Koń fryzyjski
Koń fryzyjski w ruchu
Ogier rasy fryzyjskiej

Koń fryzyjski (tzw. fryz) – rasa koni zimnokrwistych[1] pochodząca z historycznej krainy Fryzji (w dzisiejszej Holandii). Do charakterystycznych cech tych koni należą: kare umaszczenie[2], bujna grzywa, ogon i szczotki pęcinowe oraz wysokie i efektowne chody.

Historia

Rasa została zapoczątkowana już w czasach rzymskich; w średniowieczu także istniała popularna odmiana silnych karych koni, używanych często jako konie bojowe. W późniejszych czasach, w hodowlach chłopskich powstały konie flamandzkie. W epoce baroku, konia tego uszlachetniono krwią koni iberyjskich w celu otrzymania eleganckiego wierzchowca, jednakże w XVIII wieku i XIX wieku ten kierunek hodowli został zaniechany. Obecnie istniejąca lżejsza rasa pochodzi od koni pozostałych w rękach chłopów, pracujących na folwarkach, a także jako konie pocztowe[1][3]. W roku 1878 założono pierwszą księgę stadną: Friesche Paarden Stamboek. Wpisane do niej konie wywodzą się od pierwszego zapisanego do niej w 1885 roku ogiera Nemo 51[1].

W czasach baroku, konie fryzyjskie użytkowane były głównie w barokowych szkołach jazdy, zdobywając sławę w Hiszpańskiej Szkole Jazdy, a także jako luksusowe konie powozowe, zwane karosjerami. Były również cenionymi końmi eksportowymi, kupowanymi na Węgrzech, w Anglii, we Francji, w Stanach Zjednoczonych, w Niemczech oraz w Południowej Afryce[3].

W XVIII wieku zaczęto używać tych koni w wyścigach kłusaków, popularnych wówczas we Fryzji, objętych patronatem króla Williama I, zwanych Dniami Królewskiego Złotego Bata. W XIX wieku jako kłusaki stały się popularne w całej Europie i wzięły udział w tworzeniu ras kłusaków orłowskich i amerykańskich, które to konie wyparły z czasem fryzy z tej konkurencji[3].

Pomimo starań hodowców, zmiany w społeczeństwie i rolnictwie w kolejnych dekadach doprowadziły do marginalizacji fryzów oraz do obniżenia ich jakości hodowlanej. Wojny i postęp cywilizacyjny w XX wieku spowodowały utrzymanie tej tendencji i dopiero pod koniec stulecia rasa koni fryzyjskich ponownie rozkwitła[3].

Pokrój

Głowa konia fryzyjskiego

Wzrost
Współczesny fryz jest średniego kalibru. Preferowany wzrost trzyletniego konia to 160 cm wysokości w kłębie, a minimalny to 154 cm dla klaczy stadnej, dla klaczy ster jest to 156 cm, natomiast dla klaczy Kroon 158 cm i tyle samo dla licencjonowanego ogiera. Nie istnieje górna granica wzrostu, więc zdarzają się konie o wysokości 180 cm w kłębie. Podczas oceniania główną rolę odgrywa harmonia budowy, a także jakość chodów[4][5].

Budowa[5]

  • Głowa – odpowiednio długa; oko duże, błyszczące i inteligentne; uszy stosunkowo małe, z nachylonymi ku sobie końcami; profil lekko szczupaczy lub prosty; całość musi sprawiać wrażenie szlachetności;
  • Szyja – wyniosła, o lekko łabędzim profilu, odpowiednio długa i dobrze umięśniona, wysoko osadzona;
  • Kłoda – dobrze umięśniona, dość długa, ale nie za długa, dopuszczalny nieco miękki grzbiet, kłoda musi być głęboko związana z piersią, łopatka jest lekko skośna, żebra nie mogą być beczkowate;
  • Kończyny przednie – proste, pęcina nachylona do podłoża pod kątem 45 stopni, rozstawione o szerokość kopyta;
  • Kończyny tylne – długie udo, staw skokowy o kącie 150 stopni, pęcina nachylona do podłoża pod kątem 55 stopni.

Chody[5]

  • Stęp – sprężysty i silny;
  • Kłus – zamaszysty, z silnym odbiciem zadu, ma sprawiać wrażenie lekkości, musi być wyraźna faza zawieszenia z mocnym zgięciem w stawach;
  • Galop – rytmiczny, okrągły, z zadu.

We współczesnej selekcji duży nacisk kładzie się na poprawienie pracy zadu przy zachowaniu specyfiki ruchu[5].

Charakter
Wyróżnia je bardzo dobry charakter, chęć współpracy z człowiekiem, ufność i mała skłonność do narowów[6].

Maść
Jedyną dopuszczoną maścią jest kara. Ogiery starające się o licencję hodowlaną muszą być w odcieniu kruczym, w wypadku kiedy ogier jest w odcieniu wronim nie zostanie dopuszczony do rozrodu. Jedyną odmianą akceptowaną jest mała gwiazdka na czole, przy czym wyłącznie u klaczy i wałachów[7].

Nie występuje u tych koni jakakolwiek inna maść poza karą i kasztanowatą, wszelkie domniemania o istnieniu białych czy siwych fryzów są nieprawdziwe. Występują na świecie jedynie mieszanki fryzów z innymi końmi wyglądem bardzo przypominające fryza, takie jak siwy Nero czy tarantowaty Mystic Warrior.

Użytkowanie

Współczesny koń fryzyjski użytkowany jest na wiele sposobów. Sprawdza się jako koń spacerowy, ujeżdżeniowy, zaprzęgowy oraz w pokazach rewiowych. Świetnie nadaje się też do hipoterapii. Wysoka inteligencja i ich chęć współpracy z człowiekiem, pozwala na użytkowanie fryzów przez osoby o dużym stopniu niepełnosprawności do jazdy wierzchem. Te specyficzne cechy rasy spowodowały, iż w ciągu ostatnich 20 lat konie fryzyjskie zaczęły być hodowane w wielu częściach świata: Ameryce Płd. i Płn., Australii, Azji, Afryce i oczywiście w Europie[5].

Hodowla

Hodowla koni fryzyjskich podlega ścisłej selekcji i opiera się o szereg zasad wytyczanych przez Holenderski Związek Hodowców Koni Fryzyjskich, któremu podlegają wszystkie inne organizacje hodowlane w różnych krajach. Związek jest jedynym organem uprawnionym do oceny koni i wpisywania ich do księgi stadnej. Najsurowiej oceniane są ogiery. Dzięki takiej selekcji, pielęgnowane cechy rasowe są głęboko zakorzenione i zachowane przez wiele lat hodowli tych koni[6].

Fryzy pochodzą od prymitywnego konia leśnego. Używane były niegdyś szczególnie przez germańską i fryzyjską jazdę jako konie ogólnoużytkowe. Do 1609 krzyżowano je z końmi Półwyspu Iberyjskiego (andaluzyjskie i lusitano). Fryz miał swój wkład w kształtowanie brytyjskich ras kuców Dales i Fell, a poprzez old english black wziął także udział w tworzeniu rasy Shire. Koń oldenburski i Dole Gudbrandsdal są blisko spokrewnione z koniem fryzyjskim.

Przypisy

  1. 1 2 3 Martin Haller: Rasy Koni. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1997. ISBN 83-7073-121-X.
  2. ↑ Friesian horse bloodlines, Friesian horse history, Friesian horse facts, Friesian breed [online], www.usfriesianreferral.com [dostęp 2017-03-25].
  3. 1 2 3 4 por. oprac. Izabela Grzonka, na podst. Bouma G.J.A., „Het Friese Paard”, Zethoven R.J., „Friesian History” za www.fps-studbook.com; www.fhana.com, www.wikipedia.org: Historia koni fryzyjskich. Portal Frizo. [dostęp 2011-08-07].
  4. ↑ Australijskie i Nowozelandzkie Stowarzyszenie Koni Fryzyjskich. [dostęp 2011-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-28)]. (ang.).
  5. 1 2 3 4 5 Hodowla Koni Fryzyjskich „Moreny” Czarnówka. [dostęp 2011-08-09].
  6. 1 2 por. Friso. Hodowla koni fryzyjskich: Konie fryzyjskie –dlaczego właśnie fryzy. 2010. [dostęp 2011-08-07].
  7. ↑ Natalia Jankowska: Dlaczego fryz jest kary. Związek Hodowców Koni Fryzyjskich w Polsce. [dostęp 2011-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-08)].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.