Krwistoborowik szatański
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

borowikowce

Rodzina

borowikowate

Rodzaj

krwistoborowik

Gatunek

krwistoborowik szatański

Nazwa systematyczna
Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang
Phytotaxa 188(2): 70 (2014)
Rubroboletus satanas: kolor kapelusza, wygląd trzonu i hymenoforu oraz przekrój.

Krwistoborowik szatański, borowik szatański (Rubroboletus satanas (Lenz) Kuan Zhao & Zhu L. Yang) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Rubroboletus, Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1831 Harald Othmar Lenz nadając mu nazwę Boletus satanas. W ostatnich latach prowadzono badania filogenetyczne w obrębie rodzaju Boletus, w wyniku których systematyka tego rodzaju uległa znacznej zmianie. W 2014 r. Boletus satanas został przez Kuan Zhao & Zhu L. Yang przeniesiony do nowo utworzonego rodzaju Rubroboletus[1].

Synonimy nazwy naukowej:

  • Boletus crataegi Smotl 1952
  • Boletus satanas Lenz 1831
  • Suillus satanas (Lenz) Kuntze 1898
  • Tubiporus satanas (Lenz) Maire 1937[2].

Nazwę borowik szatański nadała Alina Skirgiełło w 1939 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: grzyb krwisty i grzyb szatański[3]. Obecnie nazwy polskie są niespójne z nową nazwą naukową. W 2021 Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy krwistoborowik szatański[4].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 6–30 cm, szary, u dojrzałych osobników z odcieniem żółtawym, zielonkawym, po naciśnięciu brązowoochrowy. Półkulisty, później powyginany i spłaszczony, gruby. Skórka matowa, sucha, lub zamszowa, nie oddziela się od miąższu[5].

Rurki

Początkowo żółtawe, potem krwistoczerwone, z wiekiem przybierają brązowooliwkowy kolor[5]. Uszkodzone sinieją. Pory u młodych początkowo pomarańczowożółte, później karminowe, u starych okazów stają się oliwkowe[6].

Trzon

Wysokość 5–15 cm, grubość 3–8 cm. Pełny, potężny, początkowo jest kulisty lub cylindryczny, potem baryłkowaty. Pod kapeluszem ma żółtawy kolor, niżej jest karminowoczerwony[6].

Miąższ

Białawy, mięsisty, po przekrojeniu powoli sinieje. Smak łagodny, słaby zapach, stare osobniki mają zapach nieco przypominający padlinę[6].

Wysyp zarodników

Oliwkowy. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 10 × 16 × 5–7 μm[5].

Gatunki podobne
  • krwistoborowik purpurowy (Rubroboletus rhodoxanthus). Też jest rzadki, ma czerwony trzon i jego miąższ sinieje (ale tylko na kapeluszu). Różni się różowym odcieniem kapelusza, trzon ma walcowaty, pokryty charakterystyczną siateczką.
  • gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus). Jest pospolity, ma żółte pory, miąższ gorzki[6].
  • krwistoborowik orawski (Rubroboletus rubrosanguineus). Występuje w lasach iglastych[7].

Występowanie i siedlisko

Występuje tylko w Europie[8]. Wszędzie jest rzadki. W Polsce jest bardzo rzadki, wymierający. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierający, krytycznie zagrożony[9]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Niemczech, Danii, Słowacji, Finlandii, Holandii, Szwecji, Estonii, Anglii[3]. Jedno jego stanowisko znaleziono w buczynie storczykowej w Górach Kaczawskich[10][11], a drugie zostało odkryte w roku 2006 w ciepłej buczynie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej[12]. Są to stanowiska opisane w literaturze fachowej, pojawia się jednak również na innych, nieopisanych w literaturze stanowiskach (zob. np. duże stanowisko na Ponidziu[13]).

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[14].

Rośnie w ciepłych lasach liściastych, zwłaszcza pod dębami i bukami, preferuje gleby wapienne. Owocniki wytwarza od lipca do września[6].

Znaczenie

Grzyb trujący, szczególnie w stanie surowym. Zjedzenie owocników powoduje ciężkie dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Z grzyba wyizolowano muskarynę, ale ilości zawarte w owocnikach są przypuszczalnie zbyt małe, by odpowiadać za toksyczny efekt spożycia borowików szatańskich. Stosunkowo niedawno opisano obecność glikoproteiny o nazwie bolesatyna, mogącej mieć toksyczne działanie[15].

Przypisy

  1. 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2015-10-25] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-10-24] (ang.).
  3. 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ Rekomendacja nr 1/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 20 lutego 2021.
  5. 1 2 3 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  6. 1 2 3 4 5 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  7. ↑ B. rubrosanguineus « boletales.com [online], boletales.com [dostęp 2018-08-08] (ang.).
  8. ↑ Rubroboletus satanas, Devil’s Bolete mushroom [online], www.first-nature.com [dostęp 2019-07-03].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  10. ↑ Boletus satanas (borowik szatański) [online], www.grzyby.pl [dostęp 2017-11-22].
  11. ↑ Czesław Narkiewicz, Borowik szatański (Boletus satanas) i muchomor szyszkowaty (Amanita strobiliformis) w rezerwacie „Góra Miłek” w Górach Kaczawskich, „Przyroda Sudetów Zachodnich”, 3, Jelenia Góra 2000, s. 69–72, ISSN 1508-6135.
  12. ↑ A. Brzeg, S. Wika, Nowe dla Polski stanowisko borowika szatańskiego Boletus satanas Lenz w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria B – Botanika”, 56, 2007, s. 39–47, ISSN 0067-2815.
  13. ↑ YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2017-11-22] (fr.).
  14. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
  15. ↑ Kretz O, Creppy EE, Dirheimer G, Characterization of bolesatine, a toxic protein from the mushroom Boletus satanas Lenz and it’s effects on kidney cells, „Toxicology”, 66 (2), 1991, s. 213–224.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.