| Macropodidae[1] | |||
| J.E. Gray, 1821[2] | |||
 Przedstawiciel rodziny – kangur rudy (Osphranter rufus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
kangurowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Macropus Shaw, 1790 | |||
| Podrodziny | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Kangurowate[3] (Macropodidae) – rodzina ssaków z rzędu dwuprzodozębowców (Diprotodontia). Jest drugą pod względem liczby gatunków rodziną torbaczy[4]. Obejmuje ponad 50 gatunków zwierząt nazywanych powszechnie kangurami, czyli zwierzętami o silnych tylnych nogach i długim, mocnym ogonie, poruszających się skokami[5]. Samice kangurów nazywane są kangurzycami. W klasyfikacji zoologicznej kangurami nazwano kilka gatunków z rodzaju Macropus, a oprócz kangurów do rodziny Macropodidae zaliczane są walabie, drzewiaki, pazurogony, filandry i pademelony. Wcześniej zaliczano również gatunki obecnie wyodrębniane do kanguroszczurowatych (Potoroidae).
Szczątki kopalne kangurowatych znane są z plejstocenu.
Pożywienie
Żywią się głównie trawą porastającą wzgórza lub parowy górskie. Pokarm to również liście, kora drzew i korzonki.
Występowanie
Kangurowate są endemitami australijskiej krainy zoogeograficznej. Występują w Australii, Tasmanii, Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i okolicznych wyspach[6]. Poszczególne gatunki przystosowały się do warunków panujących w różnych środowiskach i zajęły wszystkie nisze ekologiczne. Żyją na trawiastych równinach, w zaroślach, rzadkich lasach i w górach. Większe gatunki preferują otwarte przestrzenie.
W Nowej Zelandii zostały introdukowane.
Etymologia nazwy
Nazwa kangur (ang. kangaroo) wywodzi się z języka guugu yimidhirr[7], w którym słowo „gang-oo-roo” odnosi się do kangura szarego. Pierwsza wersja w języku angielskim brzmiała „Kangooroo”, albo „Kanguru” i powstała 4 sierpnia 1770. Utworzył ją porucznik (później kapitan) James Cook nad brzegiem rzeki Endeavour.
W 1820 przebywający nad Endeavour kapitan P.P. King zetknął się z innym określeniem kangurów. King uznał, że Cook się pomylił. Stąd powstała anegdota mówiąca, że nazwa kangaroo miała pochodzić od aborygeńskich słów oznaczających „Nie rozumiem cię”. Zgodnie z tą anegdotą kapitan James Cook i badacz przyrody sir Joseph Banks podczas badania terenów Australii napotkali na dziwne zwierzę. Chcąc dowiedzieć się nazwy tego stworzenia, zapytali mieszkańca tamtych ziem: „Co to za zwierzę?”. Tubylec odpowiedział „Kangaroo” czyli „Nie rozumiem cię”. Tę odpowiedź, zdaniem Kinga, kapitan Cook przyjął za nazwę zwierzęcia. W 1898 etnolog W.E. Roth potwierdził, że „gang-oo-roo” w języku guugu yimithirr oznacza kangura[7].
Naukowa nazwa rodziny Macropodidae pochodzi z greckich słów makrós i podós – „długa noga, długa stopa”.
Charakterystyka
Do kangurowatych zaliczane są gatunki średniej wielkości – od 0,5 kg masy ciała – oraz duże, o masie sięgającej 90 kg. Należą do nich największe ze współcześnie żyjących torbaczy: kangur rudy, szary i olbrzymi. Zwierzęta te charakteryzują się długimi, silnie rozwiniętymi, skocznymi kończynami tylnymi zakończonymi długą, wąską stopą. Czwarty palec stopy jest najdłuższy i najsilniejszy. Piąty palec jest dość duży, drugi i trzeci zredukowany, zrośnięte skórą, pierwszego zwykle brak. Budowa tylnych kończyn umożliwia zwierzęciu pokonywanie dużych dystansów ze znaczną prędkością.
Kończyny przednie, wyraźnie krótsze od tylnych, zakończone są pięciopalczastą dłonią. Długi i silny ogon jest gruby u nasady, owłosiony, ale nie jest chwytny. Wykorzystywany jest jako podpora w czasie spoczynku oraz jako narząd równowagi w czasie skoków. Czaszka kangurowatych jest wąska i wydłużona, stosunkowo mała. Uszy zwykle duże. U wielu gatunków samce są znacznie większe od samic.
Układ rozrodczy samic składa się z dwóch jajowodów i dwu macic połączonych z dwiema pochwami uchodzącymi do steku. Występuje u nich dobrze rozwinięta, otwierająca się do przodu torba lęgowa osłaniająca 4 sutki.
Macropodidae przyjmują wyraźnie pionową postawę. Poruszają się długimi skokami odbijając się tylnymi kończynami (zobacz: dwunożność).
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 32-34 | = | 3 | 0-1 | 2 | 4 |
| 1 | 0 | 2 | 4 | ||
W uzębieniu kangurowatych brak dolnych kłów, a górne są zredukowane lub nie występują. Pierwsze dolne, najbardziej wysunięte siekacze są powiększone, stąd nazwa rzędu Diprotodontia – dwuprzodozębowce. Trzonowce są duże.
Tryb życia
Kangurowate prowadzą głównie nocny tryb życia, tylko nieliczne żerują w dzień. Odpoczywają w legowiskach z trawy lub płytkich jamach. Są zwierzętami naziemnymi lub nadrzewnymi. Potrafią pływać. Budowa tylnych kończyn wymusza ich jednoczesne ruchy przy poruszaniu na lądzie, jednak w wodzie zwierzęta te mogą każdą kończyną poruszać niezależnie. Podobnie dzieje się u gatunków nadrzewnych – w czasie wspinania mogą poruszać każdą kończyną niezależnie od pozostałych.
Wszystkie Macropodidae są roślinożerne. U gatunków żywiących się trawą proces trawienia przebiega podobnie jak u przeżuwaczy, w żołądku złożonym, przy udziale bakterii symbiotycznych. Niektóre gatunki zwracają pokarm w celu powtórnego strawienia. Mają małe zapotrzebowanie na wodę.
Kangurowate osiągają dojrzałość płciową, w zależności od gatunku, pomiędzy pierwszym a trzecim rokiem życia. Ciąża trwa około miesiąca (maksymalnie 35 dni). Samica rodzi zwykle jedno, rzadziej dwa młode, które o własnych siłach przedostają się do sutków osłoniętych torbą lęgową. Długość ciała nowo narodzonego kangura wynosi mniej niż 25 mm. Dzień lub dwa po porodzie samica może zostać ponownie zapłodniona, ale dopóki torba lęgowa jest zajmowana przez dojrzewającego potomka, zarodek pozostaje w stanie embrionalnej diapauzy. Młode przebywa w torbie matki przez 5-11 miesięcy. Po pierwszych 3-4 miesiącach, kiedy jego skóra pokryje się futrem, zaczyna opuszczać na krótko torbę i zapoznaje się z otoczeniem. Po kilku kolejnych miesiącach opuszcza torbę całkowicie, ale jeszcze przez jakiś czas – różny w zależności od gatunku – ssie mleko matki. W tym czasie samica rodzi kolejnego potomka, który przytwierdza się do drugiego sutka. Dopóki starszy z rodzeństwa ssie matkę, każdy z sutków produkuje mleko o innym składzie. Przy takiej strategii rozmnażania samica może mieć jednocześnie trzech potomków: najstarszego, który niedawno opuścił torbę i jest jeszcze dokarmiany mlekiem, średniego, przebywającego w torbie, oraz oczekujący na miejsce w torbie zarodek w stanie diapauzy.
Do rodziny kangurowatych należą gatunki preferujące samotniczy tryb życia, niektóre żyją w małych grupach rodzinnych, są też w tej rodzinie najbardziej społeczne wśród torbaczy gatunki walabii i kangurów. Są to zwierzęta pasące się na otwartych przestrzeniach i w rzadkich lasach, przebywające w dość dużych grupach o luźnej strukturze stadnej[8].
Kangurowate żyją w warunkach naturalnych 6-8 lat, w niewoli znacznie dłużej.
Zagrożenia
Kangurowate są obiektem polowań. Pozyskuje się z nich mięso i futra. Mniejsze gatunki są narażone na ataki drapieżników, zwłaszcza introdukowanych gatunków obcych. Na skutek rozwijającej się gospodarki człowieka kangurowate tracą swoje naturalne siedliska. Ponad połowa torbaczy umieszczona została w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych.
Systematyka
Do rodziny należą następujące występujące współcześnie podrodziny[9][6][3]:
- Lagostrophinae Prideaux & Warburton, 2010 – filanderki – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest Lagostrophus fasciatus (Peron & Lesueur, 1807) – filanderek pręgowany
- Macropodinae J.E. Gray, 1821 – kangury
Opisano również podrodzinę wymarłą[10]:
- Sthenurinae Glauert, 1926
oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej:
- Cookeroo Butler, Travouillon, Price, M. Archer & Hand, 2016[11]
- Ganguroo Cooke, 1997[12]
- Watutia Flannery & Hoch, 1989[13] – jedynym przedstawicielem był Watutia novaeguineae Flannery & Hoch, 1989
Kangurowate wraz z kanguroszczurowatymi (Potoroidae) i torebnikowatymi (Hypsiprymnodontidae) tworzą nadrodzinę Macropodoidea[14].
Przypisy
- ↑ Macropodidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 308, 1821. (ang.).
- 1 2 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 15–18. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Didelphidae – rodzina torbaczy amerykańskich liczy ponad 90 gatunków.
- ↑ Słownik języka polskiego. red. nauk. Mieczysław Szymczak. T. I: A-K Wyd. 7 zm. i popr.. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10903-3.
- 1 2 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 92–106. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- 1 2 Robert M. W. Dixon: The languages of Australia (Cambridge Language Surveys). Cambridge: Cambridge University Press, 1980, s. 8. ISBN 0-521-22329-6.
- ↑ Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ G.J. Prideaux & N.M. Warburton. An osteology‐based appraisal of the phylogeny and evolution of kangaroos and wallabies (Macropodidae: Marsupialia). „Zoological Journal of the Linnean Society”. 159 (4), s. 968, 2010. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2009.00607.x. (ang.).
- ↑ K. Butler, K.J. Travouillon, G.J. Price, M. Archer & S.J. Hand. Cookeroo, a new genus of fossil kangaroo (Marsupialia, Macropodidae) from the Oligo-Miocene of Riversleigh, northwestern Queensland, Australia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 36 (3), s. 5, 2016. DOI: 10.1080/02724634.2016.1083029. (ang.).
- ↑ B.N. Cooke. New Miocene bulungamayine kangaroos (Marsupialia: Potoroidae) from Riversleigh, northwestern Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 41, s. 288, 1997. (ang.).
- ↑ T.F. Flannery, E. Hoch & K.P. Aplin. Macropodines from the Pliocene Otibanda Formation, Papua New Guinea. „Alcheringa”. 13 (2), s. 145, 1989. DOI: 10.1080/03115518908619048. (ang.).
- ↑ I. Hume, P. Jarman, M. Renfree, P. Temple-Smith. Macropodidae. „Fauna of Australia”. 1B. 29, s. 1-70, 1989. Walton Richardson. (ang.).
Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- P. Myers, Macropodidae [online], (On-line), Animal Diversity Web, 2001 [dostęp 2008-04-14] (ang.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.), Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [online], Johns Hopkins University Press, 2005 [dostęp 2008-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-23] (ang.).
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 78-80. ISBN 83-01-14344-4.
- Kangaroos – Australia's best-known animals [online], The Australian Government Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts [dostęp 2008-04-18] [zarchiwizowane z adresu 2007-02-06] (ang.).