Młodość i wykształcenie

Urodził się 1 lutego 1950 w Starej Wsi^[1]. W 1967 ukończył naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej-Curie w Czechowicach-Dziedzicach i zdał egzamin dojrzałości^[2].

W latach 1967–1973 studiował w Metropolitalnym Wyższym Seminarium Duchownym w Krakowie^[1]. Święcenia diakonatu otrzymał 8 maja 1972 przez posługę kardynała Karola Wojtyły, arcybiskupa metropolity krakowskiego^[3], natomiast święceń prezbiteratu udzielił mu 20 maja 1973 przed kościołem Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Kaniowie biskup pomocniczy krakowski Julian Groblicki^[4].

W 1976 uzyskał licencjat z teologii na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. W latach 1977–1980 odbył studia doktoranckie w zakresie katechetyki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, które uwieńczył w 1981 dysertacją doktorską Realizacja odnowy katechetycznej Soboru Watykańskiego II w archidiecezji krakowskiej^[1][5].

Prezbiter

W latach 1973–1975 był wikariuszem parafii św. Elżbiety w Jaworznie-Szczakowej, a następnie w latach 1975–1977 parafii św. Małgorzaty w Raciborowicach^[1][5]. Po ukończeniu studiów doktoranckich pomagał w duszpasterstwie w parafii Miłosierdzia Bożego w Skawinie^[1].

Od 1981 do 1987 był wykładowcą katechetyki na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, jednocześnie pracował w Wydziale Katechetycznym Kurii Metropolitalnej w Krakowie^[5]. W latach 1987–1988 pełnił funkcję wicerektora krakowskiego seminarium duchownego^[1].

Biskup

14 maja 1988^[6] papież Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym archidiecezji krakowskiej ze stolicą tytularną Villa Regis^[1]. Święcenia biskupie przyjął 4 czerwca 1988 w katedrze na Wawelu^[1]. Głównym konsekratorem był kardynał Franciszek Macharski, arcybiskup metropolita krakowski, zaś współkonsekratorami arcybiskup Jerzy Ablewicz, biskup diecezjalny tarnowski, i Stanisław Nowak, biskup diecezjalny częstochowski^[1][3]. Jako dewizę biskupią przyjął słowa „Ex hominibus, pro hominibus” (Z ludu i dla ludu)^[1][7]. W latach 1988–2004 sprawował urząd wikariusza generalnego archidiecezji krakowskiej. Był organizatorem trzech pobytów Jana Pawła II w Krakowie w trakcie jego podróży apostolskich do Polski^[1].

9 czerwca 2004 Jan Paweł II mianował go biskupem diecezjalnym diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej^[8]. Urząd biskupi objął kanonicznie podczas ingresu do katedry koszalińskiej 7 sierpnia 2004^[9]. Jako biskup diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w ramach przygotowania młodzieży gimnazjalnej do przyjęcia sakramentu bierzmowania wprowadził odbywającą się w małych grupach katechezę pozaszkolną przy parafiach, a także polecił wspólnotom parafialnym troskę o kontakt z młodzieżą akademicką^[1].

3 marca 2007 papież Benedykt XVI mianował go arcybiskupem metropolitą warszawskim^[10]. Powierzoną mu archidiecezję warszawską objął kanonicznie 1 kwietnia 2007 podczas ingresu do bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. 29 czerwca 2007 otrzymał z rąk papieża paliusz metropolitalny^[1]. Jako arcybiskup metropolita warszawski objął urzędy wielkiego kanclerza Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie^[11] i Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie^[12]. W 2008 zainicjował obchodzony w pierwszą niedzielę czerwca Dzień Dziękczynienia^[5]. W grudniu 2023 poinformował, że w związku z osiągnięciem wkrótce wieku 75 lat złożył rezygnację ze sprawowanego urzędu^[13].

Decyzją papieża Benedykta XVI 9 czerwca 2007 został mianowany ordynariuszem wiernych obrządku wschodniego w Polsce, pozbawionych ordynariusza własnego obrządku^[14][15]. 29 maja 2019 papież Franciszek mianował go administratorem apostolskim sede plena diecezji płockiej na czas nieobecności biskupa diecezjalnego płockiego Piotra Libery od 1 lipca do 31 grudnia 2019^[16].

20 października 2010 Benedykt XVI ogłosił jego nominację kardynalską^[17][5], a na konsystorzu 20 listopada 2010 kreował kardynałem prezbiterem kościoła Świętych Sylwestra i Marcina w Monti^[18][19]. 25 grudnia 2010 odbył kardynalski ingres do archikatedry warszawskiej^[20], natomiast 29 kwietnia 2011 uroczyście objął swój kościół tytularny^[21]. W 2013 uczestniczył w konklawe, na którym papieżem został wybrany Franciszek^[22][23].

W ramach Konferencji Episkopatu Polski w 1999 został przewodniczącym Komisji Wychowania Katolickiego. Pod jego kierunkiem zostały opracowane: Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce i Program nauczania religii, zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu Polski w 2001 roku^[1]. W 2004 został członkiem Rady Stałej^[1], następnie jako kardynał kierujący diecezją stał się jej członkiem z urzędu^[24]. Ponadto w strukturach Episkopatu pełnił funkcje przewodniczącego Komisji Rewizyjnej^[1] i Rady Ekonomicznej^[25], a także był członkiem Komisji Duszpasterstwa, Rady ds. Środków Społecznego Przekazu, Zespołu ds. Społecznych Aspektów Intronizacji Chrystusa Króla^[1] i Zespołu ds. Kontaktów z Konferencją Episkopatu Niemiec^[26]. Wszedł również w skład Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu RP i KEP^[27]. W 2010 został przewodniczącym Rady Fundacji „Dzieło Nowego Tysiąclecia”^[28], objął także funkcję przewodniczącego komisji rewizyjnej tej fundacji^[29].

Decyzją Benedykta XVI w 2010 został członkiem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów oraz Kongregacji ds. Duchowieństwa^[30][31], natomiast papież Franciszek w 2014 mianował go członkiem Papieskiej Rady ds. Kultury^[32][33], a w 2023 Dykasterii ds. Kultury i Edukacji^[34][35].

Wszedł także w skład Komitetu Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie^[36].

Udzielił święceń biskupich nuncjuszowi apostolskiemu w Liberii Mirosławowi Adamczykowi (2013) oraz biskupom pomocniczym warszawskim: Józefowi Górzyńskiemu (2013), Rafałowi Markowskiemu (2013) i Michałowi Janosze (2015). Był współkonsekratorem podczas sakr biskupa pomocniczego koszalińsko-kołobrzeskiego Krzysztofa Zadarki (2009) i biskupa pomocniczego płockiego Mirosława Milewskiego (2016)^[3].