Awers medalu pamiątkowego wybitego w 1916 przez Ligę Kobiet na cześć Rządu Narodowego (1864) i Legionów Polskich (1914)

Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego (do sierpnia 1916 Liga Kobiet Pogotowia Wojennego) – organizacja kobieca działająca w latach 1913–1918 w Królestwie Polskim.

Izabela Moszczeńska-Rzepecka – pierwsza przewodnicząca Ligi (1913–1914)
Jadwiga Marcinowska – przewodnicząca Zarządu Naczelnego Ligi Kobiet PW w l. 1916–1917

Liga Kobiet Pogotowia Wojennego utworzona została z inicjatywy Izy Moszczeńskiej, Jadwigi Marcinowskiej, Teresy Ciszkiewiczowej i Heleny Ceysingerówny w kwietniu 1913 roku w Warszawie. Celem powstającej organizacji miało być niesienie pomocy moralnej i materialnej w walce zbrojnej o Niepodległość Polski przeciwko Rosji. LK PW działała przede wszystkim w środowisku inteligencji warszawskiej, prowadziła agitację na rzecz galicyjskiego ruchu strzeleckiego poprzez kolportowanie wydawnictw irredentystycznych, organizowanie odczytów i wieczorów dyskusyjnych[1]. Szybko stała się ważnym elementem obozu irredenty antyrosyjskiej skupionym w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

W zebraniu założycielskim poza inicjatorkami wzięły działaczki czynne dotychczas w różnych obozach politycznych i różnych polach aktywności społecznej, m.in. Leokadia Śliwińska, Maria Drobniewska, Maria Godlewska, Helena Grotowska, Zofia Kozłowska, Joanna Nieniewska, Halina Nieniewska, Maria Pawlikowska, Maria Przyjemska, Julia Rottermundówna, Helena Sujkowska, Ludwika Zawadzka i Jadwiga Zielińska. Do pierwszego Zarządu Koła Ligi w Warszawie weszły Joanna Niemiewska, Helena Ceysingerówna i, jako przewodnicząca, Iza Moszczeńska. Do sierpnia 1914 Liga w zasadzie pozostała organizacją warszawską choć udało się stworzyć organizacje w Kielcach, Lublinie i Ząbkowicach[2].

Wydawanie żywności przez członkinie Ligi Kobiet na stacji kolejowej w Olkuszu (1915)

Wybuch I wojny światowej ożywił prace Ligi i spowodował rozszerzenie jej działalności na mniejsze ośrodki Królestwa Polskiego. Współdziałała z Polską Organizacją Wojskową, oddelegowując swe członkinie do wspólnych sekcji: sanitarnej i poczty polowej. Poprzez sekcje prowincjonalne liga utrzymywała kontakty ze środowiskami kobiecymi w Wilnie, Petersburgu, Lublinie i Radomiu. Liga weszła także w skład powstałego w Warszawie Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych, a po jego rozpadzie od grudnia 1914 roku wchodziła do Unii Stronnictw Niepodległościowych. Pracami organizacji, ze względu na odcięcie linią frontu zarówno Moszczeńskiej jak i Ceysingerówny, kierował tymczasowy Zarząd w składzie: Helena Grotowska, Joanna Niemiewska oraz Jadwiga Marcinowska, którą od stycznia 1915 zastąpiła Leokadia Śliwińska. Liczba członkiń wzrosła wówczas do ponad stu[3]. Poza dotychczasowymi formami pracy członkinie Ligi dostarczały mieszkań dla emisariuszy Piłsudskiego, ukrywały „spalonych” członków POW, organizowały i utrzymywały składy nielegalnych wydawnictw i broni. Liga subsydiowała także wydawanie pism irredentystycznych: „Wici”, „Głos Wolny”, „W przededniu”, i wydawała pismo dla wsi „Sprawa Polska”.

Na terenach Królestwa Polskiego okupowanego od 1914 r. przez państwa centralne, z inicjatywy przebywającej tam Izy Moszczeńskiej powstały nowe koła Ligi w Kielcach, Łodzi, Piotrkowie, Radomsku, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Zawierciu, Będzinie i Sosnowcu. Włączyły się one w działalność Polskiej Organizacji Narodowej, popierając działalność militarną oddziałów strzeleckich Józefa Piłsudskiego. Od początku 1915 roku oddziały Ligi nawiązały współpracę z Departamentem Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie oraz z jego agendami[4]. W połowie maja 1915 na terenie okupowanym przez państwa centralne działało już 17 kół[5]. W 1915 roku wśród członkiń Ligi nastąpił podział na tle odmowy Piłsudskiego werbunku do Legionów Polskich. Zwolennicy irredenty i zwolennicy rozwiązania austro-polskiego próbowali przeciągnąć Ligę na swoją stronę – tym bardziej że po zajęciu przez państwa centralne całości Królestwa nastąpił burzliwy rozwój organizacji kobiecej. Temu żywiołowemu ruchowi nadał ramy zjazd radomski Ligi, który w styczniu 1916 roku zdecydował o powstaniu jednolitej organizacji na terenie całego Królestwa. Na czele organizacji stanął Naczelny Zarząd pod przewodnictwem Jadwigi Marcinowskiej. Udało mu się znacznie rozbudować struktury organizacyjne. W sierpniu 1916 LK PW obejmowała już dziesięć okręgów: lubelski (14 kół), warszawski (8 kół), radomski (8 kół), kielecki (14 kół), częstochowski (1 koło), olkuski (6 kół), zagłębiowski (7 kół) i siedlecki (2 koła) skupiające 2907 członkiń[6]. Organizacje ligowe prowadziły akcję pomocy dla oddziałów legionowych, zbierając na ich rzecz datki pieniężne, oraz organizując wyposażenie i umundurowanie. Opiekowano się również rodzinami legionistów. Ważną część działalności stanowiła też akcja propagandowa i agitacyjna oraz organizowanie obchodów powstań narodowych i rocznic wkroczenia strzelców do Królestwa. Po kryzysie przysięgowym Liga udzielała pomocy internowanym i ukrywającym się byłym legionistom.

Członkinie Ligi Kobiet PW w Radomiu reperują odzież dla legionistów (1916)

Na zjeździe Ligi w Piotrkowie w sierpniu 1916 roku starły się zwolenniczki CKN i Departamentu Wojskowego NKN. Ostatecznie nastąpił rozłam, zaś większość delegatek opowiedziała się po stronie Centralnego Komitetu Narodowego. W konsekwencji delegatki Ligi (określanej jako LKP PW „B”) uczestniczyły w pracach CKN, zarówno w centrali jak w jego strukturach lokalnych i regionalnych. Nieliczna mniejszość (2 koła warszawskie) skupione wokół starej przywódczyni Izy Moszczeńskiej kontynuowała współpracę z Departamentem Wojskowym NKN jako Liga Kobiet PW „A”. Niezależnie od tych sporów Liga Kobiet („B”) stale rozwijała się organizacyjnie; w czerwcu 1916 liczyła już 148 kół liczących 4422 członkinie[7]. Po likwidacji warszawskiego komitetu od czerwca 1917 Liga brała udział w działalności Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych. W l. 1917–1918 ważnym elementem aktywności Ligi Kobiet Polskich PW stała się współpraca z jej siostrzaną organizacją w zaborze austriackim – Ligą Kobiet Galicji i Śląska. Jednym z przejawów tej współpracy było wydawanie wspólnego organu obu Lig „Na Posterunku: tygodnik kobiecy poświęcony sprawom społecznym, ekonomicznym, pedagogicznym i etycznym”, który ukazywało się w Krakowie od stycznia 1917 do grudnia 1918 roku[8]. W tym okresie LKP PW stała się też na gruncie Królestwa Polskiego czołową rzeczniczką emancypacji kobiet. M.in. w maju, z inicjatywy przedstawicielek LKP PW – Marii Chmieleńskiej i Leokadii Śliwińskiej, zawiązał się specjalny komitet mający zorganizować szeroką akcję na rzecz równouprawnienia politycznego kobiet. W jego skład oprócz wymienionych działaczek weszły także przywódczynie Związku Równouprawnienia Kobiet: Justyna Budzińska-Tylicka, Teodora Męczkowska, Ludwika Jahołkowska-Koszutska oraz znana publicystka Stefania Sempołowska[9]. Komitet ten zorganizował w dniach 8 i 9 września Zjazd Kobiet w Warszawie w którym wzięło udział ponad tysiąc delegatek z różnych środowisk politycznych i społecznych, a także delegaci sympatyzującymi z postulatami emancypacyjnymi partii: Partii Niezawisłości Narodowej, Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych, Polskiej Partii Postępowej, Polskiej Partii Socjalistycznej i Narodowego Związku Robotniczego. Zjazd obradował pod hasłem „Uobywatelnienia kobiet w niepodległym, zjednoczonym państwie polskim”[10]. W dniach 29–31 grudnia 1918 odbył się w Warszawie zjazd zjednoczeniowy Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego i Ligi Kobiet Galicji i Śląska na którym powstała Liga Kobiet Polskich działająca w II RP[11].

Przypisy

  1. ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908-1918/1919), Toruń 2001, s 82-83
  2. ↑ Sprawozdanie z działalności L. K. P. W. za czas od lV. 1913 – Vl. 1917 roku., [Warszawa 1917] s. 1
  3. ↑ Jerzy Z. Pająk, Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego wobec sporów w obozie aktywistycznym (sierpień 1915-sierpień 1916), w: "Kieleckie Studia Historyczne", 1999, t. 15, s. 80
  4. ↑ Jerzy Z. Pająk, Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego ..., s. 81
  5. ↑ Sprawozdanie z działalności L. K. P. W. ..., s. 1
  6. ↑ Jerzy Z. Pająk, Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego ..., s. 87-88
  7. ↑ Sprawozdanie z działalności L. K. P. W. ..., s. 22
  8. ↑ Joanna Dufrat, Prasa politycznych organizacji kobiecych w Polsce w latach 1917-1939, [w:] Polityka i politycy w prasie XX i XXI wieku. Prasa organizacji politycznych, pod red. Małgorzaty Dajnowicz i Adama Miodowskiego, Białystok 2017, s. 37
  9. ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej ..., s. 284-287
  10. ↑ Pamiętnik Zjazdu Kobiet Polskich w Warszawie, pod red. Justyny Budzińskiej-Tylickiej, Warszawa 1918
  11. ↑ Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej ..., s. 292-307

Bibliografia

  • Jarosław Cabaj, Główne płaszczyzny aktywności kobiet w świetle ich trójzaborowych zjazdów w latach 1905–1918, „Dzieje Najnowsze” R. XL, z. 4, 2008, s. 27–39 PL ISSN 0419-8824, RCIN - wersja elektroniczna
  • Kamila Cybulska, Kobiety w ruchu niepodległościowym na ziemi kieleckiej w latach 1914–1918, „Studia Muzealno-Historyczne” 7, 2015, s. 81–97, Bazhum - wersja elektroniczna
  • Kamila Cybulska, Liga Kobiet Pogotowia Wojennego w Okręgu Kieleckim w latach 1914–1918, „Między Wisłą a Pilicą”. Studia i materiały historyczne, t. 19, 2018,s. 61–86
  • Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, ss. 374, ISBN 83-7174-980-5 Academia - wersja elektroniczna
  • Joanna Dufrat, Ligi Kobiet Królestwa, Galicji i Śląska. Próba politycznej aktywizacji kobiet w okresie I wojny światowej, w: Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2008, s. 113–127. ISBN 978-83-7543-101-8
  • Joanna Dufrat, Kobiety w teatrze wojny. Społeczna i polityczna aktywność kobiet na ziemiach polskich w latach 1914–1918, w: O wojnę powszechną za wolność ludów… Pierwsza wojna światowa na ziemiach polskich – aspekty społeczne, polityczne i militarne, red. Robert Kotowski, Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło, Kielce 2014 s. 113–124 ISBN 978-83-62068-69-2
  • Jerzy Z. Pająk, Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego wobec sporów w obozie aktywistycznym (sierpień 1915 – sierpień 1916), w: „Kieleckie Studia Historyczne”, 1999, t. 15, s. 79–94. Repozytorium UJK -wersja elektroniczna

Źródła do historii Ligi

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.