 1 2 3 Ewangelicy w Krakowie - Śladami ewangelików krakowskich. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)].
  16. 1 2 Kościół ewangelicki w Łuczanowicach (kaplica w dworze Mycielskich). historia.luter2017.pl. [dostęp 2021-01-24].
  17. ↑ Węgierski 2007 ↓, s. 171-173.
  18. ↑ Henryk Lepucki: Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790 : z 9 tablicami i mapą. Lwów: Kasa im. J. Mianowskiego, 1938, s. 30.
  19. ↑ H. Lepucki, 1938, s. 34
  20. ↑ H. Lepucki, 1938, s. 38
  21. 1 2 3 4 5 Krótki zarys dziejów zboru ewangelickiego w Wieliczce i w Lednicy niemieckiej
  22. ↑ Henryk Lepucki. Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772–1790. „Badania z dziejów społecznych i gospodarczych”. 29, s. 104, 1938.
  23. ↑ Historia Podgórza. Dzielnica XIII Podgórze. [dostęp 2021-01-24].
  24. 1 2 Kazimierz Bem: Słownik Biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2015, s. 173-177. ISBN 978-83-7507-233-4.
  25. 1 2 Otremba, Karol Fryderyk August (1800-1876), Seelsorger und Pädagoge. Österreichisches Biographisches Lexikon. [dostęp 2021-01-25].
  26. ↑ Dawne zbory w okolicy. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie. [dostęp 2021-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)].
  27. ↑ Lapidarium. Parafia Ewangelicko-Reformowana w Żychlinie. [dostęp 2021-01-24].
  28. 1 2 Wiadomości z kościoła i ze świata. „Zwiastun Ewangeliczny”. 6, s. 189, 15 czerwca 1906.
  29. 1 2 J. Szturc, Michejda Karol, ks., [w:] Tenże, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1998, s. 197 ISBN 83-85970-50-9.
  30. ↑ G. Smólski: Kolonie i stosunki niemieckie w Galicji. Kraków: Straż Polska, 1910, s. 42.
  31. 1 2 3 Małgorzata Kośka, Dorota Lewandowska: Księgi metrykalne gmin ewangelicko-augsburskiego i helweckiego wyznania 1764 – 1939.
  32. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom XII. Województwo krakowskie. Śląsk Cieszyński, Warszawa 1925
  33. 1 2 3 Grelewski 1937 ↓, s. 276.
  34. ↑ Kneifel 1967 ↓, s. 135.
  35. 1 2 Kneifel 1967 ↓, s. 141.
  36. ↑ Statystyka ewang. zborów a. w. w polskiej części Śląska Ciesz. za r. 1937. „Kalendarz Ewangelicki 1939”, s. 49, 1938. Towarzystwo Ewangelickie w Cieszynie.
  37. ↑ Grelewski 1937 ↓, s. 244.
  38. ↑ Zbigniew Beiersdorf, Bogusław Krasnowolski, Rozwój przestrzenny od lokacji do czasów współczesnych, Zdzisław Noga (red.), Atlas Historyczny Miast Polski. Tom V Małopolska. Zeszyt 3 Wieliczka., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2015, s. 8.
  39. ↑ Gebhard König, Personalverzeichnis der Evangelischen Kirchen in Polen 1935-1938 [online] [dostęp 2023-10-17] (niem.).
  40. ↑ Eduard Kneifel, Die Evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz) - ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939 - 1945, Vierkirchen: Selbstverlag des Verfassers, 1976, s. 198, ISBN 3-9800045-0-3 (niem.).
  41. 1 2 3 Eduard Kneifel, Die evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz) - ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945, Vierkirchen: Selbstverlag des Verfassers, 1976, s. 199, ISBN 3-9800045-0-3 (niem.).
  42. 1 2 ks. Emil Kowala. historia.luter2017.pl. [dostęp 2021-01-25].
  43. ↑ Krystian Borkowski, Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP - Z historii parafii krakowskiej, „Kościoły chrześcijańskie zrzeszone w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Informator krakowski”, 2006.
  44. 1 2 3 4 Wspomnienie o ks. K. Kubiszu na witrynie krakow.luteranie.pl (dostęp: 26 sierpnia 2014).. [dostęp 2014-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 sierpnia 2014)].
  45. ↑ Agnieszka Godfrejów: O Parafii/Filiały. Parafia ewangelicka w Krakowie. [dostęp 2018-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-26)].
  46. 1 2 Ksiądz Roman Mikler. Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie. [dostęp 2021-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)].
  47. ↑ Kalendarium Parafii Nowy Sącz–Stadło. Parafia Ewangelicko-Augsburska Nowy Sącz-Stadło. [dostęp 2021-01-25].
  48. ↑ O Parafii/Dzieje Parafii [online], ewangelicy.krakow.pl [dostęp 2024-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2010-11-26].
  49. 1 2 Archiwum 2002-2006. krakow.luteranie.pl. [dostęp 2021-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-23)].
  50. ↑ Nowy proboszcz w Giżycku [online], luteranie.pl [dostęp 2024-01-29].
  51. ↑ Ordynacja w Krakowie [online], luteranie.pl [dostęp 2022-10-09].
  52. ↑ Archiwum 2007-2011. [dostęp 2021-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-23)].
  53. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe - Uchwały z roku 2011. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-10-12].
  54. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe - Uchwały z roku 2012. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-10-12].
  55. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe - Uchwały z roku 2019. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-10-12].
  56. ↑ Ewangelicy w Krakowie - Gazeta parafialna. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)].
  57. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe - Uchwały z roku 2018. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-10-12].
  58. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe - Uchwały z roku 2020. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-06-28].
  59. ↑ Parafia. krakow.luteranie.pl = data dostępu = 2021-06-28.
  60. ↑ Ogłoszenia parafialne na 20 czerwca 2021 r – 3. Niedziela po Trójcy Świętej. krakow.luteranie.pl. [dostęp 2021-06-28].
  61. 1 2 Obradował Konsystorz. bik.luteranie.pl. [dostęp 2021-06-28].
  62. ↑ Wybrano nowego proboszcza. krakow.luteranie.pl, 11 października 2021. [dostęp 2021-10-12].
  63. ↑ Wszystko ma swój czas. Ordynacja dziewięciu diakonek w kościele Świętej Trójcy w Warszawie [online], luteranie.pl, 7 maja 2022 [dostęp 2022-09-02].
  64. ↑ Konsystorz - Wiadomości urzędowe [online], bik.luteranie.pl [dostęp 2022-09-02].
  65. 1 2 Powitanie Filipa Lipińskiego w Krakowie. krakow.luteranie.pl. [dostęp 2022-09-16].
  66. ↑ International Services in English – Kraków [online], krakow.luteranie.pl [dostęp 2023-01-06].
  67. ↑ Nabożeństwa w języku angielskim w Krakowie [online], luteranie.pl [dostęp 2023-01-06].
  68. ↑ J. Szturc, Niemczyk Wiktor ks., [w:] Tenże, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 1998, s. 215 ISBN 83-85970-50-9.
  69. ↑ Wspomnienie o ks. R. Miklerze na witrynie "Gazety Wyborczej" (dostęp: 26 sierpnia 2014).
  70. ↑ Ewangelicy w Krakowie - Plan nabożeństw. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-13)].
  71. ↑ Ewangelicy w Krakowie - Nabożeństwa w internecie. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)].
  72. ↑ Ewangelicy w Krakowie - Aktywności. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-12)].
  73. 1 2 Ogłoszenia parafialne – 1. niedziela po Epifanii 07.01.2024 [online], krakow.luteranie.pl [dostęp 2024-01-29].
  74. ↑ Luteranie-reformowani [online], Luteranie.pl [dostęp 2021-01-24] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-25].
  75. ↑ Porozumienie o wzajemnym dopuszczaniu wiernych do czynnego korzystania z praw i obowiązków wynikających z udziału w życiu KEA w RP i KER w RP. Parafia Ewangelicko-Reformowana w Warszawie, 22 lutego 2012. [dostęp 2021-01-24].
  76. ↑ Podpisano Porozumienie Luterańsko-Reformowane. Centrum Informacyjne Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. [dostęp 2021-01-24].
  77. 1 2 Dariusz Bruncz: Luterańsko-reformowane porozumienie. Ekumenizm.pl, 13 lutego 2012. [dostęp 2021-01-24].
  78. ↑ Grelewski 1937 ↓, s. 251.
  79. ↑ Parafie Kościoła. Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP. [dostęp 2021-01-24].

Bibliografia

  • Stefan Grelewski, Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin 1937.
  • Wojciech Węgierski: Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego. Kraków: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Krakowie, 2007. ISBN 978-83-926407-0-7.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.