A/1459 z dnia 07.05.1957 r. i z 24.02.1983 r.[1] | |||||||||||||||||||
kościół parafialny | |||||||||||||||||||
Fasada kościoła, widok od ulicy Tadeusza Kościuszki | |||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||||
Adres |
ul. Ogrodowa 3 | ||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||
Parafia | |||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
Relikwie |
św. Faustyna Kowalska | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Biłgoraja | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego | |||||||||||||||||||
50°32′20,5″N 22°43′14,6″E/50,539028 22,720722 | |||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Kościół pw. św. Jerzego – świątynia rzymskokatolicka w Biłgoraju.
Obiekt ten jest kościołem parafialnym dla parafii pw. św. Jerzego w diecezji zamojsko-lubaczowskiej.
Kościół ten jest zabytkiem architektury, wpisanym do państwowej (nr A/1459 z dnia 07.05.1957 r.)[1] oraz miejskiej ewidencji zabytków[2].
Położenie
Kościół pw. św. Jerzego znajduje się w centralnej części Biłgoraja, w granicach administracyjnych osiedla Śródmieście. Obiekt jest zlokalizowany na placu, którzy z trzech stron otaczają ulice Tadeusza Kościuszki, Jana Samoleja i Ogrodowa[3]. W bezpośrednim sąsiedztwie świątyni znajdują się Skwer Saski oraz tereny o charakterze mieszkalno-usługowym[4]. Działka wokół kościoła jest otoczona murem i stanowi obszar dawnego cmentarza.
Od strony północnej do działki kościelnej przylega oddzielna nieruchomość, na której stoją m.in. plebania, dom parafialny i katolicka księgarnia[4]. Wokół kościoła znajduje się kilka obiektów o charakterze zabytkowym, w tym drewniany krzyż z 1841.
Architektura
Materiałem budowlanym obiektu jest cegła pokryta tynkiem. Kościół zbudowano na planie krzyża łacińskiego, którego dłuższe ramię leży na linii wschód-zachód. Fasada budynku wraz z głównym wejściem jest skierowana na wschód, w stronę ulicy Tadeusza Kościuszki. Naprzeciwko wejścia do kościoła znajduje się prezbiterium. Krótsze ramię krzyża leży na linii północ-południe; w jego południowej części znajduje się zakrystia[5].
Wewnątrz kościół ma układ bazylikowy i posiada trzy nawy. W nawie głównej znajdują się trzy drewniane ołtarze, utrzymane w stylu neobarokowym[5]:
- boczny lewy, z obrazem Chrystusa Ukrzyżowanego; w ołtarzu tym umieszczono skałę z Góry Oliwnej;
- boczny prawy, z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej; w ołtarzu tym umieszczono skałę Nazaretu;
- główny w prezbiterium.
Sklepienie nawy głównej kościoła ma charakter kolebkowy. Na ścianach znajdują się malowidła z wyobrażeniami scen biblijnych; ściany prezbiterium są pokryte częściowo odsłoniętymi malowidłami, nawiązującymi do wydarzeń wojny polsko-bolszewickiej[5][6]. W ścianach umieszczone są także tablice pamiątkowe: fundacyjne (z końca XVIII w.) oraz epitafijne, upamiętniające ks. Jana Zieniewicza (z początku XIX w.) i ks. Jana Samoleja (z II połowy XX w.)[7].
Świątynia ma jedną wieżę, umieszczoną centralnie nad kruchtą. Wewnątrz, na chórze, umieszczone są piszczałkowe organy[5]. Kościół posiada też kondygnację podziemną, w której znajdują się zamknięte krypty oraz kaplica pw. św. Andrzeja Boboli.
- Widok od ulicy Tadeusza Kościuszki
- Widok od ulicy Tadeusza Kościuszki, ujęcie nocne
- Widok od ulicy Jana Samoleja (przed remontem nawierzchni chodnika)
- Widok od ulicy Ogrodowej (przed remontem elewacji)
- Wnętrze kościoła
Historia
Cerkiew unicka (1793-1875)
Pierwsza świątynia w tym miejscu powstała w połowie XVIII w. Dzisiejszy kościół został wybudowany w latach 1790-1793 dzięki inicjatywie ks. Jana Zieniewicza jako cerkiew, przeznaczona dla wiernych obrządku greckokatolickiego, czyli dla tzw. unitów. Architekt świątyni nie jest znany. Konsekracji dokonał biskup eparchii chełmskiej Porfiriusz Skarbek-Ważyński w dniu 28 maja 1798[8].
W okresie zaboru rosyjskiego (w Biłgoraju trwał on w latach 1815-1915) władze rosyjskie prowadziły politykę prześladowania wiernych kościoła unickiego, jednocześnie próbując rozszerzać wpływy cerkwi prawosławnej. Działania te szczególnie nasiliły się po upadku powstania styczniowego w 1864. Efektem tego procesu była likwidacja unickiej eparchii chełmskiej w 1875. W wyniku likwidacji macierzystej diecezji unicka cerkiew św. Jerzego w Biłgoraju została przemocą zamieniona w świątynię prawosławną[8].
Cerkiew prawosławna (1875-1916)
Funkcję cerkwi dla prawosławnych obecny kościół św. Jerzego pełnił od 1875. W czasie I wojny światowej (1914-1918) Biłgoraj został zajęty przez wojska austro-węgierskie, a Rosjanie po raz ostatni opuścili miasto w 1915. Rozpoczął się wówczas proces tzw. bieżeństwa: ludność wyznania prawosławnego uciekała na wschód, próbując się dostać na tereny będące pod jurysdykcją rosyjską. W 1916 cerkiew św. Jerzego opuścił ostatni prawosławny proboszcz, a świątynia została zamknięta[8].
Kościół katolicki (1919-1940)
W 1919 polskie władze przekazały opuszczoną świątynię katolikom obrządku łacińskiego. Dawna cerkiew stała się kościołem rektoralnym dla parafii Trójcy Świętej i Wniebowzięcia NMP w Biłgoraju. W tym samym roku został przeprowadzony remont, w wyniku którego zatarte zostały stylowe cechy obiektu, nadające mu dotąd cerkiewny charakter. Niedługo później powstały też malowidła na ścianach prezbiterium, nawiązujące do wydarzeń wojny polsko-bolszewckiej oraz do obrony Jasnej Góry[6].
W latach 1929-1940 rektorem kościoła był ks. Jan Samolej[9].
Podczas działań wojennych w 1939 Biłgoraj został zrujnowany, a parafialny kościół Trójcy Świętej i Wniebowzięcia NMP uległ pożarowi. Kościół św. Jerzego nie odniósł wtedy znacznych strat. W związku ze zniszczeniami, które miały miejsce w głównej świątyni, niewielki kościół św. Jerzego stał się miejscem odprawiania nabożeństw dla całej parafii. Funkcję tę pełnił do 1940, kiedy okupacyjne władze niemieckie zadecydowały o odebraniu kościoła katolikom i o przekazaniu go ponownie w ręce prawosławnych[8].
Druga cerkiew prawosławna (1940-1945)
Po raz drugi obiekt pełnił funkcję cerkwi prawosławnej w latach 1940-1945. Korzystali wówczas z niego m.in. Ukraińcy, którzy kolaborowali z okupacyjnymi władzami niemieckimi i byli przez te władze osiedlani w Biłgoraju. W 1945, po zakończeniu II wojny światowej, Biłgoraj stał się miastem jednolitym etnicznie, a świątynia po raz drugi znalazła się w rękach katolików.
Drugi kościół katolicki (od 1945)
Od 1945 kościół św. Jerzego ponownie pełnił funkcję kościoła rektoralnego dla parafii Trójcy Świętej i Wniebowzięcia NMP w Biłgoraju. Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo kilku dużych placówek oświatowych szkolnych stał się świątynią gromadzącą w dużej mierze dzieci i młodzież szkolną[8]; taki charakter kościół utrzymuje po dzień dzisiejszy.
W 1978 przeprowadzono renowację świątyni, podczas której odkryto fragmenty polichromii z XIX w. 3 czerwca 1984 obiekt stał się kościołem parafialnym dla nowo erygowanej parafii św. Jerzego[8], powołanej do życia decyzją arcybiskupa lubelskiego ks. prof. Bolesława Pylaka. Pierwszym proboszczem został dotychczasowy rektor, ks. Marian Goral. Jego staraniem w latach 1984-1990 powstała obecna plebania, a w latach 1987-1989 do kościoła dobudowano boczne nawy. Inwestycja ta zmieniła charakter były budynku, a jednocześnie znacznie powiększyła jego powierzchnię[10][8].
W 2004 ówczesny proboszcz, ks. Czesław Szuran, sprowadził do kościoła relikwie św. Faustyny Kowalskiej. W latach 2006-2007 odbył się gruntowny remont bocznych naw. W 2009, przy okazji 25-lecia istnienia parafii, do kościoła sprowadzono relikwie św. Andrzeja Boboli. W podziemiach kościoła wybudowano też kaplicę imienia tego świętego.
W latach 2008-2015 w biłgorajskiej dzielnicy Puszcza Solska powstała nowa cerkiew prawosławna, której nadano wezwanie św. Jerzego Zwycięzcy, nawiązujące do imienia dawnej cerkwi w obecnym kościele św. Jerzego.
W 2015 staraniem proboszcza, ks. Stanisława Budzyńskiego, odkryto malowidła na ścianach prezbiterium, nawiązujące do wydarzeń wojny polsko-bolszewickiej i zamalowane w latach 1940-1945[6]. Z jego inicjatywy w 2018 rozpoczęła się też budowa nowego budynku dla domu parafialnego i księgarni katolickiej[11].
Przypisy
- 1 2 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2015-11-05] .
- ↑ Zarządzenie Nr 143/VI/2012 Burmistrza Miasta Biłgoraj z dnia 21.08.2012r. w sprawie utworzenia Gminnej Ewidencji Zabytków.
- ↑ Plan Miasta [online], Urząd Miasta w Biłgoraju [dostęp 2019-02-19] .
- 1 2 Podgląd i pomiar w Geoportalu [dostęp 2019-02-19].
- 1 2 3 4 Parafia Św. Jerzego w Biłgoraju [online], Wybrane fotografie kościoła, www.kosciolek.parafia.info.pl [dostęp 2019-02-19] .
- 1 2 3 Odkrywanie fresków [online], niedziela.pl [dostęp 2019-02-20] (pol.).
- ↑ Świątynia dziś, [w:] Parafia Św. Jerzego w Biłgoraju, www.kosciolek.parafia.info.pl [dostęp 2019-02-19] .
- 1 2 3 4 5 6 7 Informacje parafialne. Kościół, [w:] Parafia Św. Jerzego w Biłgoraju, www.kosciolek.parafia.info.pl [dostęp 2019-02-21] .
- ↑ Ks. Jan Wojciech Samolej (1898 - 1942) [online], niedziela.pl [dostęp 2019-02-21] (pol.).
- ↑ Parafia Św. Jerzego w Biłgoraju [online], Początki parafii lata osiemdziesiąte i budowa bocznych naw - historia, www.kosciolek.parafia.info.pl [dostęp 2019-02-21] .
- ↑ Parafia Św. Jerzego w Biłgoraju [online], Budowa Domu Parafialnego 20.04.2018 r., www.kosciolek.parafia.info.pl [dostęp 2019-02-21] .
Bibliografia
- Mirosław Kita , Dzieje Parafii Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP w Biłgoraju, Biłgoraj: Parafia Trójcy Świętej, Wniebowzięcia NMP, 2006, ISBN 83-924001-0-0, OCLC 749395783 .
- Hanna Lawera , Artur Bata , Tomasz Brytan , Powiat biłgorajski, Krosno: „Apla”, 2000, ISBN 83-88065-50-5, OCLC 69582751 .
- Kurzyna M., Schodziński S., Parafie, kościoły i kaplice w powiecie biłgorajskim, [w:] Starostwo Powiatowe w Biłgoraju [dostęp 2019-02-21].