Gwiazdnica
Ilustracja
Gwiazdnica trawiasta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

gwiazdnica

Nazwa systematyczna
Stellaria L.
Sp. Pl. 421. 1753
Typ nomenklatoryczny

Stellaria graminea[3], wcześniej Stellaria holostea L.[4][3]

Kwiaty gwiazdnicy pospolitej
Nasiona gwiazdnicy pospolitej

Gwiazdnica (Stellaria L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae). Obejmuje 173 gatunki szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy[5]. Rośliny te występują w różnych siedliskach – w formacjach zaroślowych, trawiastych i mokradłowych[6]. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach, zwłaszcza gwiazdnica pospolita Stellaria media. Gatunek ten ma też znaczenie użytkowe – jest rośliną jadalną (spożywany jest w Japonii i był w Starożytności w obszarze śródziemnomorskim) i leczniczą[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Gwiazdnica gajowa

Rodzaj ma charakter kosmopolityczny – ma bardzo rozległy zasięg geograficzny, przy czym najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej[8]. W Europie rośnie 17 gatunków, z czego w Polsce 10[9]. W Azji rosną 64 gatunki, z czego 28 jest endemitami Chin[10]. W Ameryce Północnej spotykanych jest 29 gatunków[8]. Brak jego przedstawicieli tylko na niektórych obszarach w strefie międzyzwrotnikowej – w Amazonii, w zachodniej Afryce Równikowej, na Borneo i licznych wyspach Oceanii[5].

Gatunki flory Polski[11]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[11], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]

Na wykazie gatunków krajowych w osobnym rodzaju ujęta jest kościenica wodna[11], współcześnie jednak włączana do tego rodzaju jako Stellaria aquatica (L.) Scop.[12][13]

Morfologia i biologia

Gwiazdnica błotna
Gwiazdnica bagienna
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny, zwykle płożące, nagie, o pędach do 30 cm długości, rzadziej dłuższych i owłosionych[6].
Liście
Naprzeciwległe, całobrzegie[6].
Kwiaty
Białe, o 5 głęboko wciętych płatkach przez co często sprawiają wrażenie, jakby płatków było 10[14]. Kielich o 5 wolnych działkach. Pręcików 5 do 10. Zalążnia górna[6]. Słupek zwieńczony jest trzema, rzadziej czterema, a wyjątkowo (S. aquatica) pięcioma szyjkami[14].
Owoce
Torebki otwierające się 6 klapami, rozdzielającymi się zwykle na całej długości dojrzałego owocu[14].
Rodzaje podobne
Kwiaty z rodzaju rogownica Cerastium mają płatki rozcięte zwykle co najwyżej do 1/3 ich długości, 5 szyjek słupka i torebki zwykle wygięte i otwierające się tylko na szczycie 10 ząbkami. Kwiaty z rodzaju mokrzyca Minuartia mają płatki całobrzegie i ząbków na szczycie owocu tyle ile szyjek słupka – zwykle trzy. Pseudostellaria ma cechy pośrednie między Stellaria i Cerastium, wyróżnia się trzema lub mniejszą liczbą zalążków w zalążni, podczas gdy ww. rodzaje mają ich 10 i więcej[14].

Systematyka

Gwiazdnica blada
Gwiazdnica grubolistna
Homonimy[4]

Stellaria Grassé et A. C. Hollande = Astronympha Grassé, Stellaria Séguier = Callitriche Linnaeus

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie goździkowatych należy do podrodziny Alsinoideae plemienia Alsineae[15].

W obrębie plemienia rodzaj tworzy grupę siostrzaną względem kladu obejmującego rodzaje rogownica Cerastium, menchia Moenchia, mokrzycznik Holosteum i Dichodon. Podziały taksonomiczne oparte na cechach morfologicznych uznanych za diagnostyczne dla rodzajów z plemienia Alsineae, takie jak liczba znamion czy klap na otwierającym się owocu, okazały się mieć charakter sztuczny i nie odzwierciedlały relacji filogenetycznych. Analizy molekularne wykazały, że gatunek uznawany przez znaczną część XX wieku za typowy dla rodzaju – gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea usytuowany jest w pozycji bazalnej dla kladu obejmującego wszystkie wyżej wymienione rodzaje (dlatego gatunek ten przeniesiony został do rodzaju Rabelera jako R. holostea, a jako typowy dla Stellaria wybrany został S. graminea)[3][14]. Z kolei do rodzaju gwiazdnica w wyniku analiz molekularnych, potwierdzonych też wnioskami z analiz cech morfologicznych i z zakresu embriologii, włączono kościenicę wodną (Stellaria aquatica, dawniej Myosoton aquaticum). Takson ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Petiolares, w której jest blisko spokrewniony z gwiazdnicą pospolitą Stellaria media i gajową Stellaria nemorum[14][16][17].

Wykaz gatunków[5]
  • Stellaria abaensis H.F.Xu & Z.H.Ma
  • Stellaria × adulterina Focke
  • Stellaria alaschanica Y.Z.Zhao
  • Stellaria alaskana Hultén
  • Stellaria × alpestris (Hartm.) Hartm.
  • Stellaria alsine Grimm – gwiazdnica bagienna
  • Stellaria alsinoides Boiss. & Buhse
  • Stellaria altimontana N.S.Pavlova
  • Stellaria × ambigua Bég.
  • Stellaria amblyosepala Schrenk
  • Stellaria americana (Porter ex B.L.Rob.) Standl.
  • Stellaria amplexicaulis (Hand.-Mazz.) Huan C.Wang & Feng Yang
  • Stellaria anagalloides Rupr.
  • Stellaria angarae Popov
  • Stellaria angustifolia Hook.
  • Stellaria antillana Urb.
  • Stellaria antoniana Volponi
  • Stellaria apetala Ucria – gwiazdnica blada
  • Stellaria aphanantha Griseb.
  • Stellaria aphananthoidea Muschl.
  • Stellaria aquatica (L.) Scop.
  • Stellaria arenarioides Shi L.Chen, Rabeler & Turland
  • Stellaria arvalis Fenzl ex F.Phil.
  • Stellaria australis Zoll. & Moritzi
  • Stellaria bayanensis L.Q.Zhao & Y.Z.Zhao
  • Stellaria bistyla Y.Z.Zhao
  • Stellaria blatteri Mattf.
  • Stellaria borealis Bigelow
  • Stellaria brachypetala Bunge
  • Stellaria bungeana Fenzl
  • Stellaria calycantha (Ledeb.) Bong.
  • Stellaria celsa Ravenna
  • Stellaria chilensis Pedersen
  • Stellaria chinensis Regel
  • Stellaria cilicica Boiss. & Balansa
  • Stellaria circinata Ravenna
  • Stellaria concinna Ravenna
  • Stellaria congestiflora H.Hara
  • Stellaria corei Shinners
  • Stellaria crassifolia Ehrh. – gwiazdnica grubolistna
  • Stellaria crispa Cham. & Schltdl.
  • Stellaria cryptantha (Mattf.) M.T.Sharples & E.A.Tripp
  • Stellaria cryptopetala Griseb.
  • Stellaria cuonaensis L.H.Zhou
  • Stellaria cupaniana (Jord. & Fourr.) Bég.
  • Stellaria cuspidata Willd. ex D.F.K.Schltdl.
  • Stellaria darvasievii Kamelin
  • Stellaria davurica D.F.K.Schltdl.
  • Stellaria debilis d'Urv.
  • Stellaria decipiens Hook.f.
  • Stellaria decumbens Edgew.
  • Stellaria delavayi Franch.
  • Stellaria depauperata Edgew.
  • Stellaria depressa Em.Schmid
  • Stellaria dianthifolia F.N.Williams
  • Stellaria dichotoma L.
  • Stellaria dicranoides (Cham. & Schltdl.) Fenzl
  • Stellaria discolor Turcz.
  • Stellaria edwardsii R.Br.
  • Stellaria emirnensis Danguy
  • Stellaria erlangeriana Engl.
  • Stellaria eschscholtziana Fenzl
  • Stellaria fennica (Murb.) Perfil.
  • Stellaria fenzlii Regel
  • Stellaria filicaulis Makino
  • Stellaria filiformis (Benth.) Mattf.
  • Stellaria fischeriana Ser.
  • Stellaria flaccida Hook.
  • Stellaria × glauciformis Bouvet
  • Stellaria gracilenta Hook.f.
  • Stellaria graminea L. – gwiazdnica trawiasta
  • Stellaria gyangtsensis F.N.Williams
  • Stellaria gyirongensis L.H.Zhou
  • Stellaria hebecalyx Fenzl
  • Stellaria henryi F.N.Williams
  • Stellaria hintoniorum B.L.Turner
  • Stellaria howardii Maguire
  • Stellaria humifusa Rottb.
  • Stellaria × hybrida Rouy & Foucaud
  • Stellaria imbricata Bunge
  • Stellaria infracta Maxim.
  • Stellaria inundata Vorosch.
  • Stellaria irazuensis Donn.Sm.
  • Stellaria irrigua Bunge
  • Stellaria jacutica Schischk.
  • Stellaria koelzii Rech.f.
  • Stellaria kolymensis A.P.Khokhr.
  • Stellaria krylovii N.V.Vlassova & Artemov
  • Stellaria laeta Richardson
  • Stellaria lanata Hook.f.
  • Stellaria × lancifolia Kom.
  • Stellaria lanipes C.Y.Wu & H.Chuang
  • Stellaria laxmannii Fisch. ex Ser.
  • Stellaria leptoclada (Benth.) C.H.Mill. & J.G.West
  • Stellaria littoralis Torr.
  • Stellaria longifolia Muhl. ex Willd. – gwiazdnica długolistna
  • Stellaria longipes Goldie
  • Stellaria mainlingensis L.H.Zhou
  • Stellaria mannii Hook.f.
  • Stellaria media (L.) Vill. – gwiazdnica pospolita
  • Stellaria merzbacheri Kozhevn.
  • Stellaria miahuatlana B.L.Turner
  • Stellaria minuta Kirk
  • Stellaria minutifolia Maguire
  • Stellaria montioides (Edgew. & Hook.f.) Ghaz.
  • Stellaria multiflora Hook.
  • Stellaria multipartita Bo Xu & Meng Li
  • Stellaria neglecta (Lej.) Weihe – gwiazdnica zaniedbana
  • Stellaria nemorum L. – gwiazdnica gajowa
  • Stellaria nepalensis Majumdar & Vartak
  • Stellaria nipponica Ohwi
  • Stellaria nitens Nutt.
  • Stellaria nubigena Standl.
  • Stellaria obtusa Engelm.
  • Stellaria omeiensis C.Y.Wu & Tsui ex P.Ke
  • Stellaria ovata Willd. ex D.F.K.Schltdl.
  • Stellaria ovatifolia (M.Mizush.) M.Mizush.
  • Stellaria oxycoccoides Kom.
  • Stellaria palustris Ehrh. ex Hoffm. – gwiazdnica błotna
  • Stellaria papillata C.H.Mill. & J.G.West
  • Stellaria parviflora Banks & Sol. ex Hook.f.
  • Stellaria parviumbellata Y.Z.Zhao
  • Stellaria patens D.Don
  • Stellaria pauciflora Zoll. & Moritzi
  • Stellaria pedersenii Volponi
  • Stellaria peduncularis Bunge
  • Stellaria pentastyla W.Qiao Wang, H.F.Xu & Z.H.Ma
  • Stellaria persica Boiss.
  • Stellaria petiolaris Hand.-Mazz.
  • Stellaria pilosoides Shi L.Chen, Rabeler & Turland
  • Stellaria pinvalliaca Chandra Sek. & S.K.Srivast.
  • Stellaria polyantha (Edgew. & Hook.f.) M.T.Sharples & E.A.Tripp
  • Stellaria porsildii C.C.Chinnappa
  • Stellaria procumbens Huan C.Wang & Feng Yang
  • Stellaria pterosperma Ohwi
  • Stellaria pubera Michx.
  • Stellaria pulvinata Grubov
  • Stellaria pungens Brongn.
  • Stellaria pusilla Em.Schmid
  • Stellaria radians L.
  • Stellaria recurvata Willd. ex D.F.K.Schltdl.
  • Stellaria reticulivena Hayata
  • Stellaria rigida Bunge
  • Stellaria roughii Hook.f.
  • Stellaria ruderalis M.Lepší, P.Lepší, Z.Kaplan & P.Koutecký
  • Stellaria ruscifolia D.F.K.Schltdl.
  • Stellaria salicifolia Tsui & P.Ke
  • Stellaria sanjuanensis (Greene ex Rydb.) M.T.Sharples & E.A.Tripp
  • Stellaria sarcophylla Rech.f.
  • Stellaria scaturiginella Rech.f.
  • Stellaria schischkinii Peschkova
  • Stellaria semivestita Edgew.
  • Stellaria sennii Chiov.
  • Stellaria serpens Ravenna
  • Stellaria sessiliflora Y.Yabe
  • Stellaria sibirica (Regel & Tiling) Schischk.
  • Stellaria sikaramensis Rech.f.
  • Stellaria sikkimensis Hook.f.
  • Stellaria sitchana Steud.
  • Stellaria soongorica Roshev.
  • Stellaria souliei F.N.Williams
  • Stellaria strongylosepala Hand.-Mazz.
  • Stellaria tetrasticha (Mattf.) M.T.Sharples & E.A.Tripp
  • Stellaria tibetica Kurz
  • Stellaria turkestanica Schischk.
  • Stellaria uchiyamana Makino
  • Stellaria uda F.N.Williams
  • Stellaria venezuelana Steyerm.
  • Stellaria vestita Kurz
  • Stellaria viridifolia (A.P.Khokhr.) A.P.Khokhr.
  • Stellaria wallichiana Haines
  • Stellaria weddellii Pedersen
  • Stellaria williamsiana Kozhevn.
  • Stellaria winkleri (Briq.) Schischk.
  • Stellaria xanthospora Chodat & Wilczek
  • Stellaria yungasensis (Rusby) Rusby ex Volponi
  • Stellaria yunnanensis Franch.
  • Stellaria zangnanensis L.H.Zhou
  • Stellaria zhuxiensis Q.L.Gan & X.W.Li

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. 1 2 3 Valery N. Tikhomirov. (2427) Proposal to conserve the name Stellaria (Caryophyllaceae) with a conserved type. „Taxon”. 65, 2, s. 389–390, 2016. DOI: 10.12705/652.21.
  4. 1 2 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2023-03-08].
  5. 1 2 3 4 5 Stellaria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-08].
  6. 1 2 3 4 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 81. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 880-881, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. 1 2 John K. Morton: Stellaria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
  9. ↑ Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki im. Szafera, PAN, 1992, s. 277. ISBN 83-85444-06-8.
  10. ↑ Chen Shilong; Richard K. Rabeler: Stellaria Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-08-02].
  11. 1 2 3 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7.
  12. ↑ Stellaria aquatica (L.) Scop.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-18].
  13. ↑ Stellaria aquatica Scop.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-11-18].
  14. 1 2 3 4 5 6 Sharples, Mathew T.; Tripp, Erin A.. Phylogenetic Relationships Within and Delimitation of the Cosmopolitan Flowering Plant Genus Stellaria L. (Caryophyllaceae): Core Stars and Fallen Stars. „Systematic Botany”. 44, 4, s. 857-876, 2019.
  15. ↑ Genus Stellaria L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-03-08].
  16. ↑ Xubo Chen, Shiyong Meng, Quanru Liu. Numerical Taxonomic Analysis of Stellaria and Myosoton (Caryophyllaceae). „Chinese Bulletin of Botany”. 47, 3, s. 271-277, 2012. DOI: 10.3724/SP.J.1259.2012.00271.
  17. ↑ Wang, L., Y.-Y. Zhao, J.-X. Liu. Embryology of Myosoton and Stellaria and its taxonomic significance (Caryophyllaceae). „Phytotaxa”. 306, s. 124–134, 2017.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.