Koźlarz babka
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

borowikowce

Rodzina

borowikowate

Rodzaj

koźlarz

Gatunek

koźlarz babka

Nazwa systematyczna
Leccinum scabrum (Bull.) Gray
Nat. Arr. Brit. Pl. (London) 1: 646 (1821)

Koźlarz babka (Leccinum scabrum (Bull.) Gray) – gatunek grzybów z rodziny borowikowatych (Boletaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Boletaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1783 r. Jean Baptiste Bulliard nadając mu nazwę Boletus scaber. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1821 r. Samuel Frederick Gray, przenosząc go do rodzaju Leccinum[1]. Synonimów naukowych ma ponad 80. Niektóre z nich:

  • Boletus avellaneus J. Blum 1970
  • Boletus roseofractus (Watling) Hlaváček 1989
  • Boletus roseofractus (Watling) Hlaváček 1980
  • Boletus scaber Bull. 1783
  • Ceriomyces scaber (Bull.) Murrill 1909
  • Gyroporus scaber (Bull.) Quél. 1886
  • Krombholzia scabra (Bull.) P. Karst. 1881
  • Krombholziella avellanea (J. Blum) Alessio 1985
  • Krombholziella avellanea (J. Blum) Bon 1986
  • Krombholziella avellanea (J. Blum) Courtec. 1986
  • Krombholziella roseofracta (Watling) Šutara 1982
  • Krombholziella scabra (Bull.) Maire 1937
  • Krombholziella subcinnamomea (Pilát & Dermek) Alessio 1985
  • Leccinum avellaneum (J. Blum) Bon 1979
  • Leccinum oxydabile (Singer) Singer 1947
  • Leccinum rigidipes P.D. Orton 1988
  • Leccinum roseofractum Watling 1968
  • Leccinum scabrum var. avellaneum (J. Blum) J.A. Muñoz 2005
  • Leccinum scabrum (Bull.) Gray 1821 var. scabrum
  • Leccinum subcinnamomeum Pilát & Dermek 1974
  • Trachypus scaber (Bull.) Romagn. 1939[2].

Nazwę polską podała Alina Skirgiełło w 1960 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był także pod innymi nazwami: huba podbrzeźniak, babka, czeszczewik, grzyb chropawy, kozak, koźlarek, podbrzeźniak, grzyb koźlarz, grzyb szorstkotrzonowy, kozak właściwy i koźlarz różowiejący[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica dochodzi do 20 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty do poduszkowatego, u starszych – gładki. Przy wilgotnej pogodzie powierzchnia kapelusza jest śliska, lekko śluzowata. Barwa od jasnobrązowej do ciemnobrązowej[4].

Trzon

Grubość do 3,5 cm, wysokość do 17 cm. Pełny, cylindryczny, smukły, zwężający się w kierunku kapelusza. Biały, pokryty licznymi ciemnobrązowymi do czarnych kosmkami[4].

Rurki

Do 25 mm długości, głęboko wcięte przy trzonie. Barwa od białawej u młodych, do szarobrązowej u starszych egzemplarzy. Pory niemal okrągłe i drobne. Rurki uszkodzone nie zmieniają barwy[4].

Miąższ

Biały do białokremowego, u podstawy może być białozielonkawy. Włóknisty, u młodych egzemplarzy jędrny, do miękkiego, wodnisty u starych. Uszkodzony nie zmienia barwy. Smak i zapach przyjemny, słaby[5].

Wysyp zarodników

Brązowy do oliwkowobrązowego. Zarodniki gładkie, wrzecionowate o rozmiarach 14-20 × 4,5–6,5 μm[6].

Gatunki podobne

Dość często bywa mylony z podobnie wyglądającym goryczakiem żółciowym (Tylopilus felleus), który ma gorzki smak i jest niejadalny. Podobny jest też koźlarz grabowy (Leccinum pseudoscabrum), ale rośnie on tylko pod grabami i jego miąższ po uszkodzeniu barwi się na kolor od brudnoróżowego do czarniawego[5]. Również pod brzozami, ale na bardziej wilgotnych miejscach rośnie podobny koźlarz różnobarwny (Leccinum variicolor). Na wrzosowiskach występuje podobny, ale mający bardzo jasne, niemal białe ubarwienie koźlarz białawy (Leccinum holopus)[7].

Występowanie

Występuje na całej półkuli północnej. Na Półwyspie Skandynawskim sięga po 66° szerokości geograficznej. Na półkuli południowej podano jego występowanie tylko w Australii i Nowej Zelandii[8]. W Europie Środkowej jest pospolity[7]. Również w Polsce występuje pospolicie od lata do jesieni.

Rośnie na ziemi, w lasach liściastych oraz mieszanych, często także poza lasem. Rośnie wyłącznie pod brzozami, tworzy bowiem z nimi mikoryzę[6].

Znaczenie

Kulinarne

Grzyb mykoryzowy[3]. Dobry grzyb jadalny. Nadaje się do bezpośredniego spożycia, przerobu, a także suszenia. Dobre i smaczne są młode okazy, starsze grzyby mają bardzo gąbczasty i wodnisty kapelusz oraz zdrewniały trzon[9].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 8 maja 1959 r. znaczek pocztowy przedstawiający koźlarza babkę, o nominale 5,60 zł, w serii Grzyby Polski. Wydrukowano 604 800 szt., techniką rotograwiury, na papierze niepowlekanym. Znaczek był ząbkowany i miał formę trójkątną. Autorem projektu znaczka był Czesław Borowczyk. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[10].

Przypisy

  1. 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2013-03-05] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2011-10-15].
  3. 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. 1 2 3 E. Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  5. 1 2 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  6. 1 2 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  7. 1 2 Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
  8. ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-11-08].
  9. ↑ Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977.
  10. ↑ Marek Jedziniak: 1959.05.08 Grzyby Polski. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-23]. (pol.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.