XVI-wieczna rycina przedstawiająca Ptolemeusza prowadzonego przez Uranię, muzę astronomii; Gregor Reisch, Margarita Philosophica (1508)

Kanon Ptolemeusza, zwany też Kanonem królów – lista wymieniająca w porządku chronologicznym imiona i długość panowania władców Babilonii i Egiptu używana przez astronoma Ptolemeusza z Aleksandrii (II w. n.e.) do datowania zjawisk astronomicznych. Jedno z ważniejszych źródeł w badaniach nad chronologią starożytnego Bliskiego Wschodu[1].

Kanon Ptolemeusza jest w zasadzie kompilacją dwóch list. Pierwsza z nich, powstała w oparciu o informacje pochodzące ze źródeł babilońskich, zawiera imiona i długość panowania babilońskich, asyryjskich i perskich władców rządzących Babilonią (od wstąpienia na tron babiloński Nabu-nasira w 747 r. p.n.e. do utraty kontroli nad Egiptem przez Dariusza III w 332 r. p.n.e.). Do listy tej greccy astronomowie w Aleksandrii dodali drugą, która obejmowała macedońskich i ptolemejskich władców rządzących Egiptem (od zdobycia Egiptu przez Aleksandra Macedońskiego w 332 r. p.n.e. do śmierci Kleopatry VII w 30 r. p.n.e.); niektóre kopie zawierają także listę cesarzy rzymskich (do czasów Antoninusa Piusa)[2].

Długość panowania każdego władcy Ptolemeusz podawał w latach według kalendarza egipskiego. W stosowanym przez niego systemie początek rządów każdego władcy przypadał zawsze w pierwszy dzień egipskiego roku (1 dzień miesiąca tot). Ponieważ rok egipski liczył 365 dni, dzień Nowego Roku z upływem lat ciągle się przesuwał. I tak np. w 747 r. p.n.e. (początek rządów Nabu-nasira) początek egipskiego roku wypadł na dzień 27 lutego, w 604 r. p.n.e. (początek rządów Nabuchodonozora II) na dzień 21 stycznia, a w 486 r. p.n.e. (początek rządów Kserksesa) na dzień 23 grudnia[3]. Jeżeli władca zmarł w danym roku, rok ten z reguły w całości przypisywany był temu władcy, a rządy jego następcy liczono dopiero od początku nowego roku. Jeżeli rządy władcy trwały krócej niż rok, był on pomijany[1].

Kanon Ptolemeusza uważany jest przez historyków za wartościowe źródło do badania chronologii starożytnego Bliskiego Wschodu, a jego zasadniczą historyczną dokładność potwierdziły inne starożytne źródła, takie jak Urucka lista królów, mezopotamskie teksty astronomiczne czy teksty egipskie[1].

Władcy babilońscy, asyryjscy i perscy rządzący Babilonią (747−332 p.n.e.)

imię władcy długość panowania w Kanonie Ptolemeusza[1] datowanie
w Kanonie Ptolemeusza[1] używane współcześnie[1] w oparciu o Kanon Ptolemeusza[1] stosowane współcześnie[4]
Nabonassaros Nabu-nasir 14 27 lutego 747 – 22 lutego 733 p.n.e. 747−734 p.n.e.
Nadios Nabu-nadin-zeri 2 23 lutego 733 – 21 lutego 731 p.n.e. 733−732 p.n.e.
Chinzer i Poros Nabu-mukin-zeri i Tiglat-Pileser III 5 22 lutego 731 – 20 lutego 726 p.n.e. 731−727 p.n.e.[uwaga 1]
Iloulaios Salmanasar V 5 21 lutego 726 – 19 lutego 721 p.n.e. 726−722 p.n.e.[uwaga 2]
Mardokempados Marduk-apla-iddina II 12 20 lutego 721 – 16 lutego 709 p.n.e. 721−710 p.n.e.
Arkeanos Sargon II 6 17 lutego 709 – 14 lutego 704 p.n.e. 709−705 p.n.e.[uwaga 3]
bezkrólewie[uwaga 4] (Sennacheryb) 2 15 lutego 704 – 14 lutego 702 p.n.e. 704−703 p.n.e.[uwaga 5]
Bilibos Bel-ibni 3 15 lutego 702 – 13 lutego 699 p.n.e. 702−700 p.n.e.[uwaga 6]
Aparanadios Aszur-nadin-szumi 6 14 lutego 699 – 12 lutego 693 p.n.e. 699−694 p.n.e.
Rhegebelos Nergal-uszezib 1 13 lutego 693 – 11 lutego 692 p.n.e. 693 p.n.e.
Mesesimordakos Muszezib-Marduk 4 12 lutego 692 – 10 lutego 688 p.n.e. 692−689 p.n.e.
bezkrólewie[uwaga 4] (Sennacheryb) 8 11 lutego 688 – 8 lutego 680 p.n.e. 688−681 p.n.e.[uwaga 7]
Asaradinos Asarhaddon 13 9 lutego 680 – 5 lutego 667 p.n.e. 680–669 p.n.e.
Saosdouchinos Szamasz-szuma-ukin 20 6 lutego 667 – 31 stycznia 647 p.n.e. 667−648 p.n.e.
Kineladanos Kandalanu 22 1 lutego 647 – 26 stycznia 625 p.n.e. 647−627 p.n.e.
Nabopolassaros Nabopolassar 21 27 stycznia 625 – 20 stycznia 604 p.n.e. 626−605 p.n.e.
Nabokolassaros Nabuchodonozor II 43 21 stycznia 604 – 10 stycznia 561 p.n.e. 604−562 p.n.e.
Illoaroudamos Amel-Marduk 2 11 stycznia 561 – 9 stycznia 559 p.n.e. 561−560 p.n.e.
Nerigasolassaros Neriglissar 4 10 stycznia 559 – 8 stycznia 555 p.n.e. 559−556 p.n.e.
Nabonadios Nabonid 17 9 stycznia 555 – 4 stycznia 538 p.n.e. 555−539 p.n.e.
Kyros Cyrus II Wielki 9 5 stycznia 538 – 2 stycznia 529 p.n.e. 539−530 p.n.e.[uwaga 8]
Kambysos Kambyzes II 8 3 stycznia 529 – 31 grudnia 522 p.n.e. 530−523 p.n.e.
Dareios Dariusz I Wielki 36 1 stycznia 521 – 22 grudnia 486 p.n.e. 522−486 p.n.e.
Xerxes Kserkses I 21 23 grudnia 486 – 16 grudnia 465 p.n.e. 485−465 p.n.e.
Artaxerxes Artakserkses I 41 17 grudnia 465 – 7 grudnia 424 p.n.e. 464−424 p.n.e.
Dareios Dariusz II 19 8 grudnia 424 – 1 grudnia 405 p.n.e. 423−405 p.n.e.
Artaxerxes Artakserkses II 46 2 grudnia 405 – 20 listopada 359 p.n.e. 404−359 p.n.e.
Ochos Artakserkses III 21 21 listopada 359 – 15 listopada 338 p.n.e. 358−338 p.n.e.
Arogos Arses 2 16 listopada 338 – 14 listopada 336 p.n.e. 337−336 p.n.e.
Dareios Dariusz III 4 15 listopada 336 – 13 listopada 332 p.n.e. 335−330 p.n.e.[uwaga 9]

Władcy macedońscy i ptolemejscy rządzący Egiptem (332−30 p.n.e.)

imię władcy długość panowania w Kanonie Ptolemeusza[1] datowanie
w Kanonie Ptolemeusza[1] używane współcześnie[1] w oparciu o Kanon Ptolemeusza[1] stosowane współcześnie[5]
Alexandros Aleksander Macedoński 8 14 listopada 332 – 11 listopada 324 p.n.e. 332−323 p.n.e.[uwaga 10]
Philippos Filip III Arridajos 7 12 listopada 324 – 9 listopada 317 p.n.e. 323−317 p.n.e.
Alexandros Aleksander IV 12 10 listopada 317 – 6 listopada 305 p.n.e. 317−310 p.n.e.[uwaga 11]
Ptolemaios Ptolemeusz I Soter 20 7 listopada 305 – 1 listopada 285 p.n.e. 305−285 p.n.e.[uwaga 12]
Philadelphos Ptolemeusz II Filadelfos 38 2 listopada 285 – 23 października 247 p.n.e. 285−246 p.n.e.
Euergetes Ptolemeusz III Euergetes 25 24 października 247 – 17 października 222 p.n.e. 246−221 p.n.e.
Philopator Ptolemeusz IV Filopator 17 18 października 222 – 12 października 205 p.n.e. 221−205 p.n.e.
Epiphanes Ptolemeusz V Epifanes 24 13 października 205 – 6 października 180 p.n.e. 205−180 p.n.e.
Philometor Ptolemeusz VI Filometor 35 7 października 180 – 28 września 146 p.n.e. 180−145 p.n.e.
Euergetes Ptolemeusz VIII Euergetes 29 29 września 146 – 20 września 117 p.n.e. 170−116 p.n.e.[uwaga 13]
Soter Ptolemeusz IX Soter 36 21 września 117 – 11 września 81 p.n.e. 116−107 p.n.e., 88−80 p.n.e.[uwaga 14]
Dionysos Neos Ptolemeusz XII Neos Dionizos 29 12 września 81 – 4 września 52 p.n.e. 80−51 p.n.e.
Kleopatra Kleopatra VII 22 5 września 52 – 30 września 30 p.n.e. 51−30 p.n.e.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Nabu-mukin-zeri sprawował władzę nad Babilonią w latach 731–729 p.n.e. Pokonał go asyryjski król Tiglat-Pileser III, który przejął kontrolę nad Babilonią i rządził nią w latach 729–727 p.n.e. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 330−332.
  2. ↑ Przez cały okres pięcioletnich rządów asyryjskiego króla Salmanasara V Babilonia znajdowała się pod jego kontrolą. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.
  3. ↑ W 710 r. p.n.e. asyryjskiemu królowi Sargonowi II udało się pokonać babilońskiego króla Marduk-apla-iddinę II i tym samym Babilonia z powrotem znalazła się w asyryjskich rękach. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332.
  4. 1 2 Sennacheryb, jako ten, który zniszczył Babilon, nie został tu uznany za władcę babilońskiego. Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).
  5. ↑ Sennacheryb w chwili objęcia tronu asyryjskiego w 704 r. p.n.e. stał się również władcą Babilonii, podbitej przez jego ojca Sargona II. W 703 r. p.n.e. wybuchła tam rebelia Marduk-apla-iddiny II, którą Sennacherybowi udało się krwawo stłumić. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 332−333.
  6. ↑ Po stłumieniu rebelii Marduk-apla-iddiny II w Babilonii Sennacheryb osadził na tronie Babilonu Bel-ibniego, marionetkowego władcę, który rządził Babilonią przez trzy kolejne lata. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.
  7. ↑ W 689 r. p.n.e. Sennacheryb wkroczył do Babilonii, pokonał Muszezib-Marduka i zdobył Babilon, paląc i plądrując to miasto. Do końca jego panowania Babilonia pozostawała w rękach asyryjskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 333.
  8. ↑ W 539 r. p.n.e. Cyrus najechał Babilonię i pokonał jej władcę Nabonida. Babilonia włączona została do państwa perskiego i aż do jego upadku pozostawała pod kontrolą władców perskich. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 339−340, 364.
  9. ↑ Jako władca perski Dariusz III sprawował władzę przez sześć lat, w latach 335–330 p.n.e. Podany w Kanonie Ptolemeusza czteroletni okres panowania tego władcy odnosi się do jego rządów nad Egiptem, nad którym utracił kontrolę w 332 r. p.n.e., gdy Egipt zdobyty został przez Aleksandra Macedońskiego. Od tego miejsca Kanon Ptolemeusza staje się listą wymieniającą władców rządzących Egiptem. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2011, s. 534−535; Ptolemy's Canon [online], Livius.org [dostęp 2014-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2006-06-22] (ang.).
  10. ↑ Okres w którym Egipt znajdował się pod kontrolą Aleksandra Macedońskiego. N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2006, s. 408.
  11. ↑ Aleksander IV panował do 310 r. p.n.e., ale królem w Egipcie Ptolemeusz I Soter obwołał się dopiero w 305 r. p.n.e. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 131−132.
  12. ↑ Ptolemeusz I oficjalnie przyjął tytuł króla Egiptu dopiero w 305 r. p.n.e. Zmarł w 282 r. p.n.e., ale przez trzy ostatnie lata jako koregent sprawował z nim władzę jego syn, Ptolemeusz II. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 279.
  13. ↑ Do 145 r. p.n.e. współrządził ze swym bratem Ptolemeuszem VI; w latach 165–145 p.n.e. po podziale państwa nad Cyrenajką. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 340, przyp. 1.
  14. ↑ Kanon Ptolemeusza nie wymienia Ptolemeusza X, panującego w Egipcie w latach 107–188 p.n.e., w czasie gdy Ptolemeusz IX przebywał na wygnaniu. E. Wipszycka, B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. III: Okres hellenistyczny, s. Warszawa 2010, s. 343, 739.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ptolemy’s Canon. livius.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
  2. ↑ Friedrich Karl Friedrich Karl Ginzel: Handbuch der Mathematischen und Technischen Chronologie. T. 1. Leipzig: 1906, s. 139. s. 139; J. Neuffer, „Ptolemy’s Canon” debunked?
  3. ↑ Greek Chronicles (Astronomical Canon). attalus.org. [dostęp 2014-01-23]. (ang.).
  4. ↑ Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Joannes F., Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007, s. 179−181.
  5. ↑ Wszystkie daty pochodzą z tablicy chronologicznej umieszczonej w: Shaw I., The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press, 2000, s. 487−488.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.