Przykład grafu systemu przyczynowego, w którym badanemu związkowi przyczyny ${\displaystyle X}$ ze skutkiem ${\displaystyle Y}$ towarzyszy mediator ${\displaystyle M,}$ zmienna zakłócająca ${\displaystyle Z}$ i kolider ${\displaystyle K.}$ Typowy problem pominiętej zmiennej polega na nieuwzględnieniu w modelu czynników typu ${\displaystyle Z.}$ Dla kontrastu, statystyczne kontrolowanie zmiennych typu ${\displaystyle M}$ i ${\displaystyle K}$ jest generalnie także niepożądane, i również zwiększa błąd oszacowania.

Kolider, zderzacz^[1] (ang. collider)^{[uwaga 1]}– we wnioskowaniu przyczynowym i statystyce, zewnętrzna zmienna, która w modelu badanego zjawiska podlega wpływowi przyczynowemu (jest skutkiem) zmiennej objaśniającej; może być dodatkowo również skutkiem zmiennej objaśnianej^[1][2].

Pomimo iż kolider jest skorelowany ze zmiennymi, które są centralnym przedmiotem badania, nie jest przyczyną żadnej z nich i nie wpływa na ich wzajemne bezwarunkowe prawdopodobieństwo. Nieuwzględnienie go w modelu statystycznym nie prowadzi do problemu pominiętych zmiennych i nie zniekształca generowanych oszacowań^[3].

Do błędu prowadzi właśnie samo eksperymentalne lub statystyczne kontrolowanie koliderów – czego najprostszym przykładem jest błąd selekcji i paradoks Berksona, w których grupa eksperymentalna i porównawcza są dobierane warunkowo względem wartości zewnętrznego czynnika który jest sam w sobie skutkiem badanego zjawiska. Sztucznie wprowadzone warunkowe prawdopodobieństwo odzwierciedla się w zawyżonych estymacjach.

W oryginalnym przypadku opisanym przez Berksona, analiza roli cukrzycy w rozwoju zapalenia pęcherzyka żółciowego wykonana w nieprzemyślany sposób jedynie w populacji osób hospitalizowanych prowadziła do błędnej konkluzji, że pierwsze zaburzenie jest czynnikiem ryzyka w rozwoju drugiego. W rzeczywistości obie choroby z osobna wpływają na prawdopodobieństwo hospitalizacji, więc u samych osób hospitalizowanych warunkowe prawdopodobieństwo obu razem jest zawyżone. Pozorna korelacja występuje jednak tylko w tak ograniczonej próbie, i nie przekłada się na występowanie takiej zależności w całej populacji, oraz na istnienie jakiegokolwiek realnego mechanizmu przyczynowego^[4].

Zobacz też

• mediator (statystyka)
• zmienna zakłócająca

Uwagi

Przypisy