Grzecznościowe użycie liczby mnogiej, zwracanie się per wy, przez wy – formuła stosowania do jednej osoby form liczby mnogiej, czyli konstrukcji pluralis maiestatis. Wyraża się zwłaszcza podczas zwracania się do kogoś w drugiej osobie liczby mnogiej (dwojenie) lub trzeciej osobie liczby mnogiej (trojenie).

Zwracanie się przez ty (tykanie) może być zarezerwowane do kontaktów między osobami bliskimi i równymi w hierarchii. W stosunku do osób obcych lub stojących w hierarchii wyżej, stosowane mogą być inne formy. W związku z tym, zastosowanie formy ty wobec osób obcych może być postrzegane jako przejaw wyższości[1][2].

Występuje współcześnie jako forma grzecznościowa w prawie wszystkich językach słowiańskich, a także w niektórych językach niesłowiańskich (np. język francuski). W różnych językach słowiańskich używa się tu zaimka: wy, vy, вы, ви (nosi w tym przypadku nazwę „wykanie”); we francuskim – vous; w języku angielskim[3] forma you rozpowszechniła się do tego stopnia, że zupełnie wyparła swój odpowiednik w liczbie pojedynczej – thou (obecnie archaizm).

Język polski

W języku polskim stosowanie w tej funkcji formy wy wiąże się ze stosowaniem rodzaju męskoosobowego, niezależnie od płci osoby, której dotyczy[3][4].

Swoistym wyjątkiem wśród języków słowiańskich jest język polski, gdyż w XX w. forma „per wy” była w polszczyźnie w zaniku, występując jeszcze w gwarach i w języku partii komunistycznych, co wywodzi się z języka rosyjskiego. Ze względu na to ostatnie zastosowanie wśród miejskich użytkowników języka polskiego była postrzegana jako sztuczna[3]. Z drugiej strony, w codziennym języku zastępowanie formy mnogiej przez formy pan/pani nasiliło się właśnie po drugiej wojnie światowej[2]. Dawniej używana także w zwrotach do rodziców w języku ogólnym, w wojsku, w zwrotach do obywatela i w innych zastosowaniach. Częsta w dawnej polszczyźnie, była używana w zwrotach grzecznościowych (wy, panie; wy, ojcze; wy, matko itp.) i oznaczała szacunek. Po rozpowszechnieniu się w polszczyźnie zaimków pan, pani, państwo z czasownikiem w 3. osobie, forma „per wy” straciła na znaczeniu, a stała się nielubiana przez zwykłych obywateli, gdy uczyniono z niej obowiązkową formę zwrotu rządzącej w PRL PZPR.

Dwojenie zachowało się w polskich gwarach. Ma ono funkcję grzecznościową (np. siądźcie mamusiu) albo neutralną (np. skądeście przyszli? w miejsce ogólnopolskiego skąd pan przyszedł?/skąd pani przyszła?)[4]. W niektórych środowiskach wiejskich jeszcze w XXI w. dwojenie było powszechne, podczas gdy stosowanie form pan/pani było zarezerwowane do osób z zewnątrz[1].

Trojenie jest stosunkowo rzadkie i zanikające. Przykładowe użycie: Babka już idą. w znaczeniu 'Niech babka już idzie'[1]. W części gwar, które zachowały relikty liczby podwójnej, zdarza się, że w normalnym użyciu liczby mnogiej występuje końcówka -ta, a w dwojeniu -cie (np. ludzie, co wy jeta? (ludzie, co wy jecie?), ale matko, co wy jecie?)[4].

Język rosyjski

W języku rosyjskim występują dwie formy tytułowania osób – ты (ty) oraz вы (wy). Rozróżnienie pojawiło się stosunkowo niedawno (XVIII wiek) wśród rosyjskich klas wykształconych dzięki francuskim wpływom[5].

Zazwyczaj forma „ты” jest używana wśród przyjaciół i krewnych, ale jego użycie zależy nie tylko od stopnia zaawansowania relacji, ale także od wieku i formalności sytuacji (np. w trakcie spotkania w pracy formy grzecznościowe będą częściej używane niż na imprezach). Młodzież i dzieci, aby zwracać się do siebie nawzajem używają formy „ты”. Również dorośli zwracają się do nich w ten sposób, ale w drugą stronę przyjęto używanie formy grzecznościowej „вы”. Młodsi dorośli zazwyczaj również zwracają się tak do starszych dorosłych spoza rodziny niezależnie od stopnia zażyłości relacji oraz w zamian w stosunku do nich może być używana forma „ты”. Rozmawiając ze sobą, młodzi ludzie często zaczynają od zwracania się do siebie per „вы”, ale mogą bardzo szybko przejść do „ты” w sytuacji nieformalnej. Wśród osób starszych forma 2. osoby liczby pojedynczej jest zarezerwowana jedynie dla bliższych znajomych. O ile nie ma znacznej różnicy wieku, wybór formy jest symetryczny, co pokazuje poniższa tabelka.

Wypowiedź osoby A Wypowiedź osoby B Kontekst wynikający z użytych form
А куда ты идёшь? Я иду домой. А ты? Osoby A i B znają się nawzajem, zawiązali ze sobą relację lub są przedstawicielami młodzieży.
А куда вы идёте? Я иду домой. А вы? Osoba A i B nie zawiązali przed rozmową żadnej bliższej relacji i są w podobnym wieku.
А куда ты идёшь? Я иду домой. А вы? Osoba A jest wyraźnie starsza od osoby B bądź jest wyżej postawiona w hierarchii społecznej.

W celu uniknięcia gafy przechodzenie z formy „вы” na „ты” powinno odbywać się za obopólną zgodą. Użycie formy „ты” bez zgody drugiej osoby może uchodzić za nietakt i złe zachowanie (lub w przypadku rozmów z kobietami flirtowanie), zwłaszcza kiedy nasz rozmówca nadal używa form grzecznościowych.

Formy używane przez rozmówców wynikają z wielu czynników, które ukazuje poniższa tabela.

Forma z zaimkiem ты Tłumaczenie na polski Kontekst użycia formy Forma z zaimkiem вы Tłumaczenie na polski Kontekst użycia formy
Напиши, что видишь на доске. Napisz, co widzisz na tablicy. Adresatem wypowiedzi jest jedna osoba Напишите, что видите на доске. Napiszcie, co widzicie na tablicy.
Niech pan napisze, co widzi na tablicy.		 Adresatem może być grupa osób lub jedna, w stosunku do której rozmówca używa formy grzecznościowej.
Ты знаешь, чем он заболел. Wiesz, na co on zachorował. Вы знаете, чем он заболел. Wiecie, na co on zachorował.
Pan wie, na co on zachorował.
Ты знаешь, что Макс заболел ангиной, Иван. Wiesz, że Maks zachorował na grypę, Iwan. Adresat wypowiedzi (Iwan) jest dla rozmówcy bliską osobą, z którą się zna. Вы знаете, что Макс заболел ангиной, Иван[uwaga 1] Panie Iwanie, wie pan, że Maks zachorował na anginę. Rozmówca nie zna prywatnie adresata, nie zawiązał z nim bliskiej relacji.

Dawniej zasady były mniej rygorystyczne. Dopiero pod koniec XIX wieku w niektórych kręgach (arystokracja i szlachta rosyjska) przyjęto, że formę „вы” należy również stosować między przyjaciółmi, w związkach małżeńskich i w momencie zwracania się do rodziców (ale nie do swoich dzieci).

Grzecznościowe użycie liczby mnogiej do dziś nie występuje powszechnie w niektórych kręgach - na obszarach wiejskich rzadko forma ta praktycznie nie jest używana[6]. Użytkownicy internetu z Rosji i Białorusi podtrzymują to rozróżnienie jedynie w stosunku do osób, których nie znają.

Uwagi

  1. ↑ W języku rosyjskim w przypadku stosowania form grzecznościowym, podaje się najczęściej imię i imię odojcowskie adresata.

Przypisy

  1. 1 2 3 Helena Grochola-Szczepanek, Grzecznościowe zachowania językowe w środowisku wiejskim na przykładzie gwary spiskiej w Polsce, „Jezikoslovni zapiski”, 20 (1), 2015, DOI: 10.3986/jz.v20i1.3008.
  2. 1 2 Antonina Grybosiowa, Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, 37, 1998, s. 57-61.
  3. 1 2 3 Gerald Stone, Address in the Slavonic Languages, „The Slavonic and East European Review”, 55 (4), 1977, s. 491-505, JSTOR: 4207536 (ang.).
  4. 1 2 3 Halina Karaś, Pluralis maiestaticus [online], Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe..
  5. ↑ Popov ↓, s. 330.
  6. ↑ Popov ↓, s. 331.

Bibliografia

  • Paul Popov: The Slavic and East European Journal. Athens: The University of Georgia, 1985, s. 330-331
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.