Mundur wojska I Rzeczypospolitej – charakterystyczny jednolity dla danej formacji wojskowej ubiór żołnierza schyłku Wojska I Rzeczypospolitej.

Geneza polskiego munduru wojskowego

Początkowo ubiór żołnierzy stanowiła zbroja ochronna nakładana na odpowiednie odzienie. Początków polskiego munduru wojskowego jednolitego pod względem barwy i kroju można dopatrzyć się w oddziałach milicji nadwornych i magnackich oraz królewskich oddziałach przybocznych[1]. W stosunku do jednolitych ubiorów piechoty wybranieckiej używano określenia „barwa”[2]. W 1578 roku dla piechoty wprowadzono jednolity ubiór w ramach roty.

Piechota wybraniecka nosiła mundur, który składał się z błękitnej delii z czerwoną podszewką dla żołnierzy i czerwonej z zieloną podszewką dla dziesiętników, żupan oraz nogawic i magierki. Mundury szyte były z sukien wielkopolskich i śląskich[3].

Mundur błękitny lub w barwach wojewódzkich utrzymał się do końca XVII wieku. Jednolicie ubrani byli również rajtarzy. Występowali też hajducy czarni i żółci. Piechota łanowa prawdopodobnie przybierała kolor zielony. Hajducy wojsk magnackich przybierali barwy heraldyczne. Według uniwersału Łukasza Załęskiego z 1630 roku mundury wybrańców były następujące: Barwa zwyczajna obłoczysta, pętlice czerwone u pachołków tak do delii, jak do żupanów czerwona, a u dziesiętników zielona pod deliami czerwonymi.

Mundur w XVIII wieku

Mundur, jako jednolity ubiór dla całego wojska lub poszczególnych broni czy oddziałów, pojawił się na terenie Polski w początku XVIII wieku[4] Pierwsze mundury dla autoramentu cudzoziemskiego wzorowano na mundurze ogólnoeuropejskim. Dominowały wpływy i wzory saskie. To one przyczyniły się do ustalenia na początku wieku mundurów generalskiego, piechoty, artylerii i dragonów[4]. Dragon w ubiorze codziennym miał czarny trójrożny kapelusz z białą kokardą, pąsowy rajtrok z wyłogami barwy regimentu, tejże barwy kamizelkę i spodnie, wysokie buty i halsztuk. Gwardia mirowska w ubiorze paradnym występowała w białych rajtrokach z pąsowym kaftanem bez rękawów[5]ozdobionym srebrną gwiazdą[6].

Kadeci Szkoły Rycerskiej używali zarówno munduru małego jak i wielkiego. Ich mundur mały[uwaga 1] składał się z: czerwonych sukiennych rajtrok[7] z granatowymi wyłogami i mosiężnymi guzikami; czarnego, filcowego trójrożnego kapelusza; białych spodnie i czarnych wysokich butów. Rekruci i źle uczący się kadeci nosili wyłogi białe[8]. Mundur wielki[uwaga 2], składał się z granatowego koletu z białą podszewką i pąsowymi lub białymi wyłogami, przy nim szpada. Wyróżnieniem był złoty naramiennik z jednym granatowym paskiem lub dwoma takimi paskami[8]. Kadeci nosili też specjalny mundur paradny używany przy wartach tronowych. Składał się on z kaszkietu z pąsowego aksamitu z białym pióropuszem, białego koletu i spodni z cienkiego sukna oraz pąsowego aksamitnego lederwerka, obszytego po brzegach złotym galonem[8].

Stan rzeczywisty umundurowania i uzbrojenia wojska za czasów saskich daleki był od stanu regulaminowego. Mundury wydawano co dwa lata i trzy miesiące, a lederwerki co osiem. Niektóre regimenty były obdarte lub w łatach. Piechota nie miała płaszczy[9].

Manufaktury tkackie produkujące dla wojska

Żołnierze otrzymywali mundury po odtrąceniu części żołdu na ich zakup. Sukno odpowiedniego koloru zamawiał dowódca pułku. Cenę produktu ustalała Komisja Wojskowa[uwaga 3], a zakupy czyniono w manufakturach krajowych. W pierwszej połowie XVIII wieku istniał w Wielkopolsce duży region tkacki. Były to duże manufaktury - tkalnie zakładane przez magnatów, manufaktury mieszczańskie i warsztaty rzemieślnicze. Największymi ośrodkami produkcji sukna były: Rawicz, Bojanów, Zaborów, Leszno, Rogoźno, Międzychód, Obrzycko i Śmigiel[4].

Za pośrednictwem Komisji Skarbowej miejskie fabryki w Lesznie otrzymały od Komisji Wojskowej zamówienia na dostawy sukna dla wojska. Dla potrzeb dywizji małopolskiej Komisja Skarbowa złożyła zamówienie do fabryk krakowskich[4].

Jednym z większych przedsiębiorstw magnackich była manufaktura sukiennicza Radziwiłłów w Nieświeżu. Wykonywała ona wszystkie prace, od tkania surowej wełny aż do farbowania sukna W kombinacie w Grodnie istniały również manufaktury: sukiennicza o 24 warsztatach i płócienna oraz farbiarnia sukna. W okolicach funkcjonowały też fabryka sukiennicza w Brześciu i płócienna w Szawlach[4]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ codzienny
  2. ↑ świąteczny lub paradny
  3. ↑ 3 złote polskie za łokieć

Przypisy

  1. ↑ Józef Urbanowicz [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 2. s. 352.
  2. ↑ Leonard Ratajczyk: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego. s. 76 - 77.
  3. ↑ Żygulski: Polski mundur wojskowy. s. 21.
  4. 1 2 3 4 5 Rada Muzealna MWP [red.]: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Katalog zbiorów wiek XVIII. s. 95-98.
  5. ↑ superwesta
  6. ↑ Zdzisław Żygulski jun: Polski mundur wojskowy. s. 29.
  7. ↑ kolet
  8. 1 2 3 Zdzisław Żygulski jun: Polski mundur wojskowy. s. 36.
  9. ↑ Żygulski: Polski mundur wojskowy. s. 26.

Bibliografia

  • Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1893.
  • Leonard Ratajczyk: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. ISBN 83-11-06506-3.
  • Józef Urbanowicz [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
  • Zdzisław Żygulski jun, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
  • Rada Muzealna MWP [red.]: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Katalog zbiorów wiek XVIII. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.