Jan Władysław Nelken
Ilustracja
pułkownik lekarz pułkownik lekarz
Data i miejsce urodzenia

16 marca 1878
Skomoroszki, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

kwiecień 1940
Katyń, RFSRR, ZSRR

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Jednostki

Szpital Garnizonowy we Lwowie, Szpital Okręgowy Nr 1 w Warszawie, Szkoła Podchorążych Sanitarnych, Oddział Psychiatryczny Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie

Stanowiska

lekarz
• Szpitala Garnizonowego we Lwowie,
• Szpitala Okręgowego Nr 1 w Warszawie,
z-ca kierownika, a następnie kierownik
•Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa
• kampania wrześniowa

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Jan Władysław Nelken ps. Otto, Marek, Tytus (ur. 16 marca 1878 w Skomoroszkach[1][2], zm. w kwietniu 1940 w Katyniu) – polski lekarz psychiatra, psychoanalityk, pułkownik Wojska Polskiego, działacz socjalistyczny, członek PPS, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Urodził się we wsi Skomoroszki w guberni kijowskiej jako syn dyrektora cukrowni Edwarda Nelkena (1850–1930) i Eugenii z Telszów (1854–1909)[3]. Był wyznania ewangelicko-augsburskiego[4].

Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. W 1896 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Wydalony z uczelni i z Warszawy za działalność socjalistyczną, wyjechał do Kazania, gdzie 18 października 1902 otrzymał dyplom lekarski[4]. Po powrocie do Warszawy rozpoczął praktykę psychiatryczną i działalność polityczną w Polskiej Partii Socjalistycznej. Był kilka razy aresztowany i więziony. 8 stycznia 1909 nostryfikował dyplom na wydziale medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[4].

W czasie I wojny światowej służył w Armii Austro-Wegier jako lekarz Szpitala Garnizonowego we Lwowie. W latach 1919–1934 pełnił służbę w Wojsku Polskim, w Szpitalu Okręgowym Nr I w Warszawie, Szkole Podchorążych Sanitarnych oraz na stanowisku zastępcy kierownika, a następnie kierownika Oddziału Psychiatrycznego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie. 30 czerwca 1934 został przeniesiony w stan spoczynku[5]. Został awansowany do stopnia pułkownika w korpusie oficerów sanitarnych lekarzy ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 (w 1928 był zweryfikowany z lokatą 3).

Po zakończeniu zawodowej służby wojskowej praktykował w Ambulatorium na Solcu i Ubezpieczalni Społecznej. Był członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i redaktorem Rocznika Psychiatrycznego.

W 1904 ożenił się ze Stanisławą Radomską (zm. 1967). Rozwiedli się w 1925 roku, małżeństwo było bezdzietne. Po raz drugi ożenił się 23 lipca 1925 roku[1] z Ireną z Borkowskich (1899–1944), z którą miał dwoje dzieci: córkę Annę (1926–1944) i syna Jana (1931).

Po wybuchu II wojny światowej 1939 wraz z kadrą Centrum Wyszkolenia Sanitarnego ewakuował się na tereny wschodnie, a po agresji ZSRR na Polskę został aresztowany przez Sowietów. Był przetrzymywany początkowo w obozie putywlskim[6] a następnie w Kozielsku. Wiosną 1940 został przetransportowany do Katynia i rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Został pochowany na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu. Podczas ekshumacji w 1943 jego ciało nie zostało zidentyfikowane pod jego nazwiskiem[7]. Na terenach polskich, okupowanych od 1939 przez Niemców, wydanie czasopisma „Goniec Krakowski” z 16 kwietnia 1943 poinformowało wówczas o ekshumacji ciał polskich żołnierzy w Katyniu i zidentyfikowaniu m.in. zwłok gen. Smorawińskiego[8].

Jego żona Irena i córka Anna zginęły w 1944 w powstaniu warszawskim[9].

Upamiętnienie

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia generała brygady[10]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

17 września 2009 przy Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Jana Nelkena[11].

Lista prac

  • Badania płynu mózgowo-rdzeniowego i jego wyniki w schorzeniach układu nerwowego, powstających na tle kiły. Przegląd Lekarski, 1909
  • O porażeniach następowych po ostrem zatruciu tlenkiem węgla. Kraków, 1909
  • Ein Fall von Poliomyelitis anterior acuta cruciata mit folgender Syringomyelie. „Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie”. 3 (1), s. 196–202, 1910. DOI: 10.1007/BF02893593. 
  • Psychologische Untersuchungen an Dementia præcox-Kranken. Journal für Psychologie und Neurologie 17, ss. 174–185, 1911
  • Analytische Beobachtungen über Phantasien eines Schizophrenen. Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen 4, s. 504–562, 1912
  • Ueber schizophrene Wortzerlegungen. Zentralblatt für Psychoanalyse 2, 1–5, 1911
  • Badania psychoanalityczne chorób nerwowych. Neurologja Polska 2, 1913
  • O potrzebie państwowego Zakładu dla umysłowo chorych zbrodniarzy w Galicyi, 1913
  • Alkohol i przestępstwa w wojsku podczas wojny. Lekarz Wojskowy 1 (21), s. 9–18, 1920
  • Psychozy reaktywne na wojnie. Lekarz Wojskowy 2 (30), 1921
  • Udawanie zaburzeń psychicznych a służba wojskowa. Warszawa, 1926
  • Orzeczenia sądowo-lekarskie. Warszawa, 1927
  • Ostre upicie się i jego znaczenie sądowo-lekarskie. Wojskowy Przegląd Prawniczy 3, 1930
  • Kokainizm i homoseksualizm, 1931
  • Ostre upicie się i przestępczość. Warszawa, 1931
  • O powikłaniu chorób psychicznych przez różę, 1932
  • Hygjena psychiczna w wojsku. Warszawa, 1934
  • Psychozy reaktywne w oświetleniu wojny światowej i służby wojskowej, 1934
  • Higjena psychiczna usposobienia psychopatycznego jako zagadnienie kultury, 1935
  • Z dziedziny psychoneurologii dziecięcej w Rosji. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 12, 1935
  • Handelsman J, Nelken J. O zachowaniu się niepamięci po postrzale głowy. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 11 (18/19), 1935
  • Głosy krytyczne z dziedziny eugeniki współczesnej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
  • Higjena psychiczna obrony przeciwgazowej. Lekarz Polski 1, 1936
  • O wojnie bakteriologicznej. Lekarz Polski, 1936
  • Pamiętnik Forela. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1936
  • Humanizacja wojny w świetle zagadnień higieny psychicznej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1937
  • Niewystarczalność konwencji genewskiej wobec walki lotniczo-gazowej. Lekarz Polski, 1937
  • Dziesięciolecie przygotowań do walki lotniczo-gazowej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie, 1938
  • Alkohol a walka lotniczo-gazowa. Lekarz Wojskowy 14 (4), s. 80–83, 1938

Awanse

  • podpułkownik – 3 maja 1922 zweryfikowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 zajmował 24 lokatę w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
  • pułkownik – 16 marca 1927 ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 5 lokatą w korpusie oficerów zawodowych sanitarnych, grupa lekarzy
  • generał brygady – pośmiertnie 5 października 2007

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. 1 2 Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 517. [dostęp 2020-07-11].
  2. ↑ Wojskowe Biuro Historyczne [online], wbh.wp.mil.pl [dostęp 2020-07-11].
  3. ↑ Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: EUGENJA NELKENOWA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  4. 1 2 3 Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850–1918. M–N. Stopka K. (red.). Kraków: Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011, s. 663. ISBN 978-83-62261-37-6.
  5. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 7 czerwca 1934 r. s. 145.
  6. ↑ 1 LISTOPADA 1939 r. WŚRÓD JEŃCÓW KOZIELSKA [online], www.rodzinapolska.pl [dostęp 2019-05-05].
  7. ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2014-07-12].
  8. ↑ Zbrodnia Katyńska. Ekshumacja grobów w Katyniu, 1943. „Teka edukacyjna IPN”, s. 24. Instytut Pamięci Narodowej.
  9. ↑ Polski Słownik Biograficzny. Uzupełnienia i sprostowania do tomów I-XL. Warszawa-Kraków: Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, 2002. ISBN 83-88909-00-2.
  10. ↑ M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885
  11. ↑ Uroczystość sadzenia „Dębu Pamięci”. wim.mil.pl. [dostęp 2014-07-12].
  12. ↑ M.P. z 1931 r. nr 111, poz. 163 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”.
  13. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 101 „za zasługi na polu wiedzy lekarskiej i lecznictwa w wojsku”.

Bibliografia

  • Herman E. Dr Jan Nelken. Neurologia Polska 24, s. 8–11, 1950.
  • Ilnicki, S., Nelken, J., jr. Pułkownik doktor medycyny Jan Nelken. „Psychiatria Polska”. 20 (5), s. 386–396, 1986. PMID: 3295925. 
  • Ilnicki S, Nelken J., jun. Pamiętnik płk. dr. med. Jana Nelkena znaleziony w Katyniu. Lekarz Wojskowy 3/4, s. 206–209, 1993.
  • Nelken J. Płk dr med. Jan Nelken (ur. 16.III.1878–zm. 1940). Archiwum Medycyny Sądowej 2, s. 136–140, 1985.
  • Red. „Nelken, Jan Władysław” W: Polski Słownik Biograficzny tom 22 s. 667–668.
  • Sitkiewicz T. Jan Władysław Nelken. Wojskowy Przegląd Historyczny 2 (128), s. 417, 1989.
  • Jan Bohdan Gliński: Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów, ofiar II wojny światowej. Wrocław: Urban & Partner, 1997 s. 282–284.
  • Stanisław Ilnicki, Jan Nelken jun.: Gen. bryg. dr med. Jan Władysław Nelken (1878–1940). Warszawa: Wojskowy Instytut Medyczny. Klinika Psychiatrii i Stresu Bojowego w Warszawie, 2009 ISBN 978-83-925530-2-1.
  • Rocznik Oficerski 1924. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 1003, 1017, 1079.
  • Rocznik Oficerski 1928. Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 709, 725.
  • Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 321, 826.
  • Stanisław Konopka. Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Warszawa: Biuro Propagandy Polskiej Medycyny przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, 1936, s. 1204, 1228, 1317, 1697.
  • Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 424. [dostęp 2014-07-12].
  • Maria Magdalena Blombergowa. Uczeni polscy rozstrzelani w Katyniu, Charkowie i Twerze. „Analecta”, s. 31, R. 9 Z. 2 (18) / 2000. 

Zobacz też

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.