Jaszczurkowate
Lacertidae[1]
Bonaparte, 1838
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Rząd

łuskonośne

Infrarząd

Scincomorpha

Rodzina

jaszczurkowate

Typ nomenklatoryczny

Lacerta Linnaeus, 1758

Rodzaje

43 rodzaje – zobacz opis w tekście

Jaszczurkowate[2], jaszczurki właściwe[3] (Lacertidae) – rodzina jaszczurek z infrarzędu Scincomorpha w rzędzie łuskonośnych (Squamata). Obejmuje ponad 370 gatunków[4].

Budowa i biologia

Lacertidae to przeważnie stosunkowo niewielkie jaszczurki o walcowatym tułowiu, dobrze wykształconych kończynach i ruchomych powiekach. Na grzbietowej stronie głowy z reguły występują duże osteodermy. Większość jaszczurek właściwych jest drapieżnikami, przeważnie owadożernymi[5], jednak niektóre gatunki, jak te z rodzaju Gallotia, spożywają duże ilości pokarmu roślinnego[6]. Ogólnie, roślinożerność występuje częściej u jaszczurkowatych zasiedlających wyspy[7]. Przynajmniej okazjonalne pożywianie się roślinami stwierdzono również u innych, w zdecydowanej większości owadożernych Lacertidae[8]. U niektórych gatunków, także tych w większości roślinożernych, stwierdzono występowanie kanibalizmu[9]. Lacertidae prowadzą przeważnie naziemny lub naskalny tryb życia, tylko nieliczne gatunki żyją na drzewach. Wszystkie poza jaszczurką żyworodną są jajorodne[5].

Zasięg występowania

Jaszczurkowate zamieszkują całą Afrykę (bez Madagaskaru) oraz prawie całą Eurazję, poza niektórymi wyspami i najbardziej na północ wysuniętymi rejonami Rosji[10].

Systematyka i ewolucja

Zarówno dane morfologiczne, jak i molekularne potwierdzają bliskie pokrewieństwo Lacertidae z teidami i okularkowatymi[11][12][13][14]. Bardziej kontrowersyjne jest ich bliskie pokrewieństwo ze Scincoidea, którego nie wspierają dane molekularne[13][14]. Analizy genetyczne sugerują z kolei, że współczesnym taksonem siostrzanym do Lacertidae są amfisbeny[13][14], co zdają się potwierdzać niektóre skamieniałości[15]. Ich najbliższymi wymarłymi krewnymi mogą być Eolacertidae, znane dotąd z eocenu Europy[16]. W zapisie kopalnym pierwotne jaszczurki właściwe znane są co najmniej od eocenu[17], natomiast formy blisko spokrewnione ze współczesnymi – co najmniej od oligocenu. Sugeruje to, że klad ten powstał na terenie Europy[16].

Analizy molekularne wskazują, że Lacertidae dzielą się na dwa główne klady, obecnie klasyfikowane w randze podrodzin: Gallotiinae i Lacertinae. W obrębie Lacertinae zachodzi kolejny dychotomiczny podział – na Eremiaidini i Lacertini, obecnie mające rangę plemion[18][19].

Murówka zwyczajna (Podarcis muralis)
Gallotia stehlini
Piłogonka okienkooczna (Holaspis guentheri)
Jaszczurka perłowa (Timon lepidus)

Podział systematyczny

Do rodziny Lacertidae należą występujące współczesne rodzaje[4][20]:

Przypisy

  1. ↑ Lacertidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 387–388. ISBN 83-01-14344-4.
  3. ↑ W. Juszczyk: Gady i płazy. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 71, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0043-4.
  4. 1 2 P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Lacertidae. The Reptile Database. [dostęp 2024-01-18]. (ang.).
  5. 1 2 From racerunners to night lizards. W: Eric R. Pianka, Laurie J. Vitt: Lizards. Windows to the evolution of diversity. Berkeley: University of California Press, 2003, s. 193–210. ISBN 978-0-520-24847-2.
  6. ↑ Marta Lopez-Darias, Bieke Vanhooydonck, Raphael Cornette, Anthony Herrel. Sex-specific differences in ecomorphological relationships in lizards of the genus Gallotia. „Functional Ecology”. 29 (4), s. 506–514, 2015. DOI: 10.1111/1365-2435.12353. (ang.).
  7. ↑ Raoul Van Damme. Evolution of herbivory in lacertid lizards: effects of insularity and body size. „Journal of Herpetology”. 33 (4), s. 663–674, 1999. (ang.).
  8. ↑ Kinsey M. Brock, Colin M. Donihue, Panayiotis Pafilis. New records of frugivory and ovophagy in Podarcis (Lacertidae) lizards from East Mediterranean Islands. „North-Western Journal of Zoology”. 10 (1), s. 223–225, 2014. (ang.).
  9. ↑ José A. Mateo, Juan M. Pleguezuelos. Cannibalism of an endemic lizard (genus Gallotia). „Zoologischer Anzeiger”. 259, s. 131–134, 2015. DOI: 10.1016/j.jcz.2015.07.003. (ang.).
  10. ↑ R. Midtgaard, Family Lacertidae, [w:] RepFocus [online] [dostęp 2024-01-18] (ang.).
  11. ↑ Jack L. Conrad. Phylogeny and systematics of Squamata (Reptilia) based on morphology. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 310, s. 1–182, 2008. DOI: 10.1206/310.1. (ang.).
  12. ↑ Jacques A. Gauthier, Maureen Kearney, Jessica Anderson Maisano, Olivier Rieppel, Adam D.B. Behlke. Assembling the squamate tree of life: perspectives from the phenotype and the fossil record. „Bulletin of the Peabody Museum of Natural History”. 53 (1), s. 3–308, 2012. DOI: 10.3374/014.053.0101. (ang.).
  13. 1 2 3 John J. Wiens, Carl R. Hutter, Daniel G. Mulcahy, Brice P. Noonan, Ted M. Townsend, Jack W. Sites Jr, Tod W. Reeder. Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species. „Biology Letters”. 8 (6), s. 1043–1046, 2012. DOI: 10.1098/rsbl.2012.0703. (ang.).
  14. 1 2 3 Robert Alexander Pyron, Frank T. Burbrink, John J. Wiens. A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes. „BMC Evolutionary Biology”. 13: 93, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-93. (ang.).
  15. ↑ Mateusz Tałanda. Cretaceous roots of the amphisbaenian lizards. „Zoologica Scripta”. 45 (1), s. 1–8, 2016. DOI: 10.1111/zsc.12138. (ang.).
  16. 1 2 Andrej Čerňanský, Krister T. Smith. Eolacertidae: a new extinct clade of lizards from the Palaeogene; with comments on the origin of the dominant European reptile group – Lacertidae. „Historical Biology”, 2017. DOI: 10.1080/08912963.2017.1327530. (ang.).
  17. ↑ Magdalena Borsuk-Białynicka, Mariusz Lubka, Wolfgang Böhme. A lizard from Baltic amber (Eocene) and the ancestry of the crown group lacertids. „Acta Palaeontologica Polonica”. 44 (4), s. 349–382, 1999. (ang.).
  18. ↑ D. J. Harris, E. N. Arnold, R. H. Thomas. Relationships of lacertid lizards (Reptilia: Lacertidae) estimated from mitochondrial DNA sequences and morphology. „Proceedings of the Royal Society B”. 265 (1409), s. 1939–1948, 1998. DOI: 10.1098/rspb.1998.0524. PMCID: PMC1689483. (ang.).
  19. ↑ E. Nicholas Arnold, Oscar Arribas, Salvador Carranza. Systematics of the Palaearctic and Oriental lizard tribe Lacertini (Squamata: Lacertidae: Lacertinae), with descriptions of eight new genera. „Zootaxa”. 1430, s. 1–86, 2007. ISBN 978-1-86977-098-3. (ang.).
  20. ↑ P. Uetz: Higher Taxa in Extant Reptiles. The Reptile Database. [dostęp 2022-02-16]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.