Typowy hellenistyczny lagynos (Cypr, IV-I wiek p.n.e.)

Lagynos (stgr. λάγυνος, l.mn. λάγυνοι lagynoi) – niewielkie naczynie ceramiczne do przechowywania płynów, rodzaj pękatej, przysadzistej flaszy na płaskiej podstawie, typowej dla epoki hellenistycznej.

Forma

Przypominający też współczesną karafkę lagynos był naczyniem o niskim, rozdętym brzuścu z szerokimi ramionami i płaską podstawą, kontrastującymi z wydłużoną, wąską szyją o niedużym, lejkowato rozchylonym wylewie. Zaopatrzony był w jedno wysokie, cienkie, prostopadłe imadło sięgające niemal wylewu i pod kątem, poziomo łączące się z szyją naczynia. Formę tę wywodzi się z naczyń metalowych. Choć w ceramice Greków lagynosy pojawiają się znacznie wcześniej (w okresie stylu geometrycznego)[1], szerokie zastosowanie znajdują dopiero w ceramice hellenistycznej, będąc charakterystyczne dla warsztatów aleksandryjskich.

Zdobienie

Rzeźba starej pijaczki z lagynosem

Lagynosy były naczyniami na wino, których średnia wysokość wynosiła 20 cm. Powierzchnię powlekano pobiałką (angobą), zdobienia malowano brązowawym rozcieńczonym pokostem w sposób swobodny, szkicowy[2]. Główną dekorację rozmieszczano na ramionach zdobionych motywami roślinnymi i zwierzęcymi (rzadziej geometrycznymi: jajownik, kwadraciki) bądź też pojedynczymi przedmiotami, podczas gdy brzusiec pokrywano poziomymi pasami. Szczególne znaczenie miało zdobienie wyobrażeniami instrumentów muzycznych (kitara, syringa, harfa)[3] oraz scenami swobodnych zabaw, wskazujące związek z używaniem tego naczynia podczas świątecznych obchodów w ptolemejskim Egipcie. Stosowano też nakładaną dekorację plastyczną. Tak zdobiony lagynos został utrwalony w rzeźbie starej pijaczki z monachijskiej Gliptoteki z drugiej połowy III w. p.n.e.[4] Poza tym często wyposażano go w imadło skręcane (tordowane), naśladujące uchwyt z wikliny stosowany w prostych butlach ceramicznych.

Użytkowanie

Od naczynia tego pochodziła nazwa połączonych z hulanką i libacjami świąt lagynoforia ustanowionych przez Ptolemeusza IV, a opisanych tylko przez Eratostenesa w jednym z jego pism (Arsinoe), z kolei cytowanego ułamkowo przez Atenajosa w jego Uczcie mędrców (Deipnosophistae 7,276). O obchodach tych uroczystości wiadomo jedynie, że uczestnicy wspólnie spożywali przyniesiony przez siebie pokarm, upajając się winem z własnych lagynosów. Na swobodny charakter tego „święta wina” wskazywałby zdobiony scenami erotycznymi lagynos z muzeum archeologicznego w Atenach.

Według Atenajosa określano tak również miarę pojemności równą 12 attyckim kotyle[5], czyli ok. 3,3 litra. Znacznie wcześniej wzmiankowane było przez Arystotelesa w Ustroju politycznym Tessalów (F499) jako używane przez nich naczynie do wina[6].

W ceramice rzymskiej odpowiednikiem tego naczynia była lagena (laguna, lagona).

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Np. bogato zdobione naczynie z ok. 700 p.n.e., z postaciami konnych wojowników w ateńskim Muzeum Archeologicznym (por. http://acron-art.com/product/ceramics/laginos/).
  2. ↑ Zwrócono uwagę, że dekoracja ta ma więcej wspólnego z ówczesnym zdobieniem ścian domostw (np. na Delos) niż z malarskim dekorowaniem naczyń przy tradycyjnym zastosowaniu precyzyjnego rysunku (M.L. Bernhard: Sztuka hellenistyczna, dz. cyt., s. 472).
  3. ↑ Np. aleksandryjski lagynos z lirą i syringą przedzielonymi wieńcami, pochodzący z kolekcji Gołuchowskiej (nr inw. MNW 143341) z ok. III/II w. p.n.e. (M.L. Bernhard: Greckie malarstwo wazowe, dz. cyt., ryc. 62).
  4. ↑ Przypisywanej przez Pliniusza tzw. Myronowi II (J.A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Katowice: Książnica 1994, s. 147).
  5. ↑ «Lagène» w Encyclopédie Imago Mundi.
  6. ↑ Sławomir Sprawski: Tessalia. Tessalowie i ich sąsiedzi. Rozważania nad źródłami do dziejów regionu w okresie archaicznym. Kraków: Tow. Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2009, s. 138.

Bibliografia

  • Maria Ludwika Bernhard: Greckie malarstwo wazowe. Wrocław: Ossolineum, 1966
  • Maria Ludwika Bernhard: Sztuka hellenistyczna. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1993
  • Wolfgang Schiering: Die griechischen Tongefässe. Gestalt, Bestimmung und Formenwandel. Berlin: Mann, 1983

Literatura

  • Gabriel Leroux: Lagynos. Recherches sur la céramique et l'art ornemental hellénistiques. Paris 1913 [dysertacja akademicka; podstawowe i dotąd jedyne tak pełne studium]
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.