Maria Komornicka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 lipca 1876
Grabów

Data i miejsce śmierci

8 marca 1949
Izabelin

Zawód, zajęcie

poeta, krytyk literacki, tłumacz

Narodowość

polska

Rodzice

Anna Dunin-Wąsowicz i Augustyn Komornicki

Krewni i powinowaci

pradziadek Teodor Anzelm Dzwonkowski,
bratanek gen. Stanisław Komornicki

Maria Jakubina Komornicka, znana również jako Piotr Odmieniec Włast (ur. 25 lipca 1876 w Grabowie nad Pilicą, zm. 8 marca 1949 w Izabelinie)[1][2] – polska pisarka młodopolska, tłumaczka i krytyczka literacka. Przez pierwsze 30 lat życia funkcjonowała jako Maria Komornicka, zgodnie z płcią przypisaną przy urodzeniu[3], odrzuciła tę tożsamość w 1907, jednak pod koniec życia ponownie używała względem siebie formy żeńskiej oraz dawnego imienia[4]. W powszechnej opinii, m.in. w badaniach literaturoznawczych, funkcjonuje nadal jako Maria Komornicka[1], ale tożsamość twórcy jest nadal przedmiotem badań i analiz[5][3].

Życiorys

Pochodziła z zamożnej rodziny ziemiańskiej, dzieciństwo spędziła w majątku w Grabowie. Jej rodzicami byli Augustyn Komornicki i Anna Dunin-Wąsowicz, pradziadkiem Teodor Anzelm Dzwonkowski (1764–1850)[6]. W 1889 wraz z matką i pięciorgiem rodzeństwa przyjechała do Warszawy, aby pobierać lekcje u prywatnych nauczycieli m.in. u Piotra Chmielowskiego.

W 1892 debiutowała opowiadaniami Z życia nędzarza i Staszka w „Gazecie Warszawskiej” (pod nazwiskiem Komornicka). W następnym roku w tej samej gazecie ukazała się nowela Rozłąka. W 1894 wydała zbiór opowiadań Szkice. W tym samym roku w „Gazecie Poznańskiej” ukazał się jej dramat Skrzywdzeni. Następnie pod naciskami ojca wyjechała do Cambridge, gdzie przez 6 miesięcy uczęszczała na wykłady w żeńskim Kolegium Newnham. Dziennik z pobytu publikowała pod ironicznym tytułem Raj młodzieży na początku 1896[7]. Po powrocie z Cambridge wraz z Wacławem Nałkowskim i Cezarym Jellentą wydała w 1895 manifest literacki Forpoczty.

W czerwcu 1898 wyszła za mąż za poetę Jana Lemańskiego[1][2]. We wrześniu tego samego roku na krakowskich Plantach doszło do incydentu, podczas którego Lemański z zazdrości strzelał do żony i jej kuzyna[1]. Małżeństwo uchodziło za nieudane, a Lemański za porywczego i chorobliwie zazdrosnego[8]. Związek rozpadł się po dwóch latach ogłoszeniem separacji[1].

W 1900 opublikowała Baśnie. Psalmodie, od 1901 współpracowała z redagowaną przez Zenona Przesmyckiego „Chimerą”. Publikowała poezję, m.in. cykl Czarne płomienie (1901), prozę (Biesy, 1902), tłumaczenia z języka angielskiego, a także recenzje, podpisywane „Włast”.

W 1905 przebywała i pracowała w Paryżu[1], gdzie doszło do jej załamania psychicznego. Lekarze zdiagnozowali wówczas depresję wywołaną przepracowaniem[5], a Komornicka trafia na miesiąc do szpitala dla nerwowo chorych[5].

W 1907 przyjęła męską tożsamość oraz nazwisko „Piotr Odmieniec Włast”[1]. Według relacji Marii Dernałowicz, w 1907 w hotelu Bazar w Poznaniu, w trakcie podróży z matką do Kołobrzegu[3], Komornicka spaliła w piecu kobiece suknie i ujawniała się jako Piotr Włast – od tej pory nosiła wyłącznie męskie stroje, paliła fajkę, skróciła włosy[9][1][3]. Ten akt transgresji spowodował wykluczenie z życia publicznego[1]. Została uznana przez rodzinę za osobę chorą psychicznie. W latach 1907–1914 przebywała w sanatoriach i szpitalach. W 1914 wróciła do rodzinnego Grabowa, gdzie pracowała nad swoim ostatnim utworem, Xięgą poezji idyllicznej.

Bogdan Zakrzewski wspominał, że Włast był przyjaznym i ciekawym rozmówcą, jego jedynym warunkiem było, aby zwracając się doń zachowywać męską formę[3]. Włast uznał się za nowe wcielenie Piotra Własta, legendarnego założyciela rodu Duninów, z którego pochodziła matka Własta[3].

Pod koniec życia jako pisarka pozostała zapomniana. W 1944 z powodu zniszczeń wojennych Włast opuścił rodzinny majątek i przebywał w przytułku w podwarszawskim Izabelinie. Tam odnalazła go przyjaciółka z młodości, Zofia Villaume-Zahrtowa, dzięki której staraniom Włast dostał zasiłek z Komisji Pomocy Pracownikom Sztuki i Nauki przy Prezydium Rady Ministrów[8].

W ostatnich zachowanych listach Komornicka ponownie używa form żeńskich, w 1947 podpisuje się jako Maria P.O.W., „Marynia” (przy czym zwraca uwagę, że imię zapisane jest w cudzysłowie), później zaś M., Maaria, Maria Kom., czy Maria z K.L[4].

Umarła w zakładzie w Izabelinie w 1949. Na grobie, znajdującym się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach widnieje jako Maria Komornicka-Lemańska – kwatera B/20 (7/22)[10].

Tożsamość płciowa

Badaczka Maria Podraza-Kwiatkowska w biogramie Marii Komornickiej opublikowanym w 1967 w Polskim Słowniku Biograficznym podtrzymała ocenę jej współczesnych, iż przyjęcie męskiej tożsamości było objawem nieuleczalnej choroby umysłowej[1]. Wedle Podrazy-Kwiatkowskiej pierwszy atak tej choroby miał nastąpić w 1905 w Paryżu, a kolejny, objawiający się przyjęciem tożsamości męskiej, w 1907[1]. Biogram Własta zatytułowała odrzuconym przez poetę imieniem „Maria Jakubina Komornicka”. W latach osiemdziesiątych ukazał się szkic Klucze do Marii P.O.W. Romana Zimanda, a Maria Janion opublikowała esej Gdzie jest Lemańska?, którego przedruk, jak i kolejny szkic Maria Komornicka, in memoriam, znalazł się w jej książce Kobiety i duch inności (1996). W 1998 nakładem Wydawnictwa Instytutu Badań Literackich PAN ukazała się praca Modernistyczny dramat ciała. Maria Komornicka autorstwa Edwarda Bonieckiego. Publikacje te spowodowały wzrost zainteresowania pisarką wśród badaczy literatury. W XXI wieku życiem i twórczością Komornickiej/Własta zainteresowały się krytyczki feministyczne[11], krytycy studiów queerowych[3], a także dziennikarze[12][13].

W 2007 ukazała się monografia Komornicka. Obszary odmienności Izabeli Filipiak, a w 2010 monografia Brygidy Helbig Strącona bogini. Rzecz o Marii Komornickiej. W 2011 Wiktor Dynarski, w swojej pracy magisterskiej poświęconej dyskursowi na temat Komornickiej/Własta, stwierdził: „Marii Komornickiej nigdy nie było”[3], a za nim powtarza to m.in. Marta Konarzewska w artykule Piotr Włast opublikowanym w „Replice” i Krzysztof Tomasik w Homobiografiach. Tomasik w swojej książce zastanawiał się: „Otwarte pozostaje pytanie, czy Włastowi w jego metamorfozie bardziej chodziło o stanie się mężczyzną, czy po prostu człowiekiem” jako, że w owych czasach kobieta de facto była podczłowiekiem, na co zwracała uwagę także m.in. Zofia Nałkowska[3].

Twórczość

Wydane za życia

  • Szkice. Warszawa 1894[14]
  • Forpoczty, z Wacławem Nałkowskim, Cezarym Jellentą. Lwów 1895[15]
  • Baśnie. Psalmodie. Warszawa 1900[16]

Wydane pośmiertnie

  • Maria Podraza-Kwiatkowska (oprac.): Utwory poetyckie prozą i wierszem. Maria Komornicka. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996, ISBN 83-08-02659-1.
  • Edward Boniecki (oprac.): Maria Komornicka – Listy. Warszawa: Muzeum Historyczne miasta Warszawy, 2011, s. 592. ISBN 978-83-62189-01-4.
  • jako Piotr Odmieniec Włast (Marya Komornicka): Xięga poezji idyllicznej. Rzeczy francuskie. oprac. Barbara Stelingowska, przeł. Joanna Majewska, przekł. przejrz. Krzysztof Andrzej Jeżewski, tCHu doM Wydawniczy, Warszawa 2011, s. 152. ISBN 978-83-89782-48-9.
  • Sylwia Zientek (oprac.): Utwory wybrane. Maria Komornicka. Warszawa: Muza (oficyna wydawnicza), 2016, s. 152. ISBN 978-83-287-0456-5.

Tłumaczenia z angielskiego

  • Edward Bulwer-Lytton: Zanoni. Powieść z czasów rewolucyi francuskiej. T. 1-3, Warszawa 1906[17][18][19]
  • Edward Bulwer-Lytton: Zanoni. Opowieść o różokrzyżowcu. Romans mistyczny z czasów Rewolucji Francuskiej. Sandomierz 2015

Opracowania

  • Słówniczek muzyczny. (według Harrasa), Warszawa 1887

Upamiętnienie

Z okazji 60. rocznicy śmierci poetki został odsłonięty 8 marca 2009 przez gen. Stanisława Nałęcz-Komornickiego (bratanka) pomnik w rodzinnym Grabowie nad Pilicą[20]. Pomnik przedstawia poetkę jako kobietę i podpisany jest jako „Maria Komornicka”. W lipcu 2016 odbyły się w Warce obchody 140. rocznicy urodzin poetki z udziałem Brygidy Helbig i Tomasza Komornickiego[21]. Kozienicki Dom Kultury im. Bogusława Klimczuka w Kozienicach organizuje co roku Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Marii Komornickiej[22].

Życiem Komornickiej/Własta inspirowane są m.in. dramat Białe małżeństwo Tadeusza Różewicza, zaadaptowany na film przez Magdalenę Łazarkiewicz (Białe małżeństwo), Księgi Em Izabeli Filipiak i Komornicka. Biografia pozorna Bartosza Frąckowiaka oraz Weroniki Szczawińskiej, a także fabularyzowana biografia Inna od siebie Brygidy Helbig.

W 1995 powstał krótkometrażowy film dokumentalny Nadmiar życia. Maria Komornicka w reżyserii Aleksandry Czerneckiej i Dariusza Pawelca.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Maria Podraza-Kwiatkowska, Maria Jakubina Komornicka [online], Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-06] (pol.).
  2. 1 2 Lemański Jan, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-04-06].
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Krzysztof Tomasik, Homobiografie, Warszawa 2014.
  4. 1 2 Barbara Stelingowska, Obraz „szalonej” Marii Komornickiej w listach, „Formy czasu i szaleństwa w literaturze, kulturze i sztuce”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, 2014.
  5. 1 2 3 Maria Komornicka (Piotr Odmieniec Włast) | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2022-06-10] (pol.).
  6. ↑ Anzelm Teodor Dzwonkowski h. Przeginia. sejm-wielki.pl [dostęp 2020-05-03].
  7. ↑ Brygida Helbig-Mischewski, Cambridge: A Factory of Mediocrity. Maria Komornicka’s Reportage “Youth’s Paradise” (1896), „Rocznik Komparatystyczny”, 7, 2016, ISSN 2081-8718 [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  8. 1 2 Marek Sołtysik, Jan w cieniu Marii, Maria jako Piotr w mroku, „Palestra”, 51 (5–6), 2006.
  9. ↑ Maria Dernałowicz, Piotr Odmieniec Włast, „Twórczość”, nr 3, 1977, s. 79–95.
  10. ↑ Maria Komornicka-Lemańska, Moje Cmentarze. mojecmentarze.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-07)].
  11. ↑ Katarzyna Ewa Zdanowicz, Kto się boi Marii K.? Sztuka i wykluczenie, Katowice 2004.
  12. ↑ Sebastian Duda, Poetka, która stała się poetą, „Ale historia: Tygodnik historyczny”, nr 22 (72), 3 czerwca 2013, s. 3–4.
  13. ↑ Lidia Ostałowska, Przemiana, [w:] Kobiety, które igrały z bogami, Warszawa 2010, s. 39–50.
  14. ↑ Marja Komarnicka, Szkice [online], polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  15. ↑ Forpoczty. Książka zbiorowa napisana przez Wacława Nałkowskiego, Maryę Komornicką i Cezarego Jellentę. [online], polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  16. ↑ Marya Komornicka., Baśnie ; Psalmodye [online], polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  17. ↑ Zanoni. Powieść z czasów rewolucyi francuskiej. T. 1, Lytton Edward Bulwer, Maryi Komornickiej., polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  18. ↑ Zanoni. Powieść z czasów rewolucyi francuskiej. T. 2, Lytton Edward Bulwer, Maryi Komornickiej., polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  19. ↑ Zanoni. Powieść z czasów rewolucyi francuskiej. T. 3, Lytton Edward Bulwer, Maryi Komornickiej., polona.pl [dostęp 2020-04-28].
  20. ↑ Pomnik Marii Komornickiej stanął w Grabowie nad Pilicą. Muzeum Kazimierza Pułaskiego w Warce, marzec 2009. [dostęp 2016-12-19].
  21. ↑ Maria Komornicka – lipiec 2016.
  22. ↑ Konkurs im. M. Komornickiej [online], dkkozienice.pl [dostęp 2020-04-28].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.