Księga Przymierza (skrót B od niem. Bundesbuch) – nazwa nadana przez krytyków biblijnych jednemu z trzech wielkich, obok Kodeksu Deuteronomicznego i Kodeksu Świętości, zbiorów prawnych Starego Testamentu. Obejmuje fragment Wj 20,22-23,19(33).

Treść

W.H. Schmidt przedstawia następujący schemat Księgi Przymierza^[1]:

Ramy teologiczne, mające na celu odgrodzenie Izraela od religii kananejskiej, zawierają zakaz wizerunków, przepisy dotyczące ołtarza, świąt, szabatów i roku szabatowego. Wykazują podobieństwo do dekalogu kultowego (Wj 34,10nn).

Trzon prawa w swej pierwszej części (Wj 21,2-22,16) zawiera kazuistyczne regulacje prawne. Druga część (Wj 22,17-23,9) jest bardziej różnorodna – znajdują się w niej zakazy i parenetyczne uzasadnienia^[1].

Charakterystyczną cechą Księgi Przymierza jest ochrona praw ubogich przed skutkami ubóstwa (np. przez uregulowanie kwestii niewoli za długi) oraz przed nadużyciami osób bogatych (np. korupcją w sądach). Księga Przymierza ma również na celu wyróżnienie Izraela jako wspólnoty kultowej, np. poprzez zakaz magii i współżycia ze zwierzętami^[2]. Umiejscowienie Księgi w kontekście perykopy synajskiej stanowi wyraz biblijnego teologicznego uzasadnienia prawa^[3].

Geneza kodeksu i czas powstania

Zwolennicy Mojżeszowego autorstwa Pięcioksięgu powołują się na H. Gazellesa, który po porównaniu Kodeksu Przymierza z innymi prawami II tysiąclecia, opowiedział się za tak wczesnym datowaniem^[4]. Generalnie bibliści sądzą jednak, że proces powstania zbioru był złożony i został on wtórnie wpleciony w relację o przymierzu na Synaju^[1]. Większość biblistów opowiada się też za samodzielnością literacką Księgi Przymierza; pogląd uznający jej przynależność do tradycji elohistycznej został zarzucony^[5]. Księga Przymierza zakłada osiadły tryb życia (Wj 22,4n), z drugiej jednak strony brak w niej śladów istnienia królestwa. W.H. Schmidt uważa, że trzon księgi pochodzi z czasów sędziów lub wczesnego królestwa^[1]. Za powstaniem w okresie sędziów opowiedzieli się również Alfred Jepsen i Martin Noth. Frank Crüsemann z kolei opowiedział się za powstaniem księgi już w okresie królestwa, wskazując, że m.in. instytucja niewolnictwa rozwinęła się w Izraelu dopiero wtedy. Problem obcych przybyszów, o których wspomina księga, stał się natomiast istotny po upadku północnego Królestwa Izraela. Jego pogląd podziela Antoon Schoors. Crüsemann wiązał spisanie Księgi Przymierza z działalnością ustanowionego przez Jozafata trybunału w Jerozolimie (2 Krn 19,8nn). Jednocześnie uważał, że część prawa apodyktycznego wywodzi się z Państwa Północnego. Eckart Otto również opowiada się za powstaniem w okresie królestwa. Wskazuje na obecność różnych praw mających na celu zapewnienie sprawiedliwości społecznej i ochrony praw ubogich, które jego zdaniem były odpowiedzią na rosnące w okresie królestwa nierówności społeczne. Zdaniem Ludgera Schwienhorst-Schönbergera najstarsze przepisy prawa kazuistycznego sięgają XI i X wieku p.n.e.; zbiór praw był następnie poszerzany, a VIII lub VII wieku p.n.e. przeredagowany i połączony z prawem apodyktycznym, mającym rangę prawa Bożego. Zdaniem Rainera Albertza Księga Przymierza mogła stanowić podstawę reform króla Ezechiasza^[5]. Niektórzy uczeni, jak C. Houtman, zanegowali natomiast zupełną samodzielność literacką Księgi Przymierza. Ich zdaniem jedynie zbiór prawa kazuistycznego można przypisać starszej tradycji, natomiast obecna postać Księgi Przymierza powstała wraz z całą perykopą synajską (Wj 19-24). Houtman datuje jej redakcję na VI w. p.n.e.^[3]

Przypisy