Kamienica Orsettich
Symbol zabytku nr rej. A-298 z 28 lutego 1951 r.[1]
Ilustracja
Kamienica Orsettich (2023 r.)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Jarosław

Adres

Rynek 4

Typ budynku

kamienica mieszczańska

Styl architektoniczny

późny renesans

Kondygnacje

2

Rozpoczęcie budowy

1570

Ukończenie budowy

przed 1593

Ważniejsze przebudowy

1646, 1903

Pierwszy właściciel

Jan Raczkowski

Kolejni właściciele

Stanisław Smiszowic, Wilhelm Orsetti, Marcin Miczyński, Andrzej Holczman, Maciej Cymermanowicz, Tomasz Hutter

Położenie na mapie Jarosławia
Mapa konturowa Jarosławia, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica Orsettich”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kamienica Orsettich”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica Orsettich”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kamienica Orsettich”
Ziemia50°01′05,7″N 22°41′01,8″E/50,018250 22,683833
Strona internetowa

Kamienica Orsettich – zabytkowa późnorenesansowa kamienica, usytuowana w południowej pierzei rynku w Jarosławiu (województwo podkarpackie). Siedziba Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.

Historia

Kamienica Orsettich przed 1935 r.
„Wielka Izba” w 2022 r.

Kamienica została wzniesiona w 1570 r.[2] przez kupca Jana Raczkowskiego za pieniądze żony – Jadwigi primo voto Głaszkowej. Na jej miejscu stał wcześniej drewniany, podpiwniczony[3] dom[2].

W 1585 r.[3] budynek odkupił aptekarz, Stanisław Smiszowic[3][2]. Nie przyniósł mu on oczekiwanych dochodów, Stanisław zaczął więc wynajmować pomieszczenia kupcom, zadłużając się równocześnie u mieszczan, m.in. u Moriconiego z Krakowa, Biżańskiego i Bianchiego. Kamienica popadała w ruinę – była użytkowana jedynie w okresie jarmarku, czyli latem, a przez resztę czasu stała pusta. Ucierpiała także podczas pożarów, które trzykrotnie w ciągu 25 lat nawiedziły miasto[3].

Anna Ostrogska, właścicielka miasta, zadecydowała, że należy sprzedać budynek[3]. Kamienicę otaksowano i do zakupu zgłosił się kupiec krakowski narodowości włoskiej, Wilhelm Orsetti, któty zobowiązał się odnowić obiekt oraz spłacić długi Smiszowica. Wówczas nabyć kamienicę postanowili również wierzyciele właściciela – Moriconi oraz Pusterla, który przejął na siebie zobowiązania Smiszowica wobec nieżyjącego Bianchiego[4]. 16 kwietnia 1633 r. Anna Ostrogska wydała zarządzenie, zgodnie z którym to Orsetti uzyskał prawo zakupu. W 1646 r. Włoch dokonał przebudowy budowli: rozbudował ją o jedno piętro, otoczył dach attyką i prawdopodobnie zlecił pokrycie ścian Wielkiej Izby polichromią[5].

Kamienica należała następnie kolejno do Marcina Micińskiego, Andrzeja Holczmana, Macieja Cymermanowicza[5] i Tomasza Huttera[6]. Od XIX wieku stanowiła własność kupców żydowskich, którzy zaadaptowali ją do celów handlowych i mieszkalnych, naruszając układ wnętrz. Podcienie zostały zamienione na sklepy, z frontu dostawiono przybudówkę[5], którą rozebrano w latach 30. XX w. z inicjatywy inż. Mieczysława Demkowicza-Dobrzańskiego. Właściciel budynku po rozpoczęciu II wojny światowej uciekł do Palestyny, a dzierżawcy zostali zamordowani przez Niemców, co sprawiło, że przez kilka lat kamienica była nieużytkowana[7].

Po zakończeniu walk w 1944 r., kamienica Orsettich została przekazana na nową siedzibę jarosławskiego muzeum. W 1945 r. rozpoczęto remont, obejmujący piętro budynku, przewiązki i oficyny, kierowany przez inż. Adama Kaniaka, który miał na celu adaptację obiektu do pełnienia nowej funkcji[7]. Muzeum w kamienicy zostało otwarte dla zwiedzających w już w kolejnym roku. Drugi etap remontu, który objął parter, rozpoczęto wg projektu inż. Mazura w 1955 r. Dalsze prace remontowe miały miejsce w 1965 r.[8]

Architektura

„Pokój z paskami”

Kamienica Orsettich jest przykładem budowli późnorenesansowej. Została wzniesiona z cegły na planie nieregularnym, jest dwukondygnacyjna i podpiwniczona[2]. Układ wnętrz jest dwutraktowy, dach jest schowany za attyką[2].

Fasada jest czteroosiowa, z gzymsem przedzielającym kondygnacje oraz z trójarkadowym podcieniem z oszkarpowanymi filarami w parterze. Elewacja zachodnia jest również czteroosiowa, z analogicznymi dekoracjami. Elewacje tylna i wschodnia oraz elewacje oficyn są gładkie, bez dekoracji. Przy elewacji tylnej znajduje sięklatka schodowa nakryta oddzielnym dachem[2].

Pod względem budowy kamienica Orsettich różni się od jarosławskich przyrynkowych kamienic – nie posiada wiaty czyli wewnętrznego dziedzińca typowego dla jarosławskich domów mieszczańskich tego okresu. Przyjmuje się, że taka forma była spowodowana odmienną funkcją budynku – jako siedziby najbogatszych kupców miasta[9]. Do wnętrza kamienicy prowadzą dwa wejścia: jedno przez podcień od strony rynku, a drugie od strony ul. Trybunalskiej. Na środkowej osi parteru znajduje się sień, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, w bocznych osiach są dwa pomieszczenia sklepione krzyżowo. Układ pomieszczeń na piętrze jest analogiczny względem tego na parterze, pokoje nakryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Na parterze oficyny znajduje się tzw. „Wielka Izba”[2], w której zachowały się XVII-wieczna posadzka z cegły szkliwionej (tzw. olstychu) - jest to jedyna zachowana oryginalna barokowa posadzka w Jarosławiu. W pomieszczeniu można oglądać również zabytkowy belkowy strop oraz fragmenty polichromii[10] z 2. poł. XVII wieku. Element nieoryginalny stanowi XVII-wieczny portal renesansowy, przeniesiony do muzeum w 1976 roku z kamienicy przy ulicy Grodzkiej 3 w Jarosławiu.

Piwnice sklepione są kolebkowo, wejścia do nich znajdują się w sieni oraz w pomieszczeniu zachodnim[2]. Dach budynku i dachy oficyn są kryte blachą[6].

Powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1 525 m², kubatura liczy 5 940 m³[2].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.