Ludwik Fryde (ur. 6 kwietnia 1912 w Łodzi, zm. prawdopodobnie 20 marca 1942 w Nowogródku^[1]) – polski poeta i krytyk literacki.

Życie

Był synem Zygmunta Frydego, handlowca i dziennikarza, oraz Teofili z Konów. Początkowo uczył się w domu, od września 1920 w męskim gimnazjum Teofila Sadkowskiego w Warszawie. W Bibliotece Kongresu USA zachował się list gratulacyjny wysłany do prezydenta Stanów Zjednoczonych z okazji 150 lecia Niepodległości z podpisem Ludwika Fryde (wiersz 5. z lewej strony)^[2]. Jeszcze w trakcie nauki w gimnazjum (w roku 1928) debiutował wierszem pt. Dzień powszedni opublikowanym w „Głosie Literackim”, w którym drukował utwory literackie do 1930 roku. W 1929-31 należał do grupy poetyckiej Kadra. Wiersze ogłaszał też m.in. W „Gazecie Polskiej” i „Kuźnicy”. W kwietniu 1929 roku zdał maturę przyrodniczo-matematyczną, a we wrześniu rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim. W roku akademickim 1930-31 został skreślony z listy studentów, gdyż z powodu kłopotów finansowych rodziny nie wniósł opłat. Wrócił na uczelnię i ukończył ją dzięki pomocy profesora Ujejskiego i przychylnej decyzji władz uniwersytetu (zwolnienie z opłat za egzaminy końcowe).

W czasie studiów uczęszczał na zajęcia takich znanych osobistości jak Władysław Witwicki, Czarnowski, Władysław Tatarkiewicz, Bronisław Gubrynowicz, Zygmunt Łempicki, Józef Tretiak. Pod kierunkiem prof. Józefa Ujejskiego napisał pracę magisterską Barwy w „Balladynie” (na tle twórczości Słowackiego). Uczestniczył w studenckim ruchu naukowym. Do 1935 roku był członkiem Koła Polonistów, w którym pełnił funkcję przewodniczącego rady naukowej.

Działalność krytyczną rozpoczął m.in. na łamach „Bluszczu” (1931-35, 1937) i „Drogi” (1931-37), w której opublikował m.in. rozprawę Utopia Irzykowskiego (1934 nr 4), uważaną za jego właściwy debiut krytyczny. W latach późniejszych zajmował się wyłącznie krytyką literacką. W 1935 r. utworzył grupę krytyków działającą do 1937 roku, w skład której weszli m.in. Antoni Andrzejewski, Gustaw Herling-Grudziński, Franciszek Kaczmarski, Jan Aleksander Król, Krystyna Kuliczkowska, Stefan Lichański, Zdzisław Libera, Zdzisław Skwarczyński, Leonard Sobierajski. Był współpracownikami wielu pism, w których oprócz recenzji współczesnej poezji prozy drukował rozprawy z zakresu teorii literatury i metod krytyki literackiej, a także prób syntezy literatury dwudziestolecia międzywojennego. Publikował m.in. w „Pionie”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Ateneum”, „Orce na ugorze”, „Wiedzy i Życiu”. W 1935 roku za rozprawę Problem noweli otrzymał nagrodę im. Miaskowskiego. W 1938 był wraz z Józefem Czechowiczem współzałożycielem oraz autorem programu estetycznego kwartalnika „Pióro”.

Po wybuchu II wojny światowej znalazł schronienie w Wilnie. W okresie państwa litewskiego brał udział w zebraniach Towarzystwa Filozoficznego, wygłosił kilka odczytów (m.in. Stanowisko Mickiewicza w rozwoju poezji polskiej) oraz zamieścił dwa artykuły w „Kurierze Wileńskim”. Po włączeniu Litwy do ZSRR współpracował z „Prawdą Wileńską” (styczeń-marzec 1941). Podczas okupacji niemieckiej przebywał u Adama Borzobohatego w Wesołym Dworze 5 km od miasteczka Zdzięcioł^[3] na Białorusi w którym pracował w magistracie. Po odkryciu jego żydowskiego pochodzenia zimą 1942 został aresztowany i osadzony w więzieniu w Nowogródku. W więzieniu przyjął wyznanie rzymskokatolickie. Zginął rozstrzelany wiosną 1942 roku. Jego równolatkowie (Kazimierz Wyka, Jan Kott, Grudziński, Otwinowski, Kuliczkowska, Lichański) pośmiertnie przyznali mu po latach rangę najwybitniejszego krytyka pokolenia.

Twórczość

Interesował się zależnością pomiędzy historią literatury a krytyką literacką. Za istotną część krytyki literackiej uważał ocenę dzieła. To ona – dokonana z punktu widzenia literackiego - uzasadniała pisanie o literaturze, winna nie tylko wynikać, ale i być wyrażona jako wniosek z całej pracy krytyka. Sam najbardziej był ceniony, gdy wypowiadał się o konkretnym dziele literackim, dokonywał analiz. Jego publicystyka pełna jest żywiołu polemicznego – pasji, spontaniczności. Był bowiem wysokiej klasy polemistą. Chętnie wdawał się w dyskusje na łamach prasy, do których skłaniał też zaczepny ton jego wypowiedzi (z samym tylko Wyką prowadził dwukrotnie spór – o Brzozowskiego i Kołaczkowskiego). Ulegając poglądom Brzozowskiego i często się na niego powołując z zapamiętaniem tropił relikty młodopolszczyzny. Z rezerwą odnosił się do formalistów – od Kridla zdecydowanie wolał Ingardena.

W swoich zapatrywaniach nie zawsze był konsekwentny. Zdarzało mu się krytycznie oceniać swoje wcześniejsze wystąpienia. Wyraźnie zaznacza się też ewolucja jego poglądów w kwestii klerkizmu, do którego odnosił się początkowo dość negatywnie, uważając że stanowi on pokusę „piękną – a przeto groźną”. Pokusa okazała się jednak widocznie dość silna, bo z czasem uległ jej także Fryde. Rozwiązaniem problemu miał być podział klerkizmu na dwa rodzaje: „fałszywy” (reprezentowany zdaniem Frydego przez Słonimskiego i Łobodowskiego) i prawdziwy (przedstawicielami mieli być np. Irzykowski i Mann). Jeden – jałowy, patetyczny, żałosny, drugi – intelektualny, bohaterski, twórczy. Jedynie ten „fałszywy” i zły należałoby odrzucić jako skazujący na bierność przeżytek liberalizmu. Natomiast ten „prawdziwy” i dobry może być obroną przed totalizmami, nakazuje czujne i czynne uczestnictwo w dziejącej się rzeczywistości. „Klerk w moim rozumieniu – pisał Fryde - wcale nie odosabnia się od rzeczywistości społecznej a jeśli musi to czynić (jak np. Norwid) uważa to za fatalność nie wyróżnienie”.

Bibliografia opublikowanych za jego życia rozpraw, artykułów, recenzji przekracza setkę, a wypada tu dodać sporą liczbę niesygnowanych przeglądów prasy z „Pionu” oraz udział w Kolumnie literackiej „Kuriera Wileńskiego”. Spora część jego pism krytycznych została opublikowana dopiero długo po wojnie, ponieważ wykonawca testamentu J. A. Król nie spieszył się z jego realizacją. W jego dorobku znajdują się oprócz wspomnianej rozprawy Problem noweli przede wszystkim artykuły i recenzje. Spośród bardziej znanych wymienić można m.in. Brzozowski jako wychowawca (1938)^[4], Dwie uwagi (Odpowiedź Wyce; 1938), Wacław Borowy czyli o artyzmie w krytyce literackiej (1938), Stefan Kołaczkowski jako krytyk kultury (1936), Niespełniona rola krytyki (replika Frydego Wyce; 1936), Lekcja marzenia (O poznawaniu dzieła literackiego Ingardena) (1937).

Ogłosił analityczne rozprawy o dziełach takich jak: "Noce i dnie", "Dziewczęta z Nowolipek", "Granica", "Cudzoziemka", "Ferdydurke", "Adam Grywałd", "Ład serca", "Nurt".

Opracował m.in. Antologię współczesnej poezji polskiej.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Dzieła Ludwika Fryde w bibliotece Polona