Jan Kanty Rzesiński
Jan z Oświęcimia
Pełne imię i nazwisko

Jan Kanty Hieronim Stefan Rzesiński

Data i miejsce urodzenia

22 sierpnia 1803
Rajsko (powiat oświęcimski)

Data i miejsce śmierci

25 czerwca 1855
Kraków

Zawód, zajęcie

prawnik, filozof, literat, polityk, profesor na Wydziale Filozoficznym UJ

Jan Kanty Hieronim Stefan Rzesiński ps. Jan z Oświęcimia (ur. 22 sierpnia 1803 w Rajsku k. Oświęcimia, zm. 25 czerwca 1855 w Krakowie) – polski prawnik, filozof, literat, polityk, od roku 1823 związany z Uniwersytetem Jagiellońskim (Biblioteka Jagiellońska, Wydział Filozoficzny – Katedra Prawa Natury i Prawa Kryminalnego), członek Zgromadzenia Reprezentantów Wolnego Miasta Kraków, uczestnik prac sejmowego Komitetu Prawodawczego[1][2].

Życiorys

Kraków na początku XIX w. na obrazie Michała Stachowicza „Wjazd księcia Józefa Poniatowskiego do Krakowa 15 lipca 1809 roku”

Był synem Barbary z Wolskich i Józefa herbu Jastrzębiec. Skończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, który od roku 1815 był stolicą formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej (Wolne Miasto Kraków).

Mając lat 16 debiutował jako poeta. W Pszczółce Krakowskiej były publikowane m.in. jego wiersze o tematyce historycznej (są uznawane ze mało oryginalne). Studia w dziedzinie prawa i filozofii podjął na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie studiów był aplikantem przy Trybunale I Instancji Wolnego Miasta Krakowa (1821–1823). Od roku 1823 zajmował stanowisko adiunkta Bibliotece Jagiellońskiej. Uzyskał stopień magistra filozofii w lipcu 1824 roku, stopień doktora filozofii w lipcu 1826 roku (pracę doktorską wykonał na temat De Justino Trogi Pompei epitomatore). Rozprawa doktorska w dziedzinie prawa nosiła tytuł De usuris secundum ius romanum. Była podstawą nadania tytułu doktora praw w roku 1828[1][2].

Po skończeniu studiów pracował nadal w Bibliotece Jagiellońskiej, w której był adiunktem do roku 1829, a następnie – w latach 1831–1850 – zastępcą kierownika (bibliotekarza). W okresie 1829–1831 wykładał, jako zastępca profesora, na Wydziale Filozoficznym UJ. Od roku 1831 prowadził wykłady z prawa rzymskiego (był uznawany za wybitnego znawcę prawa rzymskiego i cywilnego), powierzone mu na wniosek gen. Józefa Załuskiego – kuratora UJ (Rada Wydziału Prawa nie przyznała mu stanowiska profesora nadzwyczajnego). W tymże roku rozpoczął praktykę adwokacką. W latach 1835–1836, po śmierci Jerzego S. Bandtkiego, wykładał też bibliografię na Wydziale Filozofii. Kontynuował też prace Bandtkiego, dotyczące zbiorów Biblioteki UJ – przeprowadził ogólne skontrum księgozbioru, uporządkował zbiory druków ulotnych, opracował katalog dubletów[1].

Jako polityk Rzesiński starał się godzić polityczny realizm z romantycznymi nadziejami na przyszłą suwerenność Polski. Jako filozof poszukiwał możliwości pogodzenia filozoficznego i historycznego punktu widzenia (jego zdaniem „duch przeszłości” musi łączyć się z „przeczuciem przyszłości”). Uważał za korzystne zachowanie status quo Wolnego Miasta. W roku 1844 został wybrany do Sejmu Wolnego Miasta Krakowa, w którym pracował w Komitecie Prawodawczym. Był zwolennikiem zasady, że modyfikacji projektów aktów prawnych mogą dokonywać tylko komitety sejmowe, a uprawnienia deputowanych należy ograniczyć do składania uwag do projektów. Sprzeciwiał się odrzuceniu instytucji rozwodów z obowiązującego Kodeksu Napoleona (projekt zgłoszony przez Senat, nie został przyjęty). Brał aktywny udział w debatach dotyczących prawa hipotecznego, „prawa o opiekach”, ustawy emerytalnej (zabiegał o regulacje korzystne dla nauczycieli)[1].

W roku 1848, w czasie Wiosny Ludów, był członkiem krakowskiego Komitetu Narodowego, w którym działał w zespole przygotowującym projekt reorganizacji władzy sądowniczej. Był też członkiem deputacji wysłanej w kwietniu 1848 do Wiednia z dokumentem „Protestacja mieszkańców Krakowa wskutek doznanych gwałtów i nadużyć od władz cywilnych i wojskowych…” Dokument przygotowano po zbombardowaniu Krakowa przez Austriaków 26 kwietnia 1848 roku. W skład delegacji wchodzili – poza Janem Rzesińskim – Stefan Potocki i Antoni Zygmunt Helcel. Otrzymano zapewnienie, że zostanie powołana specjalna komisja rządowa, do czego jednak nie doszło[1].

Od jesieni 1848 Jan Kanty Rzesiński wykładał, jako zastępca profesora, w Katedrze Prawa natury i kryminalnego (nadal prowadząc własną kancelarię). W roku 1850 został profesorem zwyczajnym filozofii prawa oraz rozpoczął pracę w komisji przygotowującej statut gminny Krakowa. Mimo intensywnej germanizacji Wydziału Prawa, otrzymał osobiste zezwolenie na prowadzenie wykładów w języku polskim. Po czterech latach otrzymał katedrę prawa francuskiego i dawnego prawa cywilnego – jedyną na Wydziale katedrę z polskim językiem wykładowym[1].

Był członkiem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego od 31 grudnia 1847 roku i członkiem Komitetu wydziału akademickiego umiejętności moralnych od 4 listopada 1848 roku[1].

Życie osobiste

Ożenił się z Joanną a Woszczyńskich (1818–1864). Mieli córkę Helenę. Był właścicielem kamienicy przy uu Kanoniczej 14 i lokali przy ul. Poselskiej, m.in. części Pałac Wielopolskich, zakupionej po pożarze[1].

Zmarł 25 czerwca 1855 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim[1].

Córka wyszła za mąż za Andrzeja Rydzowskiego, który opublikował prace Jana Kanty Rzesińskiego, pozostawione w rękopisie[1].

Praca naukowa

Rzesiński był wszechstronnym badaczem, podejmującym zagadnienia prawne (z dogmatyk prawniczych, historii prawa, filozofii prawa), filozoficzne i literackie. Jego dorobek nie jest na ogół oryginalny i miał charakter popularyzatorski i dydaktyczny[3].

Prowadząc wykłady z prawa rzymskiego (1831) upowszechnił odkryte niedawno (1816) przez Bartholda Niebuhra Instytucje Gajusza. Był pierwszą osobą, która wykładała w Krakowie filozofię prawa, zamiast dotychczasowego kursu prawa natury[3].

Był zwolennikiem filozofii Hegla, związanym z polskimi heglistami skupionymi wokół Kwartalnika Naukowego. Jego refleksja nad prawem prawa uprawiana była w duchu heglowskim, łącząc elementy historyczne i filozoficzne[3].

Publikacje (wybór)

Felietony i wiersze młodzieńcze, publikowane w „Pszczółce Krakowskiej”, m.in.;
  • Podróż do Oświęcimia (felieton),
  • Duma o generale Wodzickim,
  • Groby królów i bohaterów polskich spoczywających w świątyni na Wawelu (m.in. Kopiec Wandy[4])
  • Duma pisana na zwaliskach starożytnego zamku Lanckorony,
  • Duma o Zawiszy Czarnym.
Publikacje naukowe (wybór)[5][6][7]
  • (1826) De Iustino Trogi Pompeii epitomatore;
  • (1828) De usuris secundum ius Romanum commentatio inauguralis;
  • (1830) E. Gibbona rys historyczny Prawa Rzymskiego (przełożył z angielskiego i uwagami G. Hugona powieķszył J.H.S. Rzesiński)
  • (1834) Rozprawa o filozofii w ogólności i dzisiejszym jej stanowisku, Kraków;
  • (1836) Charakterystyka najnowszej filozofii, Kwartalnik Naukowy 3, s. 193-223;
  • (1836-1837) przekład W.G. Tennemanna Rys historii filozofii, 2 tomy, Kraków.
  • (1838) Odpowiedź na zarzuty Feliksa Żochowskiego w dziele "Części mowy odmieniające się przez przypadki" przeciw niektórym zasadom gramatyki Józefa Muczkowskiego, Kraków;
  • (1840) Processus juris civilis Cracoviensis a Consulibus civitatis A.D. MDXLIV. Sigismundo I. regnante conscriptus. E codice manuscripto edidit… Proces cywilny Krakowski przez Rajców miasta w roku 1544 napisany… (tekst łaciński z polskim wstępem)[8];
  • (1841) Filozofia i historia w dziedzinie prawa (pod pseudonomiem Jan z Oświęcimia), Orędownik Naukowy 2.
  • (1845) Trzy kodeksy francuskie: cywilny, postępowania sądowego i handlowy, w przekładzie poprawnym z dołączeniem związkoych między sobą artykułów, Kraków.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wojciech M. Bartel: Rzesiński Jan Kanty (1803-1855). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXIV: Kapostas Andrzej – Klobassa Zręcki Karol. Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 1992-1993, s. 43-45.
  2. 1 2 Rzesiński, Jan Kanty. [w:] Österreichisches Biographisches Lexikon und biographische Dokumentation (ISBN 978-3-7001-3213-4), s. 355–356 [on-line]. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. [dostęp 2014-02-23]. (niem.).
  3. 1 2 3 Jadwiga Potrzeszcz: Rzesiński Jan Kanty Hieronim. W: Encyklopedia filozofii polskiej. T. II. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 484-485.
  4. ↑ Jan Kanty Rzesiński: Kopiec Wandy. [w:] Groby królów i bohaterów polskich spoczywających w świątyni na Wawelu [on-line]. raptularzyk.weebly.com, 1821. [dostęp 2014-02-24]. (pol.).
  5. ↑ Most widely held works by Jan Kanty Hieronim Stefan RZESIŃSKI. [w:] WorldCat Identities [on-line]. orlabs.oclc.org. [dostęp 2014-02-23]. (ang.).
  6. ↑ inauthor Jan Kanty Hieronim Stefan RZESIŃSKI. [w:] Wyszukiwarka www.google.pl/search [on-line]. [dostęp 2014-02-23].
  7. ↑ Rzesiński, Jan Kanty. [w:] Bibliografia Estreichera, tom 4 [on-line]. www.estreicher.uj.edu.pl. s. 157. [dostęp 2014-02-23]. (pol.).
  8. ↑ Jan Kanty Hieronim Stefan RZESIŃSKI: Civitatis A.D. MDXLIV. Sigismundo I. Regnante Conscriptus. E Codice Manuscripto Edidit ... I.H.S. Rzesiński. (Proces Cywilny Krakowski Przez Rajców Miasta W Roku 1544 ... Napisany, Etc.) [The Latin Text, with a Polish Introduction.]. 1840. [dostęp 2014-02-23]. (łac.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.