Krzemień Pierwszy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	janowski
Gmina	Dzwola
Liczba ludności (2021)	737[1][2]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	23-304[3]
Tablice rejestracyjne	LJA
SIMC	0791071[4]
Położenie na mapie gminy Dzwola Krzemień Pierwszy
Położenie na mapie Polski Krzemień Pierwszy
Położenie na mapie województwa lubelskiego Krzemień Pierwszy
Położenie na mapie powiatu janowskiego Krzemień Pierwszy
50°42′27″N 22°32′06″E/50,707500 22,535000[5]

Krzemień Pierwszy – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Dzwola^[4][6].

Krzemień leży na trasie Janów Lubelski-Frampol przy drodze krajowej nr 74. Miejscowość posiada na swoim terenie szkołę podstawową i gimnazjum, ośrodek zdrowia, kościół oraz remizę strażacką. Jest piękną wsią na skraju wyżyny sandomierskiej. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Obecnie Krzemień dzieli się na dwa sołectwa. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 770 mieszkańców^[7] i była drugą co do wielkości miejscowością gminy Dzwola.

Historia

Pierwsza wzmianka o Krzemieniu pochodzi z 1572 r. Wieś została założona przez rodzinę Górków. W 1582 r. była dobrze zagospodarowana - posiadała 18,5 łanów kmiecych, młyn, karczmę, staw hodowlany oraz rudę. W 1596 r. Paweł Trojanowski, spadkobierca poprzedniego właściciela Stanisława Górki, wojewody poznańskiego, sprzedał Krzemień Janowi Zamoyskiemu, kanclerzowi koronnemu, który następnie włączył go do swojej ordynacji. W 1626 r. włościanie Krzemieńscy użytkowali już 34 półłanki^[8] i 10 ćwierci. We wsi było 3 rzemieślników. Przed 1707 r.w ruinę popadły zabudowania wójtowskie. Na przestrzeni XVII w. funkcjonowało kilka młynów (jeden z foluszem). W 1737 r. 42 chłopów uciekło ze wsi z powodu ogołocenia ich przez dzierżawcę. Wymyślił on sobie jakiś dług, o którym nikt nie wiedział. Nieco później gromada żaliła się, że nie tylko od wojska ma ukrzywdzenie, ale i od dworu swego. W 1779 r.w Krzemieniu i okolicznych należących do klucza janowskiego, ordynacja zamojska zniosła pańszczyznę i inne powinności, zamiast tego włościanie mieli płacić czynsz. Jednak eksperyment ten nie wytrzymał próby czasu i w późniejszym okresie odrabiano pańszczyznę wespół z czynszem. Pod koniec XVIII wieku działały we wsi dwa młyny i trzy karczmy. W 1800 r. było w Krzemieniu 246 gospodarzy, którzy użytkowali 2,7 tys. mórg pola. Większość gospodarzy posiadało 16-20 mórg. Zajmowali się oni głównie uprawą żyta i owsa, hodowlą bydła, świń i owiec. W XIX wieku wielu włościan imało się innego zajęcia - tkactwa, kowalstwa, ciesielki oraz garncarstwa. W okresie wojen napoleońskich wskutek przemarszów wojsk, nieurodzaju, głodu i epidemii wieś w części wyludniła się. Bardzo wysokie były straty w inwentarzu gospodarskim, sięgały 70%. Chłopi skarżyli się: "zanosimy zażalenie (...)z powodu uciążeń i podupadłości". Do czasu uwłaszczenia przez kilkadziesiąt lat istniała gmina i klucz krzemieński. W połowie XIX w. we wsi grasowała epidemia cholery zbierając swoje żniwo. Rok 1864 był przełomowym dla mieszkańców, wtedy to bowiem stali się oni właścicielami użytkowanej od pokoleń ziemi. W wyniku uwłaszczenia 232 gospodarzy otrzymało łącznie 3745 mórg pola. W 1914 r.w okolicach wsi toczyły się walki rosyjsko-austriackie. W 1921 r. Krzemień liczył 370 domów i 1966 mieszkańców. W okresie międzywojennym powstała szkoła powszechna, straż pożarna, kółko rolnicze, Związek Strzelecki. W 1934 r. wieś nawiedziła powódź, w której zginęły dwie osoby.

We wrześniu 1939 r.oddziały polskie torując sobie drogę starły się z wojskami radzieckimi. W 1940 r. wyodrębniło się sołectwo krzemień II. W 1944 r. partyzanci spalili most na rzece Branew. Po wojnie powstała poczta, mleczarnia, ośrodek zdrowia, nastąpiła elektryfikacja wsi. W latach 1955-1973 Krzemień był siedzibą gromady. Wskutek pożaru z 1973 r. spłonęło 13 budynków. W latach 1982-83 zbudowano kościół, a w 1991 r. erygowano parafię.

Przypisy