Andrew Johnson w latach 70. XIX wieku

Impeachment Andrew Johnsona – wydarzenie polityczne w historii Stanów Zjednoczonych, mające na celu usunięcie z urzędu prezydenta Andrew Johnsona. Miało ono miejsce w latach 1867–1868.

Konflikt na linii prezydent – Kongres

Rzecznicy oskarżenia prezydenta

Po śmierci Abrahama Lincolna władzę przejął ówczesny wiceprezydent Andrew Johnson^[1]. Mimo że Lincoln był republikaninem, Johnson był demokratą i pochodził z Tennessee, czyli stanu konfederackiego za czasów wojny secesyjnej^[2]. Jeszcze jako wiceprezydent budził niechęć wśród radykalnego skrzydła Partii Republikańskiej^[2].

Głównym powodem antagonizmów była propozycja Johnsona, by proces rekonstrukcji kraju prowadzić drogą pokoju i dialogu, podczas gdy radykałowie, tacy jak Thaddeus Stevens, opowiadali się za zbrojną okupacją Południa i całkowitym równouprawnieniem Afroamerykanów^[1][3]. Inny z liderów radykałów, przewodniczący Senatu Benjamin Wade uważał ponadto, że powrót Konfederacji do Unii spowodowałby ponowne połączenie się demokratów z Północy i Południa, co zagroziłoby pozycji Partii Republikańskiej^[3]. W grudniu 1865 roku powołano Komisję ds. Rekonstrukcji, której zadaniem było zadecydowanie, czy zbuntowane stany można bezpiecznie przyjąć do Unii^[3]. Radykalni Republikanie stanowili wówczas mało liczne grono w swoim obozie, które jednak szybko się rozrosło, gdy prezydent zawetował ustawy Freedmen’s Bureau (o zwalczaniu dyskryminacji rasowej w sądach wojskowych) oraz Civil Rights Bill (o prawach obywatelskich czarnoskórych obywateli)^[4]. Johnson uzasadniał swoją decyzję niezgodnością poprawek z Konstytucją^[4]. W wyniku wyborów do Kongresu w 1866 republikanie uzyskali większość 2/3 głosów, więc byli zdolni odrzucić prezydenckie weto^[5]. Aby zapewnić, że ustawy te nie zostaną w przyszłości zakwestionowane, ich zapisy zostały włączone do XIV poprawki do Konstytucji^[4].

Ponieważ dziesięć byłych stanów konfederackich ją odrzuciło, XIV poprawka nie mogła być ratyfikowana^[6]. Republikanie podjęli zatem liczne środki, aby jej zapisy i tak wcielić w życie, we wszystkich stanach, które chciały powrócić do Unii^[6]. Johnson, uważając że przy uchwalaniu nowego prawa naruszono Konstytucję, ponownie sprzeciwił się ustawom, jednak jego weta zostały odrzucone w Kongresie^[6]. Na początku 1867 roku do Komisji Prawnej Izby Reprezentantów wpłynął pierwszy wniosek o złożenie z urzędu Johnsona, jednak kongresmani stosunkiem głosów 108:57 odrzucili projekt^[7]. 2 marca tegoż roku Kongres uchwalił dwie ustawy, ograniczające rolę prezydenta: „Ustawę o długości kadencji” (Tenure of Office Act), zabraniającą zwolnienia członka gabinetu bez zgody Senatu, oraz „Ustawę o zwierzchnictwie nad armią” (Command of Army Act), przekazującą władzę nad siłami zbrojnymi naczelnemu dowódcy armii i zapewniającą jego nieusuwalność z urzędu bez zgody Senatu^[6][8]. Aby nie dopuścić do unieważnienia reform przez Sąd Najwyższy, 27 marca Kongres uchwalił prawo pozbawiające go jurysdykcji w sprawach o naruszenie habeas corpus^[8]. Prezydent zawetował ustawy z 2 marca, lecz oba weta zostały odrzucone przez Kongres^[9].

Impeachment

Proces impeachmentu w Senacie

Zirytowany napiętymi relacjami z reprezentantami władzy ustawodawczej, 5 sierpnia 1867 Johnson zwrócił się z prośbą do sekretarza wojny Edwina Stantona o złożenie dymisji, podejrzewając go słusznie o sympatyzowanie z radykałami^[9]. Wobec odmowy Stantona prezydent zwolnił go ze stanowiska (wbrew Tenure of Office Act) i powołał na jego miejsce generała Ulyssesa Granta^[9]. Stanton jeszcze przez jakiś czas utrzymywał się na stanowisku, gdyż zabarykadował się w budynku Departamentu Wojny^[8], lecz ostatecznie Grant przejął nowe obowiązki^[9]. Jednakże w styczniu 1868 generał zrezygnował ze stanowiska i powrócił do wojska, a Johnson 21 lutego powołał generała Lorenza Thomasa na wakujące po Grancie stanowisko^[9]. Zdymisjonowany Stanton postawił za to Thomasa przed sądem za bezprawne zajęcie urzędu, natomiast radykałowie złożyli w Kongresie wniosek o złożenie prezydenta z urzędu, jako uzasadnienie podając zdradę stanu^[10].

W przypadku złożenia wniosku o impeachment Izba Reprezentantów debatuje i głosuje nad jego zasadnością, a gdy uzna pozwanego winnym, kieruje sprawę do Senatu, który przeprowadza właściwy proces sądowy^[10]. Izba niższa sformułowała łącznie jedenaście zarzutów, spośród których dziewięć odnosiło się do Ustawy o długości kadencji, dziesiąty mówił o naruszeniu Ustawy o zwierzchnictwie nad armią, a ostatni zawierał zarzut o formułowanie „nierozsądnych, skandalicznych i jątrzących przemówień”^[11]. 24 lutego 1868, po dwudniowej debacie, Izba Reprezentantów stosunkiem głosów 126:47 uznała prezydenta winnym i skierowała sprawę do Senatu^[10][8]. 5 marca sprawa trafiła do Senatu, gdzie trybunałowi sądzącemu prezydenta przewodniczył prezes Sądu Najwyższego Salmon Chase^[10]. Prezydent chciał uczestniczyć w rozprawie, ale jego doradcy skutecznie odradzili mu to rozwiązanie, więc oskarżonego reprezentowali obrońcy, a wśród nich sędzia Sądu Najwyższego Benjamin Curtis^[10]. Głównym argumentem obrony w kwestii zdymisjonowania sekretarza wojny był fakt, że Stanton był powołany jeszcze w gabinecie Lincolna, więc Tenure of Office Act nie miało tu zastosowania^[11]. Oskarżyciele odmawiali przyjęcia dowodów obrony, a Senat nie zgadzał się na przesłuchanie członków gabinetu^[12]. Dopuszczono jednak świadków obrony: Johna Shermana i Lorenza Thomasa^[12].

Do wyroku skazującego niezbędne było poparcie 36 spośród 54 senatorów, czyli większości 2/3 głosów^[12]. Radykałowie byli pewni poparcia 30 senatorów, natomiast zwolennicy prezydenta mieli po swojej stronie 12 głosów^[12]. Pozostałe 12 osób było niezdecydowane^[12]. Krótko przed końcowym głosowaniem pięciu spośród niezdecydowanych postanowiło poprzeć akt oskarżenia, więc do skazania brakowało jednego głosu^[12]. 7 maja przewodniczący Chase ogłosił czterodniową przerwę w obradach, w czasie której radykalni republikanie prowadzili w prasie propagandę na rzecz skazania Johnsona^[13]. 11 maja, gdy trybunał zebrał się ponownie, czterech kolejnych senatorów postanowiło stanąć po stronie prezydenta^[13]. Wobec takiego obrotu sprawy następnego dnia radykałowie wymusili przesunięcie głosowania na 16 maja^[13]. W tym czasie dwóch kolejnych niezdecydowanych postanowiło głosować za uniewinnieniem^[12]. W efekcie jedynym senatorem, który nie określił swojego stanowiska, był radykalny republikanin Edmund G. Ross z Kansas^[13]. W głosowaniu imiennym Ross uznał Johnsona niewinnym, co zadecydowało o tym, że wniosek oskarżenia został odrzucony stosunkiem głosów 35:19^[13][11]. Radykałowie usiłowali jeszcze przesunąć datę dalszych głosowań o 10 dni, ale rezultat był ten sam^[13]. 26 maja Senat ponownie zagłosował za uniewinnieniem prezydenta^[14].

Zachowanie niezdecydowanych republikanów, którzy głosowali za uniewinnieniem, historycy tłumaczą dwojako^[11]. Pierwszym powodem była obawa, że impeachment trwale zdyskredytuje instytucję prezydenta jako władzy wykonawczej i zaszkodzi urzędowi w przyszłości^[15]. Drugą przyczyną była niechęć republikanów do Benjamina Wade’a, który jako przewodniczący Senatu przejąłby tymczasowo obowiązki prezydenta w przypadku złożenia Johnsona z urzędu^[15]. Wynik głosowania w Senacie rozczarował radykałów, lecz Johnson do końca kadencji pozostawał bierny w kwestiach rekonstrukcji Południa i pozwolił Kongresowi przeprowadzić reformy^[15]. Niespełna pół wieku później, w 1926 roku Sąd Najwyższy zrehabilitował Johnsona, stwierdzając, że prezydent ma prawo zdymisjonować członka gabinetu bez zgody izby wyższej^[14].

Przypisy

Bibliografia

• Maldwyn Jones: Historia USA. Gdynia: Latarnia, 2016. ISBN 978-83-65387-02-8. (pol.).brak strony w książce
• Andrzej Bartnicki: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6. (pol.).brak strony w książce
• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).brak strony w książce