Alumnat Papieski w Braniewie

Kamienny Dom na widokówce z 1933 roku

W 1564 roku biskup warmiński Stanisław Hozjusz sprowadził jako pierwszy jezuitów na ziemie polskie i osadził ich w Braniewie. W 1565 roku zostało utworzone w mieście pierwsze w kraju seminarium kształcące przyszłych kapłanów (nazwane później Collegium Hosianum). Obok seminarium diecezjalnego przy jezuickim kolegium powstało, zatwierdzone bullą papieża Grzegorza XIII 10 grudnia 1578 i oficjalnie erygowane 15 marca 1581 staraniem legata papieskiego Antonia Possevina, drugie większe seminarium papieskie (inna nazwa: alumnat papieski).

Jak pozostałe alumnaty papieskie miał on służyć celom misyjnym, szczególnie na terenach północnej Europy. O wyborze Braniewa zadecydowało kilka czynników. Braniewo było miastem portowym i położone było między miastami portowymi: Gdańskiem i Królewcem. Ponadto Braniewo posiadało już kolegium i seminarium duchowne, nie było więc problemu z kadrą pedagogiczną. Kapłani wykształceni w Alumnacie przeznaczeni byli się do pracy misyjnej, przede wszystkim do państw protestanckich: Szwecji, Norwegii, Danii, Finlandii, Prus, Łotwy i Estonii. Przewidziano również pracę misyjną na terenie Rusi^[2].

Zakup Kamiennego Domu

Na potrzeby funkcjonowania Alumnatu Papieskiego w Braniewie należało znaleźć odpowiednią siedzibę. Najpierw na ten cel Antonio Possevino zakupił leżące po sąsiedzku dwa niewielkie domy, a gdy alumnów zaczęło przybywać, prefekt seminarium zakupił trzeci.

W 1600 dzięki poparciu biskupa Rudnickiego alumnat przeniósł się do Kamiennego Domu, choć działo się to przy sprzeciwie rady miasta, gdyż w obrębie murów obronnych miejsce było bardzo ograniczone, a jezuici przejęli już klasztor franciszkański i wykupili kilka innych budynków^[3]. Jezuici nabyli w końcu ten budynek w 1614, wypłacając radzie sumę 500 grzywien odstępnego. Niebawem, w 1626 roku, w czasie wojny trzydziestoletniej, Braniewo wpadło na 9 lat w ręce Szwedów, którzy – oprócz ograbienia szkoły z bogatego księgozbioru – obrali Kamienny Dom za miejsce siedziby swojego dowództwa (z królem Gustawem II Adolfem)^[4]. 12 września 1635 roku, gdy podpisano rozejm w Sztumskiej Wsi, Braniewo powróciło do Polski. Uroczystość przekazania miasta wojskom polskim miała miejsce w dniu 3 października 1635. Jezuici mogli powrócić do ich budynku, jednak znajdował się on w bardzo złym stanie. Kamienny Dom przeszedł generalny remont w latach 1692–1697. Inicjatorem przebudowy był rektor seminarium Jan Drews, profesor teologii, ale także architekt, teolog i filozof. W 1703 roku, w czasie III wojny północnej, w Kamiennym Domu rezydował kolejny król szwedzki Karol XII^[5]. Po przebudowie był to okazały czterokondygnacyjny gmach, ozdobiony wspaniałym szczytem. Wówczas na frontonie umieszczony został napis o fundacji papieża Grzegorza XIII oraz atrybuty władzy papieskiej – tiara i klucze papieskie^[6]. Szczyt tylny, od północy, ozdobiono monogramem IHS oraz kluczem świętego Piotra jako wskazówką zegara słonecznego^[7].

Z czasem zapotrzebowanie na misjonarzy zaczęło maleć, a absolwenci alumnatu podejmowali w diecezji warmińskiej. Po 220 latach funkcjonowania, w 1798 alumnat został zlikwidowany, a dom będący jego własnością przejęła diecezja warmińska, przeznaczając go na pomieszczenia seminarium diecezjalnego. Wolne pokoje władze kościelne wynajmowały profesorom liceum i gimnazjum. W 1932 w Braniewie wybudowany został nowy gmach, do którego przeniosło się seminarium^[8]. Gimnazjum Hozjanum przemianowano na Szkołę im. Hermanna von Salzy (Hermann-von-Salza-Schule)^[9].

Kamienny Dom został zniszczony w wyniku bombardowania 5 lutego 1945 roku. Prowadzone w latach 1955–1959 rozbiórki zniszczyły zabytkowy charakter Braniewa i przekreśliły możliwość odtworzenia oryginalnej zabudowy. Władze państwowe zaniechały też między innymi odbudowy ratusza miejskiego i Kamiennego Domu^[10]. Zabytkowy 4-kondygnacyjny Kamienny Dom rozebrano w 1960 roku^[11]. W jego miejscu powstał pusty, wyasfaltowany plac (boisko szkolne).