Kichuś majstra Lepigliny
Autor

Janina Porazińska

Typ utworu

literatura dla dzieci i młodzieży

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1924

Kichuś majstra Lepigliny – utwór dla dzieci napisany przez polską poetkę Janinę Porazińską, wydany w 1924 roku, nazywany niekiedy „Polskim Pinokiem”.

Zarys treści

Książka opowiada losy chłopca stworzonego przypadkiem z gliny przez garncarza, tytułowego majstra Lepiglinę. Akcja toczy się w historycznym Krakowie (z ok. XVII w.), gdzie gliniany chłopiec – Kichuś – adoptowany przez swego twórcę, przeżywa różne przygody[1][2][3][4][5].

Odbiór

Utwór jest uważany za jeden z popularniejszych utworów Porazińskiej[6]; W latach 1924–1997 tytuł ten miał ok. 16 wydań (wiele, w tym pierwsze, w przedwojennym wydawnictwie Michała Arcta) i przez wiele lat była lekturą szkolną (m.in. dla klas II–IV)[6][7]. Utwór doczekał się przynajmniej pięciu wydań ilustrowanych przez artystów, takich jak Michał Bylina, Maria Orłowska-Gabryś i Jacek Skrzydlewski[6]. Wydanie z 1973 ilustrowane było przez Adama Kiliana[8], a to z 1974 zawierało fotografie Krakowa i okolic autorstwa Edwarda Hardwiga. Fotografie Hardwiga ilustrują miejsca, gdzie dzieje się akcja powieści, a także ukazują piękno zabytków ceramicznych (zwłaszcza krakelury)[2]. Anita Wincencjusz-Patyna pochwalila wykorystanie fotografii do ilustracji książki jako edukacyjne i urzeczywistniające fabułę[2].

Mimo swej późniejszej popularności, początkowo książka doczekała się krytyki ze strony środowiska konserwatywno-katolickiego (krytyczna recenzja w Miesięczniku Katechetycznym i Wychowawczym), ze względu na motyw fantastyczny, a główny bohater – ulepiony z gliny – został porównany do demona[9]. W okresie PRL-u (ok. 1949) powieść na pewien czas wycofano z obiegu jako niepoprawną ideowo,[10] aczkolwiek już w połowie lat 50. utwór doczekał się wersji teatralnych[11][12][13].

W latach 60. i 70. o książce pozytywnie napisały Teresa Bieńkowska i Zdzisława Vogel („przeczytają [ją] z przyjemnością dzieci 7–8 letnie”)[14][15]. Podobnie w latach 60. książkę chwalił Tymon Terlecki, pisząc, że jest to pozycja „zaznajamiającą w przystępnej dla dzieci formie z obyczajami XVII w.”[5] Pozytywnie książkę oceniono w pozycji wydanej przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich w 1983, opisując ją jako „przygody kukiełki, barwne, pełne humoru i fantastyki” i chwaląc także „malowniczą architekturę i krajobrazy” historycznego Krakowa przedstawionego przez autorkę oraz opis życia jego mieszkańców. Recenzent napisał, że książka, mimo iż wydana po raz pierwszy w 1924, „i dziś zainteresuje małych czytelników (od ok. 6 lat)”[16].

Analiza

Utwór uważany jest za inspirowany włoską klasyką dla dzieci – Pinokiem (z początku lat 80. XIX w.)[1][17] i jest nazywany niekiedy „Polskim Pinokiem”[18]. Sama autorka natomiast opisała inspirację dla utworu – ulokowanie jego fabuły w Krakowie – jako związane z jej patriotyzmem i zainteresowaniem folklorem polskim[19]. Utwór uważa się też za inspirowany folklorem garncarskim[20].

Jako że przed bohaterem powieści postawione jest moralistyczne zadanie „czynienia dobra”, morał powieści został opisany następująco: „Dziecięcy odbiorca [musi] sprostać życzeniom dorosłych i stać się tak dobrym jak bohater-zabawka”[1]. Kichuś został opisany jako „symbol idei dobroci, miłości i sprawiedliwości”[21].

Język w utworze jest częściowo archaizowany[19]. Alina Brodzka-Wald napisała, że autorka „posługuje się w sposób celowy artystycznie stylizacją gwarową”[22]. Język utworu jest stosunkowo trudny, niektóre wydania posiadały liczne przypisy, a np. wydanie z 1981 roku, trzystronicowy słowniczek pojęć i wyrazów użytych w utworze, takich jak „farfurowy”, „letniczek” „miesiąc na widku” czy „naczynia gędziebne”, oznaczających, odpowiednio, porcelanowy, letnia sukienka, księżyc w pełni i instrumenty muzyczne[23].

Adaptacje

Utwór kilkukrotnie zaadaptowano na potrzeby teatru:

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 Alicja Ungeheuer-Gołąb, Inny Ja. O zabawkach jako bohaterach utworów literackich dla dzieci, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, 13 (3 (49)), 2018, s. 75–93, ISSN 1896-2327 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  2. 1 2 3 Anita Wincencjusz-Patyna, From Halley’s Comet to the Scout Kwapiszon, [w:] Elina Druker, Bettina Kümmerling-Meibauer, Photography in Children’s Literature, John Benjamins Publishing Company, 15 października 2023, s. 134-135, ISBN 978-90-272-4926-5 [dostęp 2024-03-26] (ang.).
  3. ↑ Polish Foreign Trade, Foreign Trade Publicity and Pub. Enterprise Agpol, 1956, s. 156 [dostęp 2024-03-26] (ang.).
  4. ↑ Literatura piek̜na, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 1983, s. 309 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  5. 1 2 Tymon Terlecki, Literatura polska na obczyźnie, 1940-1960, B. Świderski, 1964, s. 306 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  6. 1 2 3 Małgorzata Pacholarz, Janina Porazińska – autorka jeszcze popularna czy już zapomniana? Z dziejów edytorstwa książek pisarki, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, 21 (2), 2015, s. 9–25, ISSN 0860-7435 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  7. ↑ Kultura i edukacja, Wyd. Adam Marszałek, 1999, s. 151 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  8. ↑ Sylwia Gajownik, Ilustracje w książkach dziecięco-młodzieżowych w okresie PRL-u, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, ISBN 978-83-226-2209-4 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  9. ↑ „Walka z lekturą zakazaną”. Bibliologiczne spojrzenie na dyskusje wokół książki „zakazanej” i jej wpływu na dzieci i młodzież w końcu XIX w. i na poc, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, 11 (2), 2013, s. 135–152, ISSN 2080-1807 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  10. ↑ Barbara Pytlos, Małgorzata Gwadera, Przemiany powieści historycznej dla młodzieży w latach 1945–1980, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, ISBN 978-83-226-2209-4 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  11. 1 2 Kichuś, czyli przygody glinianego cudaczka [online], Scenografia Polska [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  12. 1 2 Kronika życia i twórczości Jana Dormana (1912–1986), „Pamiętnik Teatralny”, 271 (3–4), 2019, s. 13–140, ISSN 0031-0522 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  13. 1 2 Kichuś majstra Lepigliny, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2024-03-26].
  14. ↑ Literatura piękna: adnotowany rocznik biliograficzny, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich., 1963, s. 318 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  15. ↑ Teresa Bieńkowska, Zdzisława Vogel, Książki o Krakowie: wybór publikacji z lat 1945–1969, MBP, 1971, s. 216 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  16. ↑ Literatura pięk̜na, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 1983, s. 309 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  17. ↑ Ryszard Waksmund, Dorota Michułka, Polish Literature for Children and Youth in a Comparative Perspective (Selective Problems), „Interlitteraria”, 19 (1), 2014, s. 152–166, DOI: 10.12697/IL.2014.19.1.11, ISSN 2228-4729 [dostęp 2024-03-26] (ang.).
  18. ↑ Natalia Paprocka, Peryferie peryferii w centrum zainteresowania badaczy, „Przekładaniec.” (31), 2015, s. 284–296, ISSN 1425-6851 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  19. 1 2 Józef Zbigniew Białek, Janiny Porazińskiej poezja dla dzieci, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny”, 17, 1963, s. 195–222, Cytat: Polska i to, co nasze, narodowe, wciąż nam wydzierane, wciąż tratowane – to stało się najbliższe, to czaiło się na końcu pióra, by wydrzeć się z serca, wybiec ku dzieciom. Z tego źródła powstały moje książki prozą, a więc: Kichuś majstra Lepigliny na tle kochanego, starego Krakowa.
  20. ↑ Ryszard Górski, Julian Krzyżanowski, Między dawnymi a nowymi laty--: studia folklorystyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970, s. 277 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  21. ↑ Józef Zbigniew Białek, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939. Zarys monograficzny. Materiały, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 276, ISBN 978-83-02-00988-4 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  22. ↑ Alina Brodzka, Słownik literatury polskiej XX wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 567, ISBN 978-83-04-03942-1 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  23. ↑ Elżbieta Zarych, Po co dzieciom przypisy? Rola przypisów w książkach dla młodego czytelnika, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie”, 12 (2), 2017, s. 107–124, DOI: 10.12775/SE.2017.0025, ISSN 2391-7903 [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  24. ↑ Kichuś majstra Lepigliny, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2024-03-26].
  25. ↑ Kichuś majstra Lepigliny, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2024-03-26].
  26. ↑ Kichuś majstra Lepigliny, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia). [dostęp 2024-03-26].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.