| pułkownik | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1792 (lub wcześniej) –1816 |
| Siły zbrojne |
Armia koronna, Legia Naddunajska, Armia Włoska, Armia Księstwa Warszawskiego |
| Stanowiska |
inspektor generalny szpitali wojskowych (Księstwo Warszawskie) |
| Główne wojny i bitwy |
Wojna z Rosją (1792), powstanie kościuszkowskie, bitwa pod Hohenlinden, kampania włoska, wojna polsko-austriacka, wojna z Rosją (1812) |
| Odznaczenia | |
  | |
Józef Grzegorz Puchalski (ur. 2 marca 1766 w Garwolinie, zm. 5 marca 1833 w Kaliszu) – chirurg wojskowy, pułkownik wojsk polskich, uczestnik kampanii napoleońskich.
W armii Rzeczypospolitej i Legionach Polskich
Pochodził z rodziny szlacheckiej legitymującej się herbem Ślepowron. Jego rodzicami byli Jan i Elżbieta[1]. Ukończył studia medyczne, następnie wstąpił do armii polskiej[1]. Walczył podczas wojny w 1792 oraz w czasie powstania w 1794, pełniąc funkcję dywizyjnego sztabs-chirurga wojsk koronnych[1]. Po klęsce emigrował do Francji, gdzie pracował w szpitalach wojskowych. Z końcem lipca 1797 zgłosił się do służby w Legionach Polskich gen. J. H. Dąbrowskiego, jednak wobec odmowy ze strony władz francuskich dopiero w listopadzie 1799 podjął służbę w Legii Naddunajskiej gen. Karola Kniaziewicza, jako chirurg I klasy[1]. Służąc pod dowództwem płk Wojciecha Turskiego wziął udział m.in. w zwycięskiej bitwie pod Hohenlinden[1].
W służbie włoskiej
Po rozformowaniu Legionów, wraz ze swoim pułkiem ułanów Puchalski przeszedł na żołd zależnej od Francji Republiki włoskiej (od 1805 Królestwo Włoch), gdzie znalazły się wszystkie polskie jednostki[2]. Podczas służby, razem z kilkoma innymi oficerami, popadł w konflikt z dowódcą pułku Aleksandrem Rożnieckim[3]. W marcu 1804 podczas okupacji w Apulii, Puchalski sam chorując na febrę, leżąc, odmówił szefowi szwadronu Janowi Konopce udzielenia pomocy rannemu ułanowi[1], przez co Konopka nałożył na chirurga areszt domowy, sadzając przy jego łóżku dwóch ułanów[3]. Po tym zdarzeniu Puchalski przeniósł się do 4 półbrygady, a następnie do 1 regimentu piechoty pod dowództwem Józefa Grabińskiego[1], który pałał straszliwą nienawiścią do Rożnieckiego[2].
W okresie służby we Włoszech Puchalski nawiązał bliskie stosunki z generałem J. H. Dąbrowskim, wówczas generalnym inspektorem kawalerii włoskiej, stając się protegowanym generała[3]. Generał, po śmierci pierwszej żony (3 października 1803) oddał pod opiekę Puchalskiego swego syna Jana Michała, kapitana kawalerii[3]. W 1804 roku Puchalski wstąpił do loży masońskiej „L’Union”[1], której większość stanowili Polacy z regimentu Grabińskiego[2].
Podczas kampanii 1805/1806 Puchalski brał udział w walkach przeciwko wojskom brytyjskim i neapolitańskim powstańcom[3], m.in. pod Castelfranco i pod Cosenzą, gdzie został ranny[1].
W armii Księstwa Warszawskiego
Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) Puchalski służył w sztabie gen. Dąbrowskiego, wziął udział w bitwie pod Frydlandem (14 czerwca), gdzie otrzymał kolejne rany. W tym samym roku, w randzie pułkownika, Puchalski został naczelnym chirurgiem legii gen. Dąbrowskiego[1].
W wojnie 1809 roku Puchalski walczył pod Gorzycami, a pod koniec tego roku, już po zakończeniu walk, został powołany na inspektora generalnego szpitali wojskowych[1].
W 1812 wziął udział w wyprawie na Rosję, a po klęsce Napoleona znalazł się w Saksonii, znowuż pod rozkazami J. H. Dąbrowskiego[1]. Zostawszy w Lipsku opiekował się pozostawioną tam ciężarną (drugą) żoną generała[2], potem odwiózł ją do męża do Paryża, gdzie 14 marca 1814 urodziła się córka Dąbrowskich. Następnie Puchalski pomógł Dąbrowskim w powrocie do kraju[1].
Po klęsce Napoleona
W lipcu 1814 Puchalski przybył do Poznania, w tym samym roku został przewodniczącym komisji, mającej egzaminować wszystkich urzędników zdrowia armii polskiej[1]. W 1816 Puchalski wziął dymisję z armii Królestwa Polskiego i osiadł w Kaliszu[1]. Tam nabył dom o pałacowej architekturze, zbudowany około roku 1820[4] lub w latach 1828/1829[5], według projektu Sylwestra Szpilowskiego[4] lub Franciszka Reinsteina[6][7] (obecnie przy placu Kilińskiego)[4].
W 1828 Puchalski od rodziny generała Umińskiego kupił podkaliski majątek Zakrzyn[8].
Józef Grzegorz Puchalski zmarł 5 marca 1833 w Kaliszu[1] i został pochowany na tamtejszym cmentarzu katolickim[5]. Zachowała się kamienna nagrobna tablica inskrypcyjna, jedna z najstarszych na cmentarzu[5].
Po śmierci Puchalskiego wdowa po nim dała ogłoszenie o sprzedaży pałacu wraz z zapleczem gospodarskim, wozownią, stajnią i ogrodami. Pałac nabył kaliski Żyd o nazwisku Puławski (stąd niekiedy dwojaka nazwa: pałac Puchalskich lub pałac Puławskich). W tymże domu mieszkała wraz ze swoimi rodzicami Maria Konopnicka[4].
Odznaczenia
- Krzyż Orderu Legii Honorowej – 1 października 1807,
- Krzyż Kawalerski Virtuti Militari – 11 stycznia 1810[1].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Jan Pachoński: Polski Słownik Biograficzny. T. 29. Warszawa: 1986, s. 315–316.
- 1 2 3 4 Jan Pachoński: Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1981, s. 307, 323, 474. ISBN 83-11-07252-3.
- 1 2 3 4 5 Jan Pachoński: Legiony Polskie 1794-1807. Prawda i legenda. T. 4: Z ziemi włoskiej do Polski 1800-1807. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1979, s. 230–231, 425, 428.
- 1 2 3 4 Władysław Kościelniak: Leksykon kaliski. Kalisz: Edytor, 2008, s. 168–169. ISBN 978-83-60579-36-2.
- 1 2 3 Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 269–270. ISBN 978-83-62689-09-5.
- ↑ Władysław Kościelniak: Pałac Puchalskich. www.info.kalisz.pl. [dostęp 2017-02-16]. (pol.).
- ↑ Andrzej Drewicz: Przewodniki. Pałac Puchalskich. wkaliszu.pl. [dostęp 2017-02-16]. (pol.).
- ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego, nr 3 z 1828 roku. 1828-01-15. [dostęp 2019-12-30]. (pol.).