Izrael Sztern
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1894
Ostrołęka

Data śmierci

1942 lub 1943

Zawód, zajęcie

poeta, eseista

Izrael Sztern (ur. w 1894 (lub 1891, albo 1893) w Ostrołęce, zm. w 1942 lub 1943) – polsko-żydowski poeta i eseista tworzący w języku jidysz[1].

Życiorys

Urodził się w Ostrołęce[1][2][3] w 1894[2][3], choć jako możliwy rok urodzenia podawane są również lata 1891 oraz 1893[1]. Jego ojciec był mełamedem (nauczycielem w chederze) i zmarł, gdy Sztern był jeszcze młody, w związku z czym ciężar utrzymania rodziny spadł na jego matkę[4] (ta zmarła, gdy był nastolatkiem)[3]. Sztern wychował się i żył w biedzie. W młodości otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne w chederze oraz jesziwach w Łomży i Słobódce[4]. W czasie I wojny światowej przebywał w Wiedniu[1], gdzie jako obywatel rosyjski[2] był przez trzy lata internowany[1]. W tym czasie zapoznał się między innymi ze współczesną literaturą i filozofią europejską[2].

W 1917 roku Sztern przybył do Warszawy, gdzie osiadł na stałe[3], zaś w 1919 debiutował jako poeta. Sympatyzował przez pewien czas z grupą literacką „Hałastra”[1]. Tworzył wyłącznie w języku jidysz. Jego wiersze i eseje publikowane były przez pisma reprezentujące wszystkie możliwe barwy polityczne i światopoglądowe. Publikował między innymi w „Literarisze Bleter”[4] oraz dzienniku społeczno-politycznym „Hajnt”. Przedwojenną sławę przyniósł Szternowi cykl poetycki Szpitol lider (Wiersze szpitalne) z 1923 roku[2][4], opisujący przewlekłą chorobę poety[2]. Uznawany był za jednego najważniejszych poetów jidysz okresu międzywojennego[3]. Pomimo przychylnych ocen krytyków nie wydał za życia żadnej książki. Stronił od środowisk literackich[1] i był samotnikiem[2]. Większość czasu spędzał wśród chasydów oraz na studiach talmudycznych[1][2].

Po wybuchu II wojny światowej bezskutecznie próbował uciec do ZSRR. Ostatecznie powrócił do Warszawy[2] i trafił do getta warszawskiego, gdzie żył w skrajnej biedzie i zmagał się z chorobą głodową. Dzięki pomocy Racheli Auerbach korzystał przez pewien czas z działających w getcie kuchni ludowych, a później dzięki wsparciu Aurebach i Josefa Kirmana, którzy zaalarmowali Żydowską Samopomoc Społeczną o złym stanie poety[5] – trafił do jednego z szopów[1] i został umieszczony w hospicjum dla uchodźców[2]. Sztern brał udział w urządzanych w getcie wieczorach literackich. Według Auerbach w trakcie akcji deportacyjnej w getcie Sztern zdołał dołączyć do jednego z komand roboczych, jednak został wyznaczony do wywózki w trakcie tzw. dzikiej blokady, gdy w ramach uzupełniania braków na Umschlagplatzu kierowano tam bezpośrednio także komanda robocze wracające do getta ze strony aryjskiej[5]. Zginął prawdopodobnie w obozie zagłady w Treblince[6][2] w sierpniu 1942[4] lub według innej wersji jeszcze w Warszawie w trakcie akcji deportacyjnej. Jako możliwy rok śmierci podaje się również 1943[1]. Większość jego rękopisów zaginęła[4][2]. Jeden z jego wierszy Rachela Auerbach złożyła w podziemnym archiwum getta warszawskiego, tworzonym przez grupę Oneg Szabat (w trzeciej, nieodnalezionej po wojnie części archiwum)[5].

Izraela Szterna pośmiertnie upamiętnił w jednym ze swoich wierszy H. Lejwik, który w 1955 roku doprowadził również do wydania zbioru utworów Szterna w Stanach Zjednoczonych Ameryki pt. Lider un esejen[1]. Jego wiersze tłumaczone były na język angielski[3].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Rafał Żebrowski: Sztern Izrael. jhi.pl. [dostęp 2018-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-16)]. (pol.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nathan Cohen: Shtern, Yisroel. yivoencyclopedia.org. [dostęp 2021-11-24]. (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 Andrew Firestone: Who was Yisroel Shtern?. yisroelshtern.org. [dostęp 2021-11-24]. (ang.).
  4. 1 2 3 4 5 6 Bella Szwarcman-Czarnota: Izrael Sztern. culture.pl. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
  5. 1 2 3 Rachela Auerbach: Drzewo w getcie. varshe.org.pl. [dostęp 2021-11-22]. (pol.).
  6. ↑ Aleksandra Bańkowska, Tadeusz Epsztein (opr.) – Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, tom 11, Ludzie i prace "Oneg Szabat" (Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2013) str. 162
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.