Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
nardostachys | ||
Gatunek |
nardostachys wielkokwiatowy | ||
Nazwa systematyczna | |||
Nardostachys grandiflora DC. Prodr. 4: 624 1830[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Nardostachys wielkokwiatowy (Nardostachys grandiflora) – gatunek roślin z rodziny przewiertniowatych z monotypowego rodzaju nardostachys Nardostachys A.P. de Candolle, 1830[5]. Występuje w Himalajach[6] na obszarze Nepalu, Sikkimu, Indii i południowo-zachodnich Chin[3]. Rośnie na terenach skalistych i górskich łąkach na wysokościach od 2200 do 4800 m n.p.m.[4] Kłącze zawiera wonny olejek eteryczny, który w postaci maści ceniony był już przez starożytnych Rzymian. Roślina wykorzystywana była i jest w przemyśle perfumeryjnym i ziołolecznictwie[6]. Z powodu nadmiernej eksploatacji[6], gatunek uznawany jest za krytycznie zagrożony w skali globalnej[4].
Morfologia
- Pokrój
- Bylina o krótkim, ale tęgim i rozgałęzionym kłączu okrytym włóknistymi pozostałościami obumarłych liści. Pęd kwiatonośny wyrasta spod rozety liści wieńczącej kłącze. Osiąga do 50 cm wysokości[7].
- Liście
- Skupione w przyziemną rozetę, łopatkowate do równowąsko-lancetowatych, całobrzegie, na szczycie tępe, u nasady blaszka zbiegająca w ogonek. Na pędzie kwiatostanowym wyrastają dwie–trzy pary naprzeciwległych liści o blaszkach lancetowatych, większych u dołu, mniejszych w górze pędu[7].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowe koszyczki o średnicy 1,5–2 cm, wsparte dwiema lub trzema parami listków okrywy. Każdy kwiat wsparty przysadką i z dwoma podkwiatkami. Kielich z 5 ząbkami, trwały i powiększający się podczas owocowania. Korona koloru różowego do fioletowoczerwonego, dzwonkowata u dołu zrośnięta i nieco wygięta, na szczycie z 5 łatkami. Pręciki cztery[7].
- Owoce
- Niełupki długości 3–4 mm, nagie lub nieco omszone, zwieńczone ząbkami trwałego kielicha[7].
Zastosowanie
- Z łodygi i korzeni uzyskiwano niegdyś olejek nardowy, nazywany także nardem lub spikanardem, używany jako perfumy, składnik kadzidła lub lekarstwo. O nardzie wspomina Biblia[8].
- Jako lekarstwo nard w Indiach stosowany był przy kołataniu serca, bólach głowy, drżeniu i drgawkach. Przeprowadzone w Niemczech testy naukowe wykazały, że ma podobne działanie, jak waleriana, ale wykazuje mniejszą toksyczność. W Chinach jest nadal stosowany w medycynie naturalnej do zwalczania bólu w klatce piersiowej i brzuchu[9].
- W czasach biblijnych olejku nardowego używano do namaszczania głowy znakomitych gości. Używany był także do namaszczania zmarłych (porównaj: J 12,7)[8].
Obecność w kulturze
- W Biblii nard wymieniony jest kilkakrotnie: w Pieśni nad pieśniami (1,12) oraz w Ewangeliach. W Ewangelii Jana (12,3-5) jest werset: „Maria zaś wzięła funt szlachetnego i drogocennego olejku nardowego i namaściła Jezusowi nogi, a włosami je otarła. A dom napełnił się wonią olejku.” Olejek nardowy był bardzo drogi. Z Ewangelii Mateusza (20,2) wynika, że w czasach Jezusa funt olejku nardowego kosztował tyle, co wynagrodzenie za rok pracy robotnika rolnego. Użycie tak drogiego olejku wywołało oburzenie Judasza i faryzeuszów[8].
- Kwiat nardostachysa, z którym w tradycji ikonograficznej krajów hiszpańskojęzycznych przedstawia się św. Józefa, jest jednym z elementów współtworzących herb papieża Franciszka[10].
Systematyka
Rodzaj Nardostachys należy do szeroko ujmowanej rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae, a w jej obrębie do podrodziny kozłkowych Valerianoideae. W niektórych ujęciach podrodzina ta podnoszona jest do rangi rodziny – kozłkowatych Valerianaceae[2][3][6]. Bywa też włączony do rodzaju patrynia Patrinia[6].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- 1 2 Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-07-02] (ang.).
- 1 2 3 4 Taxon: Nardostachys grandiflora DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-07-02].
- 1 2 3 D. Ved i inni, Nardostachys jatamansi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-07-02] (ang.).
- ↑ Nardostachys. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-07-02].
- 1 2 3 4 5 David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 615, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- 1 2 3 4 Nardostachys Candolle. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-07-02].
- 1 2 3 Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ Valerian and Nardostachys. [dostęp 2014-12-27].
- ↑ Symbole w papieskim herbie stały się bardziej czytelne. Radio Vaticana, 2013-03-27. [dostęp 2013-05-08]. (pol.).