Michał Pałasz
Ilustracja
Michał Pałasz w mundurze Związku Strzeleckiego (1932)
Data i miejsce urodzenia

24 września 1910
Olszanica

Data śmierci

12 maja 1992

Zawód, zajęcie

listonosz

Narodowość

polska

Rodzice

Andrzej, Katarzyna

Małżeństwo

Stefania

Dzieci

Marian

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Państwowa Odznaka Sportowa

Michał Pałasz (ur. 24 września 1910 w Olszanicy, zm. 12 maja 1992) – polski listonosz, działacz społeczny i polityczny, uciekinier z egzekucji w lesie Hanusiska.

Kapliczka na drzewie w Hanusiskach ufundowana przez Michała Pałasza
Pomnik Konstytucji 3 Maja w Olszanicy

Życiorys

Urodził się 24 września 1910 w Olszanicy[1]. Był synem Andrzeja i Katarzyny z domu Klimowicz[1]. Miał brata Ignacego (1923-1963, podczas wojny żołnierz sił alianckich, m.in. kurier w Alpach, po wojnie na emigracji)[1].

Od 1930 przez około pięć lat pracował w kopalni nafty Sztandar Nobel w Ropience[1]. Uczył się w trzyletniej szkole rolniczej w Suchodole, którą ukończył w 1936[1]. Był przodownikiem przysposobienia rolniczego, założycielem poletek doświadczalnych, współorganizował I Dożynki Rolnicze w Lesku, za co otrzymał nagrodę, przyznaną przez Lwowską Izbę Rolniczą[1]. Od 1937 pracował jako listonosz wiejski, przynależny do agencji pocztowej w Woli Michowej w rejonie przygranicznym[1]. Po zajęciu przez III Rzeszę niemiecką Czechosłowacji w 1938, ta placówka pocztowa została ewakuowana, po czym zorganizowana w kopalni naftowej w Ropience[1]. Od 1932 do 1939 był także komendantem Związku Strzeleckiego w Olszanicy[1].

Podczas II wojny światowej i trwającej okupacji niemieckiej w 1942 przystąpił do Armii Krajowej i funkcjonował pod pseudonimem „Lis”, działając w placówce w Czarnej[1][2]. W jego domu zainicjowano działalność miejscowej komórki podziemia oraz odbywały się tam spotkania decyzyjne w zakresie akcji dywersyjnych[1]. W połowie czerwca 1944 został aresztowany podczas przenoszenia informacji[2] na poczcie w Ropience przez SS-mannów Johanna Bäckera i Leo Humeniuka[1]. Początkowo był przetrzymywany w więzieniu w Ustrzykach Dolnych, a po kilku tygodniach został przewieziony do Sanoka[1]. Podczas przesłuchań był torturowany przez Johanna Bäckera, doznając m.in. zmiażdżenia dolnej szczęki i tracąc z niej wszystkie zęby[3][4][2]. 10 lipca 1944 został osadzony w sanockim więzieniu[4][1]. Trafił do celi nr 32 i został zapisany pod numerem 882 w ewidencyjnej księdze więźniów[4][1].

Nocą 26/27 lipca 1944 wraz z grupą 35 osób (w tym wszyscy osadzeni w celi nr 32, w której umieszczono więźniów politycznych) został wyprowadzony na dziedziniec więzienny, po czym przewieziony w drugim samochodzie ciężarowym do lasu określanego „Hanusiska”[5][4][6][7], leżącym za Zagórzem na obszarze Zasławia przy drodze wiodącej w kierunku wschodnim w stronę Leska[3][8][9]. Transport zatrzymał się na łące po prawej stronie szosy, naprzeciw cegielni[3][10][11]. Następnie więźniów, skutych w parach za ręce i nogi oraz otoczonych kordonem funkcjonariuszy, wprowadzono w głąb leśnego parowu[5][3][4]. Tam ofiary były zaprowadzane parami na skraj uprzednio wykopanego dołu (według jednej wersji o kształcie kwadratowym[3], według innej o wymiarze 7 x 3 m) i zabijane strzałami z broni palnej krótkiej w tył głowy[5][8]. W momencie dotarcia na miejsce drugiej ciężarówki ze skazańcami, w tym z Michalem Pałaszem, kończyła się egzekucja grupy z pierwszej ciężarówki[3][8]. W chwili gdy egzekutorowi zabrakło amunicji w broni podczas próby zastrzelenia Stanisława Sawińskiego[uwaga 1] i konieczne stało się przeładowanie, sparowany wraz z nim Michał Pałasz, wykorzystał chwilę, gdy wykonujący wówczas strzały podał Johannowi Bäckerowi broń do ponownego załadowania, a sam rozkuł parze skazańców ręce i nogi[5][12][13][9][11][2]. Pałasz przeskoczył przez wypełniony już do połowy ciałami dół, przekoziołkował przez nasyp na jego brzegu, po czym pobiegł pomiędzy drzewami w lesie, uciekając z miejsca egzekucji[5][12][8]. Oprawcy nie byli w stanie od razu zareagować otwarciem ognia w kierunku zbiega, jako że groziłoby to trafieniem obstawy stojącej wokół miejsca egzekucji[5]. Pomimo ostrzelania uciekającego zdołał on zbiec[5][3][8][2]. Następnie ukrywał się w Rudence u rodziny Stram[1]. W tym czasie Niemcy wkroczyli do jego domu rodzinnego, zaś od rzuconego przez nich granatu do piwnicy śmierć ponieśli brat Michała (21-letni Karol) i siostra jego żony (13-letnia Janina)[1].

Do egzekucji w Hanusiskach byli przeznaczeni również współpracownicy Pałasza z konspiracji: Wilhelm Bilik (technik kolejowy z Ustrzyk Dolnych, ps. „Góral”; zbiegł z dziedzińca więziennego przed transportem na miejsce zbrodni) oraz Józef Wilk (sekretarz nadleśnictwa z Berehów Dolnych, ps. „Dzik”, zamordowany w Hanusiskach)[1][14][15][4][9][14][16][17].

Po wojnie Michał Pałasz nadal pracował na poczcie[1]. W 1949 został członkiem Związku Zawodowych Pracowników Poczt i Telekomunikacji w Polsce[1]. Udzielał się społecznie[1]. Zasiadał w Radzie Narodowej w Olszanicy[1]. Przyczynił się do powstania tam Straży Pożarnej, remizy, ośrodka zdrowia[1]. Był organizatorem festynów, dożynek itp.[1]. Samodzielnie dokonał fundacji odnowionego Pomnika Konstytucji 3 Maja[1]. W grudniu 1980 i w styczniu 1981 wraz z synem Marianem oraz ok. 60 osobami współorganizował strajk okupacyjny, później w Rzeszowie był członkiem Komitetu Strajkowego Rolników[1]. Po przeszło 50 dniach strajku 20 lutego 1981 jako przedstawiciel Komitetu Strajkowego podpisał porozumienie rzeszowsko-ustrzyckie[18][1].

Uczestniczył w uroczystościach rocznicowych w Hanusiskach[5]. Dzięki jego relacji odtworzono przebieg zdarzeń poprzedzających (np. osadzenie w więzieniu) oraz samej egzekucji[3][19]. W połowie lat 80. ufundował kapliczkę wotywną, ustanowioną na drzewie nieopodal miejsca egzekucji, którą nazwał Wotum Wdzięczności Matce Najświętszej, Królowej Polski, Nieba i Ziemi, za uratowanie mnie życia podczas Rozstrzeliwania Więźniów[11]. W jej wnętrzu umieścił swoją relację z egzekucji i dziękczynienie Matce Boskiej za uratowanie mu wówczas życia[11].

Przed 1944 miał żonę i dziecko[11]. Jego synem jest Marian Henryk Pałasz[1][20]. Michał Pałasz zmarł 12 maja 1992[1].

Odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Stanisław Sawiński został uprzednio osadzony w więzieniu tego samego dnia co Michał Pałasz, tj. 10 lipca 1944.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Marian Henryk Pałasz. Wspomnienia – pamięć i przeszłość – Marian Pałasz. „Rocznik Ustrzycki”. Tom II, 2017.
  2. 1 2 3 4 5 Brygidyn. San 1992 ↓, s. 159.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 Cyran 1976 ↓, s. 84.
  4. 1 2 3 4 5 6 Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 52.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 Witold Szymczyk. Możemy im dać tylko pamięć. „Nowiny”. Nr 346, s. 5, 16 grudnia 1973.
  6. ↑ Andrunik. ZBoWiD 1986 ↓, s. 75, 76.
  7. ↑ Józef Ząbkiewicz. 44 lata temu Wolność wkraczała do Sanoka. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 23 (458), s. 1-2, 10-20 sierpnia 1988.
  8. 1 2 3 4 5 Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 53.
  9. 1 2 3 Kowalski. Eksterminacja 1987 ↓, s. 43.
  10. ↑ Andrunik. ZBoWiD 1986 ↓, s. 75.
  11. 1 2 3 4 5 Michał Pałasz. Tak było. To Matka Boża uratowała mi życie... (relacja Michała Pałasza z 1985). „Tygodnik Sanocki”. Nr 40 (1089), s. 11, 12 października 2012.
  12. 1 2 Cyran 1976 ↓, s. 83, 84.
  13. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 52, 53.
  14. 1 2 3 Krystyna Chowaniec: To była ostatnia z większych egzekucji więźniów sanockiego więzienia. Mija 74 lata. esanok.pl, 2018-04-07. [dostęp 2019-06-19].
  15. ↑ Cyran 1976 ↓, s. 83.
  16. ↑ Leśnicy, którzy ponieśli śmierć w latach wojny i prześladowań w okresie 1938-1949 na terenie Małopolski Wschodniej i powojennej Rzeszowszczyzny. krosno.lasy.gov.pl. s. 66, 69. [dostęp 2019-06-19].
  17. ↑ Edward Marszałek. Leśne mogiły. „Kurier Błażowski”. Nr 129, s. 68, Listopad / grudzień 2012. Gmina Błażowa. ISSN 1234-2300.
  18. ↑ Kalendarium luty 1981. encysol.pl. [dostęp 2019-06-19].
  19. ↑ Cyran, Rachwał 1979 ↓, s. 52-53.
  20. ↑ M.P. z 2016 r. poz. 876.
  21. ↑ M.P. z 2008 r. nr 68, poz. 604.
  22. ↑ Odznaczeni za zasługi dla Rzeczypospolitej. prezydent.pl, 2008-12-18. [dostęp 2019-06-19].
  23. ↑ Na podstawie fotografii portretowej.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.