 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
muchomor plamisty |
| Nazwa systematyczna | |
| Amanita pantherina (DC.) Krombh. Naturgetr. Abbild. Beschr. Schwämme: 29 (Praga, 1846) | |
Muchomor plamisty (Amanita pantherina (DC.) Krombh.) – gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Amanita, Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Augustin Pyramus de Candolle nadając mu nazwę Agaricus pantherinus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1846 r. Julius Vincenz von Krombholz, przenosząc go do rodzaju Amanita[1]. Synonimów naukowych ma 16[2].
Nazwę polską podał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka muchomor plamisty, bedłka, muchar plamisty, muchomor pstrokaty, podsadka panterowa[3]. Nazwy ludowe: muchomór panterowy, muchomór pstrokaty, muchomór cętkowany, muchomór plamisty, bedłka pstrokata[4].
Morfologia
O średnicy 4–12 cm, za młodu kulisty, potem staje się wypukły i płaski. Kolor: brązowoszary, brunatny lub brązowożółty, w partiach górskich bywa w kolorze czarnobrunatnym. Na powierzchni pokryty białymi łatkami. Skórka z powierzchni jest łatwo zdejmowalna[5]. Charakterystyczną cechą umożliwiającą rozróżnienie go od podobnych gatunków muchomorów (twardawego i czerwieniejącego) jest to, że brzegi kapelusza są wyraźnie prążkowane[6].
Gęste, białe, przy trzonie wolne nie zrastające się[5].
O wysokości 5–15 cm i grubości 1–2 cm, biały, początkowo gruby i masywny, potem smukły, walcowaty, pusty w środku. Dołem jest szerszy i posiada bulwiaste, stosunkowo niewielkie zgrubienie z kilkoma rzędami wałeczków (charakterystyczna cecha umożliwiająca odróżnienie od podobnych gatunków muchomorów)[6]. Pod kapeluszem znajduje się gładki, błoniasty pierścień, który u starszych grzybów zanika[7].
Całkowicie biały, kruchy, nie zmienia barwy po uszkodzeniu. W smaku łagodny, słodkomdły i lekki zapach przypominający rzodkiew lub surowy ziemniak[5].
Biały. Zarodniki gładkie, szerokoelipsoidalne, o rozmiarach 9–12 × 7–9 μm[8].
- Gatunki podobne
Bywa często mylony z muchomorem czerwieniejącym (Amanita rubescens) i muchomorem twardawym (Amanita excelsa), które są grzybami jadalnymi. Głównymi cechami umożliwiającymi ich rozróżnienie jest gładki pierścień (u tych dwóch gatunków jest rowkowany) oraz odmienny kształt bulwy[9]. Podobny jest również muchomor chropowaty (Amanita franchetii), lecz różni się żółtym pierścieniem na trzonie[8]. Ponadto dla muchomora plamistego charakterystyczne jest prążkowanie kapelusza przy brzegach, a dla muchomora czerwieniejącego czerwonawy odcień i ciemnienie miąższu po uszkodzeniu[6].
Występowanie i siedlisko
Występuje na całej półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. Na półkuli południowej znany jest tylko w Australii[10]. W Polsce jest pospolity[3].
Spotkać go można głównie od czerwca do października w lasach liściastych, rzadziej w iglastych. Występuje pojedynczo lub w małych grupkach po kilka sztuk, zarówno na niżu, jak i w górach[4].
Objawy zatrucia
Zaburzenia ze strony układu pokarmowego połączone z wymiotami i biegunką. Osoba po spożyciu grzyba odczuwa pobudzenie podobne do upojenia alkoholowego połączone z halucynacjami mieszanymi na przemian z radością i napadem szału. Pojawiają się drgawki i zaburzenia wzrokowe po czym następuje senność i utrata przytomności. Stan ten prowadzi do śmierci. W przypadku zatrucia należy jak najszybciej doprowadzić do wypróżnienia żołądka z treści pokarmowej i wezwać pomoc lekarską[5].
Znaczenie
- Medycyna
Grzyb silnie trujący. Zawiera trujące toksyny, te same co muchomor czerwony, czyli kwas ibotenowy i muscymol działające na centralny układ nerwowy[5]. Dawniej w NRD zajmował pierwsze miejsce na liście grzybów wywołujących zatrucia. Występuje w wielu regionach tego kraju pospolicie, rzadki jest natomiast w Saksonii i to nie znający go urlopowicze z tego landu byli głównymi ofiarami zatruć[9].
- Filatelistyka
Muchomor plamisty znalazł się na przywieszce znaczka pocztowego wyemitowanego przez Pocztę Polską 31 sierpnia 2012 r. z przedstawieniem czubajki kani, z którą grzyb bywa mylony. Znaczek o nominale 3 zł wydany został w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska[11].
Przypisy
- 1 2 3 Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- 1 2 Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- 1 2 Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
- 1 2 3 4 5 Bruno Hennig: Atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1986. ISBN 83-09-00430-3.
- 1 2 3 Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
- ↑ Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- 1 2 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- 1 2 Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-12-16].
- ↑ Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).