Iloczas

Z pojęciem długości samogłosek i spółgłosek związane jest pojęcie iloczasu, czyli różnicy w długości poszczególnych fonemów. Podlegają mu zarówno samogłoski, jak i spółgłoski^[10]. Zjawisko dotyczy zawsze sylaby akcentowanej.

Iloczas silnie związany jest z akcentem wyrazowym. Zasadą języka szwedzkiego jest, iż akcentowana sylaba zawsze jest długa, przy czym elementem długim w sylabie może być samogłoska albo spółgłoska^[11]. Samogłoska jest długa w następujących przypadkach:

• znajduje się w wygłosie absolutnym, czyli na końcu wyrazu (tzw. sylaba otwarta): blå (niebieski), ko (krowa)
• następuje po niej spółgłoska krótka: kal (łysy)

Samogłoska jest krótka, jeśli w sylabie, w której się znajduje, po niej znajduje się:

• spółgłoska długa, np. kall (zimny), rött (czerwony)
• grupa spółgłoskowa, np. konst (sztuka), hast (pośpiech)

Akcent dynamiczny

Akcent dynamiczny (przyciskowy) polega na głośniejszym wymówieniu akcentowanej sylaby w porównaniu z pozostałymi sylabami danego wyrazu. Nie jest on przypisany do konkretnej sylaby – może padać na każdą sylabę wyrazu, choć najczęściej jest to pierwsza sylaba: fågel (ptak). Może jednak znajdować się w środku wyrazu, np. betala (płacić), jak również na końcu, np. sensationel (sensacyjny)^[12]. W wyrazach rodzimych akcent główny pada najczęściej na pierwszą sylabę; akcent na sylabę ostatnią występuje głównie w wyrazach obcego pochodzenia. Akcent nazw geograficznych nie podlega żadnym regułom i jest swoisty dla danego wyrazu^[13]: Sverige, ale Göteborg.

Akcent toniczny

Cechą charakterystyczną języka szwedzkiego jest występowanie akcentu tonicznego (muzycznego, prozodycznego). W przeciwieństwie do akcentu dynamicznego jego istotą nie jest wymówienie akcentowanej sylaby mocniej, a tonem o innej wysokości – podobnie jak to zwykle dzieje się w zdaniu^[12]. Istnieją dwa rodzaje akcentu tonicznego: akcent akutowy (noszący często nazwę akcent nr 1, AT1 itp.) i grawisowy (akcent nr 2, AT2).

Akcent akutowy

W językach nietonicznych, np. fińskim lub polskim, jest jedynym występującym rodzajem akcentu prozodycznego. W języku szwedzkim stoi w opozycji do akcentu grawisowego. Charakteryzuje go znaczne opadanie melodii na końcu wyrazu. W poniższych przykładach oznaczony °.

Następujące grupy wyrazów mają akcent toniczny AT1:

• wyrazy jednosylabowe: en °hund, ett °hus, °stor'. Rzeczowniki tej grupy nie zmieniają akcentu w formie określonej:

ett °barn (AT1) – °barnet (AT1)

ett °hus (AT1) – °huset (AT1)

Reguła ta nie dotyczy liczby mnogiej, gdzie rzeczowniki akcentowane w liczbie pojedynczej akcentem AT1 mogą przyjmować akcent AT2^[14]:

en °hund (AT1) – °hunden (AT1) – ^xhundarna (AT2)

• rzeczowniki dwusylabowe zakończone na -el, -er, -en, np. en °cyckel, °vatten. Nie jest to reguła ścisła, istnieją wyjątki, np. en ^xnyckel, en ^xsyster
• rzeczowniki zakończone na -is oraz -iker: en °potatis, en °fanatiker
• rzeczowniki należące do deklinacji III, a zakończone w liczbie mnogiej na -er. W tej grupie przeważają wyrazy obcego pochodzenia z akcentem na ostatnią sylabę. Rzeczowniki te zachowują akcent AT1 również w formie określonej liczby pojedynczej, a także w formie określonej liczby mnogiej:

(en) °student – stu°denter. (en) °bok – °böcker

(en) °bonde – °bönder – °bönderna

• formy osobowe (czas teraźniejszy i przeszły) czasowników koniugacji II i IV, przy czym bezokolicznik tych czasowników może przyjmować akcent AT2:

att ^xsäga – °säger

• czasowniki zakończone na -era zarówno w bezokoliczniku, jak i w formach osobowych: publi°cera, stu°derade
• przymiotniki kończące się na -isk i przysłówki zakończone na -iskt: °typisk, °faktiskt
• dni tygodnia: °måndag, °tisdag
• większość wyrazów niezłożonych, w których akcent nie pada na pierwszą sylabę: mo°dern, e°gentlig

Akcent grawisowy

Występuje tylko w wyrazach dwu- i więcej sylabowych. Charakteryzuje się dwoma przyciskami na różne sylaby w obrębie tego samego wyrazu. W wyrazach więcej niż dwusylabowych akcent nie musi przypadać na sylaby sąsiednie, a miejsce jego przypadania jest uwarunkowane historycznie. Pierwsza sylaba wypowiadana jest tonem wyższym niż podstawowy, następnie po opadnięciu tonu, po przejściu do następnego wyrazu, ton ponownie się wznosi o około jedną tercję – przy czym tę sylabę również należy wymówić z przyciskiem^[16]. Należy być świadomym, iż istnieją znaczne różnice w realizacji wymowy tego akcentu. W niektórych dialektach, np. w finlandssvenska (szwedzki mniejszości szwedzkojęzycznej w Finlandii) ten typ akcentu nie istnieje^[17]. W poniższych przykładach oznaczony ^x.

Różnica w artykulacji akcentów AT1 (schemat po lewej) i AT2 (schemat po prawej)

Akcent toniczny AT2 występuje w następujących przypadkach:

• większość wyrazów dwu- lub więcej wyrazowych pochodzenia rodzimego, przy czym akcent główny (i akcent dynamiczny) pada na pierwszą sylabę
• większość złożeń, zarówno współczesnych, jak i historycznych. Akcentowane są sylaby wyróżnione w wyrazach podstawowych złożenia: sjuk-sköterska
• większość wyrazów zakończonych na nieakcentowane końcówki: -aktig, -are, -artad, -bar, -dom, -else, -essa, -erska, -full, -het, -ig, -ing, -inna, -lek, -lös, -mässig, -sam, -skap^[13]

Akcent toniczny jest czasem cechą dystynktywną: wyrazy różniące się akcentem przyjmują inne znaczenie. Oto przykłady^[18]:

°allting – wszystko ^xallting – parlament islandzki

°anden – kaczor, ^xanden – duch

°biten – kawałek, ^xbiten – ugryziony

°brunnen – studnia, ^xbrunnen – spalony

°stegen – krok, ^xstegen – drabina

°värden – gospodarz, ^xvärden – wartości

Rytm

System rytmiczny języka jest odpowiedzialny za to, który wyraz otrzymuje w zdaniu mocniejszy przycisk. Decyduje o tym (jak w wielu innych językach) emocjonalny kontekst wypowiedzi. W wypowiedziach o neutralnym kontekście emocjonalnym akcent logiczny przypada na leksemy, natomiast nie akcentuje się wyrazów funkcyjnych i gramatycznych: rodzajników, zaimków, spójników, partykuł i czasowników modalnych^[19]>.

Ett högt hus (wysoki dom)

Vad har han redan gjort? (co on już zrobił?)

Natomiast w przypadku wypowiedzi nacechowanej emocjonalnie (emfatycznej) akcent pada na ten element zdania, który normalnie byłby nieakcentowany, lecz mówiący decyduje się wybić. Jest to forma emfazy alternatywna do wystawiania akcentowanej części zdania na pozycję fundamentu (pierwszego miejsca w zdaniu):

I helgen blir det många stjärnfall på himlen. (W ten weekend na niebie będzie wiele spadających gwiazd.)

I helgen blir det många stjärnfall på himlen. (Wiele spadających gwiazd będzie na niebie w ten weekend.)

I helgen blir det många stjärnfall på himlen. (Na niebie w ten weekend będzie wiele spadających gwiazd.)

Intonacja zdania

Nie jest ona tożsama z intonacją wyrazową ani akcentami tonicznymi AT1 i AT2. Przede wszystkim dlatego, że w przeciwieństwie do akcentu tonicznego nie jest cechą dystynktywną – nie wpływa na zmianę znaczenia wyrazu. Intonacja zdaniowa to opadanie lub wznoszenie się tonu w zależności od typu zdania. Najwyższy ton przyjmuje najważniejszy wyraz w zdaniu, noszący akcent logiczny:

Pod względem przebiegu linii melodycznej intonację dzielimy na wznoszącą i wznosząco-opadającą. Intonacja wznosząco opadająca polega na tym, że linia melodyczna wznosi się aż do najważniejszego elementu w zdaniu mającego akcent logiczny, a następnie opada. Ten typ intonacji występuje w:

• zdaniach twierdzących i przeczących nienacechowanych emocjonalnie
• rozkazach: Hämta min tröja, är du snäll. (Przynieś mi mój sweter, proszę.)
• pytaniach szczegółowych: Hur gammal är han? (Ile on ma lat?)

Intonacją wznoszącą charakteryzują się pytania o rozstrzygnięcie: Har du funnit mina nycklar? (Czy znalazłeś moje klucze?)

Rodzaj

Standardowy język szwedzki posiada dwa rodzaje gramatyczne: nijaki (neutrum, ett-ord) i ogólny, stojący w opozycji do rodzaju nijakiego, zwany w gramatyce najczęściej utrum, spotyka się również nazwy: wspólny, nienijaki, en-ord. Utrum powstał z połączenia rodzaju męskiego i żeńskiego. Niewielka część dialektów języka szwedzkiego rozróżnia jeszcze trzy rodzaje gramatyczne. Około 80-75% szwedzkich rzeczowników posiada rodzaj ogólny (en), a tylko około 20-25% rodzaj nijaki (ett). Rzeczowniki rodzaju utrum dzielą się na osobowe i nieosobowe^[22].

Rzeczowniki osobowe opisują osoby i są nazwami cech, zawodów, funkcji itp: en kille (chłopak), ett statsråd (minister). Rzeczowniki nieosobowe oznaczają zwierzęta i inne byty żywotne.

W większości przypadków rodzaj rzeczowników jest aprioryczny, ma podłoże historyczne i nie wynika z natury desygnatu, jego cech, wyglądu itp. Nieraz jest on konsekwencją formy wyrazu, przyjętej końcówki, np. słowa zakończone na -ing są zawsze rodzaju utrum.

Rodzaj jest cechą dystynktywną; niektóre wyrazy mogą przybierać formę zarówno utrum, jak i neutrum; towarzyszy im wtedy zmiana znaczenia^[13]:

en fax fax (urządzenie) / ett fax fax (wiadomość)

en lag (-ar) prawo / ett lag ekipa

en lår kufer / ett lår udo

en plan plan, projekt / ett plan poziom

en val wieloryb / ett val wybór

en bank (-ar) wał / en bank (-er) bank

ett öl piwo (rodzaj napoju) / en öl piwo (akt spożycia: poszedł na piwo)

Rodzajnik określony

W przeciwieństwie do zdecydowanej większości języków indoeuropejskich, w grupie języków północnoskandynawskich rodzajnik określony występuje w dwóch formach – sufigowanej (dodanie przyrostka oznaczającego rodzaj) oraz prepozycyjnej^[23].

Forma nieokreślona

Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego to en, a dla rodzaju nijakiego ett. Forma nieokreślona liczby mnogiej posiada rodzajnik zerowy (istniejący formalnie, lecz w żaden sposób nie artykułowany).

Użycie rzeczownika bez rodzajnika

Szczególnym przypadkiem rodzajnika nieokreślonego jest pominięcie go. W określonych sytuacjach możliwe jest użycie rzeczownika bez rodzajnika^[26]:

• Gdy rzeczownikowi w liczbie mnogiej towarzyszy liczba określająca jego ilość: två bilar (dwa samochody)
• Gdy rzeczownik jest określeniem funkcji, pokrewieństwa lub zawodu:

Han är sjuksköterska (On jest pielęgniarzem; w języku szwedzkim słowo pielęgniarz przyjmuje żeńską końcówkę).

Anita är Olles svagerska (Anita jest szwagierką Ollego).

• W niektórych sztywnych połączeniach, np.:

gå på bio, på teater o.s.v. – iść do kina, teatru itp.

dricka kaffe, te, öl, vin – pić kawę, herbatę, piwo, wino

Formy rzeczownika

Poniżej przedstawiono wszystkie formy rzeczownika w rodzaju utrum i neutrum na przykładzie rzeczowników en blomma (kwiat) i ett äpple (jabłko)

en blomma, ett äpple – mianownik liczby pojedynczej, rodzaj nieokreślony

blomman, äpplet – mianownik liczby pojedynczej, rodzaj określony

den (vackra) blomman, det (röda) äpplet – mianownik liczby pojedynczej, rodzaj określony z przymiotnikiem w funkcji przydawki

blommor, äpplen – mianownik liczby mnogiej, rodzaj nieokreślony

blommorna, äpplena – mianownik liczby mnogiej, rodzaj określony

de (vackra) blommorna de (röda) äpplena – mianownik liczby mnogiej, rodzaj określony z przymiotnikiem w funkcji przydawki

blommas äpples – dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju nieokreślonego

blommans äpplets – dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju określonego

blommors äpplens – dopełniacz liczby mnogiej rodzaju nieokreślonego

blommornas äpplenas – dopełniacz liczby mnogiej rodzaju określonego

Przypadki

Język szwedzki posiada, jeśli chodzi o formę, tylko dwa przypadki, a mianowicie przypadek główny, czyli mianownik i mianownik w funkcji biernika (grundkasus/objektkasus) oraz dopełniacz (genitiv). Przypadek główny ma postać bezkońcówkową, czyli nie jest nacechowany formalnie. Może on występować z rodzajnikiem lub bez^[27].

Liczba mnoga

W języku szwedzkim szwedzkim jest pięć deklinacji. Deklinacje szwedzkiego rzeczownika obejmują form określonych rzeczowników oraz tworzenie liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n. Formie w liczbie mnogiej może towarzyszyć przegłos (czyli zmiana samogłoski w temacie)^[29]. Około 25% szwedzkich rzeczowników ma taką samą formę zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej – np. ett rum – två rum (jeden pokój – dwa pokoje). Są to głównie rzeczowniki nijakie, czyli takie, które mają rodzajnik ett.

Istnieją w języku szwedzkim wyrazy, które mogę przyjmować różną formę liczby mnogiej, co determinuje ich znaczenie^[13]

ett land → länder (kraj) / ett land → land (wieś, prowincja)

en bank → -ar (wał) / en bank → -er (bank)

en pris → ar (niuch tabaki) / en pris → -er (ujęcie)

ett pris → priser (cena), koszt / ett pris → pris (nagroda)

W języku szwedzkim istnieje pewna liczba tzw. plurale tantum, czyli rzeczowników występujących wyłącznie w liczbie mnogiej^[13]. Są to między innymi: kläder (odzież), pengar (pieniądze), glasögon (okulary).

Zaimki osobowe

Odrębne dla poszczególnych osób zarówno w liczbie pojedynczej i mnogiej. Każdy zaimek występujący w funkcji podmiotu ma swój odpowiednik w funkcji dopełnienia. W kilku przypadkach zaimek zachowuje pisownię etymologiczną, np. < de > wymawiany obecnie /dɔm/.

Zaimki zwrotne

Korelatem zaimków zwrotnych jest podmiot zdania. Czasowniki łączące się stale z zaimkami zwrotnymi nazywamy czasownikami zwrotnymi (reflexiva verb). Język szwedzki wykazuje właściwy zaimek zwrotny sig – się, tylko dla 3 osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Formy dla pozostałych osób stanowią – odmiennie od języka polskiego – formy biernika zaimka osobowego: mig, dig, oss, er, np.:

jag tvättar mig – myję się

du tvättar dig – myjesz się

han tvättar sig – on myje się

hon tvättar sig – ona myje się

den tvättar sig – on, ona myje się

det tvättar sig – ono myje się

vi tvättar oss – my myjemy się

ni tvättar er – wy myjecie się

de tvättar sig – oni myją się

Zaimek zwrotny występuje również w kilku zwrotach idiomatycznych, np.: var for sig – osobno, i och for sig – właściwie, av sig själv – sam z siebie.

Zaimki dzierżawcze

Zaimki w pierwszej i drugiej osobie odmieniają się przez rodzaj i liczbę.

Pierwsza forma to rodzaj ogólny, druga to rodzaj nijaki, a trzecia to liczba mnoga. Zaimki dzierżawcze w trzeciej osobie są nieodmienne i maja zawsze taką samą formę.

jag – min, mitt, mina – mój

du – din, ditt, dina – twój

han – hans – jego

hon – hennes – jej

det – dess – tego

den – dess – tego

vi – vår, vårt, våra (albo: våran, vårat, våra) – nasz

ni – er, ert, era (albo: eran, erat, era) – wasz

de – deras – ich

Zaimek dzierżawczy sin, sitt, sina

Dodatkowo w trzeciej osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimek sin, który w wielu językach nie ma swojego odpowiednika. Pojawia się on w języku polskim pod postacią swój i w języku fińskim w postaci sufiksu dzierżawczego -nsa/-nsä, Zaimek sitt w języku szwedzkim występuje tylko w 3 osobie, odnosi się zawsze do podmiotu^[40] i stanowi pewną opozycję do zaimka dzierżawczego hans, hennes. Oba te zaimki nie są wzajemnie wymienne.

W polskim zdaniu całuję moją żonę i całuję swoją żonę wybór zaimka nie ma znaczenia i jest wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w trzeciej osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia się sens zdania: on całuje jego żonę i on całuje swoją żonę. Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w szwedzkim i dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast pierwsza i druga osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka „swój” i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze. Jag kysser min fru, du kysser din fru. Natomiast w trzeciej osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie: Han kysser hans fru: on całuje jego (nie swoją) żonę. Han kysser sin fru: on całuje swoją żonę.

Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np. De matar deras barn (oni karmią ich dziecko). De matar sitt barn (oni karmią swoje dziecko).

Zaimek wzajemny

Jest to zaimek nieistniejący w języku polskim a będący charakterystyczny dla innych grup językowych. Zdanie polskie oni patrzą na siebie jest nieprecyzyjne: nie mówi, czy oni patrzyli każdy na siebie samego, czy też obserwowali się wzajemnie. Język szwedzki rzozgranicza te dwa stany: gdy w grę wchodzi relacja wzajemności, używa się zaimka varandra: De tittade på varandra – oni patrzyli na siebie wzajemnie. Inaczej działa działa zaimek varsin: De äger varsin bil – każdy z nich ma samochód, to znaczy każdy z nich ma samochód, którego jest właścicielem^[41].

Przymiotnik w funkcji przydawki

W pozycji atrybutywnej przymiotnik odmienia się przez: rodzaj, liczbę i określoność. Przymiotnik w formie nieokreślonej towarzyszy rzeczownikowi z rodzajnikiem nieokreślonym. W rodzaju utrum nie przyjmuje żadnej końcówki, w rodzaju neutrum przyjmuje końcówkę -t. Forma przymiotnika zawsze musi zgadzać się z formą rodzajnika^[43]:

en vacker blomma (piękny kwiat)

ett stort hus (duży dom)

W liczbie mnogiej przymiotnik przyjmuje niezależnie od rodzaju końcówkę -a.

vackra blommor (piękne kwiaty)

stora hus (duże domy)

W formie określonej przymiotnik przyjmuje niezależnie od liczby końcówkę -a. Oprócz formy określonej rzeczownika w konstrukcji przydawkowej stosuje się tzw. wolno stojący rodzajnik określony: den dla rodzaju utrum l. poj., det dla rodzaju neutrum oraz de dla obu rodzajów liczby mnogiej^[44]:

den vackra blomman – (ten) piękny kwiat

det stora huset – (ten) duży dom

de vackra blommorna – (te) piękne kwiaty

Użycie odpowiedniej formy w zdaniu odbywa się na tej samej zasadzie, co użycie rzeczownika w formie określonej bądź nieokreślonej.

Per har köpt en dyr klocka. Den här dyra klockan är sönder nu. – Piotr kupił drogi zegarek. Ten drogi zegarek (który, jak wiemy, został kupiony przez Piotra) jest teraz zepsuty.

Wpływ poszczególnych zaimków na formy rzeczownika i przymiotnika. Kolorem różowym zaznaczono nieokreśloność, kolorem niebieskim – określoność^[45].

Na powyższym diagramie przedstawiono zależność między poszczególnymi zaimkami a formą rzeczownika i przymiotnika. Możliwe są trzy kombinacje:

• rzeczownik określony, przymiotnik określony, np. den här tjocka pojken (ten gruby chłopiec)
• rzeczownik nieokreślony, przymiotnik określony: min gamla bil (moje stare auto). W tej grupie są rzeczowniki z liczebnikami: åtta röda fåglar (osiem czerwonych ptaków)
• rzeczownik nieokreślony, przymiotnik nieokreślony: vilket vitt hus? (który biały dom?)

Możliwe jest również użycie przymiotnika jako przydawki w postaci bezrodzajnikowej. Spotyka się to w skostniałych wyrażeniach, idiomach lub przysłowiach: God sak behöver inte många ord (dobra rzecz nie potrzebuje wielu słów inaczej: prawdziwa cnota krytyk się nie boi), lat man är levande död (leniwy człowiek jest umarły za życia dosłownie: żywą śmiercią).

Formę bezrodzajnikową spotyka się po zaimkach nieokreślonych^[46] någon, ingen, varje itp.: varje ung man (każdy młody człowiek), något gott medikament (jakieś dobre lekarstwo).

Przymiotnik w funkcji orzecznika

W pozycji predykatywnej (w funkcji orzecznika) przymiotnik odmienia się tylko przez rodzaj i liczbę, nie odmienia się natomiast przez określoność^[47]. Odmiana w pozycji predykatywnej jest zawsze mocna, to znaczy, że może mieć wiele różnych końcówek. Natomiast odmiana w pozycji atrybutywnej jest mocna w formie nieokreślonej i słaba w formie określonej, ponieważ przymiotnik przyjmuje wtedy zawsze tę samą końcówkę – we wszystkich możliwych wariantach. Końcówka ta równa się formie dla liczby mnogiej w formie nieokreślonej.

Det här huset är gult. Ten dom jest żółty.

Den här tröjan är gul. Ten sweter jest żółty.

De här tröjorna är gula. Te swetry są żółte.

Podstawowy wzór odmiany przymiotnika „żółty”:

gul – rodzaj utrum

gult – rodzaj neutrum

gula – liczba mnoga oraz dla wszystkich form określonych w pozycji atrybutywnej

Stopniowanie przymiotników

Szwedzki przymiotnik może podlegać stopniowaniu. Wyróżnia się trzy stopnie: stopień równy (positiv), wyższy (komparativ) i superlativ. Stopniowanie może odbywać się w sposób morfologiczny – przez dodanie odpowiedniej końcówki – bądź opisowy.

Czasowniki modalne

W języku szwedzkim istnieje grupa czasowników zwanych modalnymi. Służą one do określenia stosunku podmiotu do wykonywanej czynności, co powoduje, że prawie nigdy nie występują samodzielnie, a towarzyszą innemu czasownikowi, który przyjmuje postać bezokolicznika bez cechy att. Część z nich to czasowniki ułomne, niemające części form gramatycznych. Szwedzkie czasowniki modalne to^[52]:

få fick fått – dostać, móc (mieć pozwolenie)

kan kunde kunnat – móc, być w stanie

behöva behövde – musieć, potrzebować

skola ska skulle skolat – obecnie czasownik gramatyczny służący do tworzenia czasu przyszłego

vilja vill ville velat – chcieć

måste – musieć

böra bör borde bort – powinno się

bruka – mieć w zwyczaju

låta låter lät låtit – pozwolenie

W ścisłym szyku zdania szwedzkiego zajmują drugą pozycję w zdaniu oznajmującym: Du behöver inte ljuga – nie musisz kłamać.

Istnieje grupa czasowników niebędących czasownikami ściśle modalnymi, jednak zachowujących się w podobny sposób – występują w towarzystwie innych czasowników, które odrzucają w tym przypadku cechę att. Oto lista tych czasowników^[53]: orka – być w stanie, behöva – potrzebować, w przeczeniu: nie musieć, våga – odważyć się, śmieć, börja/sluta – rozpocząć/skończyć, tänka – planować, zamierzać, hinna – zdążyć, försöka – próbować, slippa – nie musieć, råka – zdarzyć się przypadkiem.

Bezokolicznik

Znacznikiem (markerem) bezokolicznika w języku szwedzkim jest „att”. Po „att” w funkcji markera czasownik występuje zawsze w postaci bezokolicznika. W niektórych konstrukcjach czasownik występuje samodzielnie np. z czasownikami modalnymi, a w niektórych razem z „att” jako tzw. att-infinitiv. „Att” w funkcji markera często w szybszej mowie jest wymawiane jako [å]. To samo słowo „att” ma także funkcję spójnika zdań podrzędnych „że” i wymawiane jest wtedy zawsze [att].

Oprócz bezokolicznika czasu teraźniejszego występuje bezokolicznik czasu przeszłego, składający się z czasownika posiłkowego ha i supinum czasownika. Oznacza on z reguły czynność uprzednią do opisywanej czasownikiem głównym.

Czasownik złożony

Oddzielną grupę stanowią czasowniki złożone (partikelverb). Składają się ona z czasownika właściwego i cząstki dodanej. Może nią być przysłówek, np. in, ned, ur lub przyimek, np. av, med, till. Najczęściej cząstka występuje po czasowniku: blåsa av, blåsa ur. Czasowniki złożone możemy podzielić na cztery grupy^[58]:

czasowniki na stałe zrośnięte z cząstką: anfalla, påtala

czasowniki trwale rozdzielone z cząstką: ligga i, råka ut

czasowniki będące zarówno rozdzielone, jak i połączone z cząstką przy zmianie znaczenia: gå av (pęknąć) – avgå (zrezygnować), nedkomma (przerwać) – komma ned (zejść)

czasowniki będące zarówno rozdzielone, jak i połączone z cząstką bez zmiany znaczenia: invänta – vänta in, bortföra – föra bort

Odmiana czasowników

Pod względem koniugacji czasowniki dzielą się na słabe (nieapofoniczne), mocne (apofoniczne) i nieregularne. Czasowniki słabe odmieniają się według trzech paradygmatów (z grupami pobocznymi). W przypadku czasowników mocnych przyjęcie odpowiedniej formy związane jest ze zmianą samogłoski tematycznej. Istnieje pewien rodzaj prawidłowości, tzw. szeregi alternacyjne, które są wspólne dla niektórych czasowników i można na ich podstawie wyodrębnić oddzielne paradygmaty. Wreszcie część czasowników przyjmuje formy nieregularne^[59]. Przegląd form podstawowych koniugacji nieapofonicznych:

Imiesłowy

W języku szwedzkim występują następujące imiesłowy: imiesłów czynny czasu teraźniejszego (presens particip), imiesłów bierny czasu przeszłego (perfekt particip) oraz swoisty dla języka szwedzkiego imiesłów supinum.

Czasy gramatyczne

W języku szwedzkim wymienia się przeważnie pięć czasów: teraźniejszy, teraźniejszo-przeszły (perfekt), przeszły (preteritum), zaprzeszły (pluskvamperfekt) i zaprzyszły (futur imperfekt). Czas przyszły w ścisłym znaczeniu nie występuje, do wyrażania przyszłości służą konstrukcje z czasownikami posiłkowymi i modalnymi.

Perfekt

Przykładowe użycie czasu perfekt w nagłówku prasowym: informacja o wydarzeniu przeszłym o dużym wpływie na rzeczywistość

Jest to czas złożony przeszło-teraźniejszy, tworzony przy pomocy formy teraźniejszej czasownika har i formą supinum czasownika.

Czasu perfect używamy w następujących sytuacjach:

• Gdy czynność nie jest określona w czasie, jej czas jest nieznany bądź nieistotny dla przekazu. Hon har varit i Kiruna (Ona była w Kirunie).
• Gdy czynność, która odbyła się i zakończyła w przeszłości ma następstwa w chwili obecnej: Anita har druckit för mycket (Anita wypiła za dużo) – wskutek czego np. nie może teraz prowadzić auta.
• Gdy odcinek czasu zdefiniowany w zdaniu jeszcze się nie skończył, co wcale nie oznacza, że czynność musi trwać właśnie w tej chwil^[70]: Jag har läst tidningen varje dag den här veckan (W tym tygodniu codziennie czytałem gazetę).

Strona bierna

W języku szwedzkim strona bierna stosowana jest, gdy wykonawca czynności jest nieznany, nieokreślony lub nieistotny. Jest ona często spotykana zarówno w języku mówionym, jak i pisanym i występuje czasem w miejscu, gdzie w innych językach (w tym polskim) używana jest strona czynna^[76]. Stronę bierną używa się we wszystkich czasach. Istnieją dwa sposoby jej tworzenia.

Zakres użycia strony biernej w języku szwedzkim jest szeroki. Choć istnieją zdania bezosobowe, np. Man kan stänga dörren med en nyckel (Drzwi można zamknąć kluczem), lub też przy użyciu någon, o wiele częściej zdanie będzie miało postać: Dörren stängs med en nyckel. Strony biernej używa się również w przypadku, gdy wykonawca czynności jest znany; sygnalizuje się go z użyciem przyimka av: Dörren öppnades av Kalle (drzwi zostały otworzone przez Kallego)^[77].

Istnieje kilka wyrazów występujących tylko w stronie biernej, choć o znaczeniu czynnym, tzw. deponentia. Są to^[78]:

hoppas (hoppas, hoppades, hoppats) – mieć nadzieję: Alla hoppas att de ska komma – wszyscy mają nadzieję, że oni przyjdą

minnas – (minns, mindes, mints) – pamiętać: Jag minns inte hans namn – nie pamiętam jego nazwiska

trivas – (trivs, trivdes, trivts) – czuć się dobrze: Per trivs på jobbet – Per dobrze czuje się w pracy

Istnieje również grupa czasowników zakończonych na -s, a jednocześnie niemających znaczenia strony biernej, a sygnalizujących wzajemność, to znaczy oscylowanie czynności między dwoma wykonawcami (najczęściej będącymi w zdaniu podmiotami)^[79]. Oto niektóre z nich:

möta (spotkać) – mötas – spotykać się

se (widzieć) – ses – widzieć się

slå (bić) – slås – bić się

Tryby

W języku szwedzkim wyróżnia się następujące tryby: orzekający, rozkazujący, przypuszczający i warunkowy. Tryb przypuszczający posiada cechy trybu łączącego (subjunctiv, konjunktiv, optativ) i używany jest rzadko. Tryb warunkowy we współczesnym języku szwedzkim używa formy skulle i form trybu orzekającego czasownika. W zdaniach okresów warunkowych panuje większa dowolność w używaniu czasów niż w innych językach germańskich, choć zdanie wprowadzające warunek rzadko występuje w trybie warunkowym.

Tworzenie przysłówków

Duża część szwedzkich przysłówków powstaje przez dodanie do formy podstawowej przymiotnika końcówki t i jest tożsama z formą neutrum przymiotnika^[89]: vacker – vackert. Hon sjöng mycket vackert (ona śpiewała bardzo pięknie). Często występuje w zdaniu jako okolicznik sposobu^[89].

Niektóre przymiotniki zakończone na -lig tworzą przysłówki przez dodanie końcówki -en lub -vis: naturlig – naturligvis (oczywiście, naturalnie); möjlig – möjligen (prawdopodobnie): Naturligvis talar han svenska (oczywiście on mówi po szwedzku). Przysłówki zakończone na -vis i -en często występują jako okoliczniki warunku lub przyzwolenia^[89].

Inne końcówki przysłówków to: -ledes/-lunda: annorlunda (okolicznik sposobu), -sin: någonsin (okolicznik czasu), vart: någonvart. Wiele przysłówków funkcjonuje zupełnie samodzielnie, nie będąc formą pochodną żadnego innego wyrazu^[89].

Funkcja syntaktyczna przysłówków

Przysłówek szwedzki może określać jakościowo^[90]:

• czasownik: han sprang fort – on biegł szybko
• przymiotnik: Sjön var otroligt vacker – Jezioro było niezwykle piękne
• inny przysłówek: Hon sjöng ovanligt vackert. – Śpiewała niezwykle pięknie.
• zdanie: Det blir troligen regn ikväll. – Prawdopodobnie wieczorem będzie padać.

Przysłówek bardzo często pełni rolę wzmacniającą zwłaszcza w stosunku do innego przysłówka, określając nasilenie bądź rodzaj: mycket – bardzo, helt – całkowicie, för – zbyt, aldelles – kompletnie, całkowicie, inte alls – bynajmniej, inte särskilt – niespecjalnie.

Przysłówek może odnosić się do aktu mowy, określając subiektywny stosunek mówiącego do prezentowanej czynności; może on wyrazić swą wątpliwość, przypuszczenie, zastrzeżenie^[91]: möjligen (możliwe), lyckligvis (na szczęście).

Stopniowanie przysłówków

Stopniowanie przysłówków przypomina stopniowanie przymiotników. Końcówka stopnia wyższego to -are a najwyższego -ast: snabbt – snabbare – snabbast (szybko), sent – senare – senast (późno). Odmiana dotyczy zarówno przysłówków odprzymiotnikowych, jak i nie utworzonych od przymiotników. Imiesłowy stopniują się opisowo: lovande – mera lovande – mest lovande (obiecujący), intresserad – mera intresserad – mest intresserad (interesujący).

Liczebniki główne

Liczby naturalne od 0 do 10:

0 noll

1 en, ett

2 två

3 tre

4 fyra

5 fem

6 sex

7 sju

8 åtta

9 nio

10 tio

Liczebnik oznaczający jeden ma dwie formy – utrum i neutrum i równy jest rodzajnikowi nieokreślonemu a jego użycie zależy od towarzyszącego mu rzeczownika: en blomma, ett träd. Przy braku rzeczownika – np. przy odliczaniu, w działaniach matematycznych, przy podawaniu dat, używa się formy ett^[92].

Tworzenie liczb drugiej dziesiątki (między 11 a 20) charakteryzuje się dużą nieregularnością. Końcówka -ton towarzyszy liczbom od 13 do 20, co jest efektem powstania systemu liczebników w okresie używania systemu dwunastkowego. Tylko trzy liczebniki: 15, 16 i 17 tworzone są w pełni regularnie.

11 elva

12 tolv

13 tretton

14 fjorton

15 femton

16 sexton

17 sjutton

18 arton

19 nitton

W przeciwieństwie do innych języków skandynawskich, liczby z przedziału 21-99 mają szyk liczba dziesiątek – liczba jedności: tjugo, tjugoen, tjugotvå. Końcówką liczb od 30 do 90 jest -tio. Stosuje się pisownię łączną liczebników.

20 tjugo

30 trettio

40 fyrtio

50 femtio

60 sextio

70 sjuttio

80 åttio

90 nittio

Liczebniki 100 hundra, 1000 tusen, 1 000 000 en miljon mogą występować w funkcji rzeczownika i wtedy otrzymują rodzajnik.

Przykładowe użycie liczebników przy podawaniu wieku^[13]:

Hon ser ut som 17 (Ona wygląda na siedemnaście lat)

ett treårigt barn (trzyletnie dziecko)

ett barn i treårsåldern (trzylatek)

en treåring (trzyletnie dziecko)

en 47-årig man (czterdziestosiedmioletni mężczyzna)

det trettiåriga kriget (wojna trzydziestoletnia)

Liczebnik w funkcji rzeczownika

Rzeczownikowa postać liczebników powstaje przez dodanie a i przyjmuje rodzan utrum^[93]. Znaczenie zależy z kontekstu: może oznaczać np. typ mieszkania: Han bor i en trea i Solna – on mieszka w mieszkaniu trzypokojowym w Solnie, lub numer pojazdu komunikacji miejskiej: Femma åker till Gamla stan (piątka jedzie na stare miasto), stopień szkolny: Han fick en fyra i matte (on dostał czwórkę z matematyki).

1 etta, ettan, ettor, ettorna – jedynka

2 tvåa, tvåan, tvåor, tvåorna – dwójka

3 trea, trean, treor, treorna – trójka

4 fyra, fyran, fyror, fyrorna – czwórka

5 femma, femman, femmor, femmorna – piątka

6 sexa, sexan, sexor, sexorna – szóstka

7 sjua, sjuan, sjuor, sjuorna – siódemka

8 åtta, åttan, åttor, åttorna – ósemka

9 nia, nian, nior, niorna – dziewiątka

10 tia, tian, tior, tiorna – dziesiątka

Liczebniki porządkowe

Między 1 a 10 przyjmuje często formy nieregularne. W zdaniu może być podmiotem, orzecznikiem lub przydawką. Liczebniki förste/första oraz andre/andra przed rzeczownikiem męskoosobowym przyjmują końcówkę -e, przed żeńskoosobowym -a: Karl I (den förste) (Karol pierwszy), Lisa är den första i skolan (Lisa jest pierwsza w szkole).

1:a första 2:a andra 3:e tredje

4:e fjärde 5:e femte 6:e sjätte

7:e sjunde 8:e åttonde 9:e nionde

10:e tionde 11:e elfte 12:e tolfte

Końcówką liczebnika porządkowego między 13 a 90 jest -tonde. W przypadku liczby większej od dwudziestu końcówkę otrzymuje ostatni rząd: tjugoförsta, hundra trettionde.

Przykładowe użycie liczebników porządkowych przy podawaniu dat^[13]:

Han är född den tjugoförsta september nittonhundrasextiofyra. (Urodził się 21 września 1964.)

Idag är det den 12:e (tolfte) november. (Dziś jest dwunastego listopada.)

Måndag den 6:e december. (Poniedziałek, 6 grudnia.)

Ułamki

Struktura ułamka zwykłego jest następująca: licznik ułamka w postaci liczebnika głównego, następnie mianownik w postaci liczebnika porządkowego z towarzyszącą mu końcówką -del: en tredjedel (jedna trzecia), två femtedelar (dwie piąte).

Przyimki miejsca

Przyimek szwedzki jest najczęściej nieakcentowany, choć od tej reguły są wyjątki. Akcentowany jest przyimek w czasownikach złożonych: Han tar fram en flaska öl (on wyjmuje butelkę piwa). W kilku przypadkach zmiana akcentu pociąga sa sobą zmianę zwrotu:

hälsa på – pozdrowić

hälsa på – odwiedzić

Przyimki miejsca zależą nie tylko od położenia obiektów względem siebie, ale również uwzględniają zmianę położenia w zależności czy obiekty przybliżają się do siebie czy oddalają. Końcówką grupy przyimków zbliżających jest -e, oddalających -från.

Tworzenie przyimków miejsca i ruchu w języku szwedzkim. Relację statyczną (trwania w miejscu względem obiektu) sygnalizuje końcówka -e, kierunek na zewnątrz końcówka -från^[95]

Przyimki czasu

Inne przyimki

Szyk przyimków

Przyimek występuje najczęściej przed wyrazem, do którego się odnosi. Istnieje jednak kilka wyjątków, w których przyimki występują jako postpozycje:

Tablica rekcji ważniejszych czasowników^[13]:

Spójniki współrzędne

Łączą zdania współrzędne, jak również równoprawne elementy zdania. Dzielą się następująco^[96]:

• spójniki łączne (koniunktywne), nadające obu elementom równe prawa: och (i), samt (oraz), bade... och (zarówno... jak też), såvel... som (zarówno... jak też, styl formalny), dels... dels (częściowo... częściowo...), varken... eller... (ani... ani...)
• spójniki rozłączne (dysjunktywne), wyróżniające bądź dyskryminujące jeden z elementów: eller (albo), antligen... eller... (albo... albo...)
• spójniki przeciwstawne (adwersatywne), stawiające elementy w opozycji: men (ale), dock (jednakże), emmellertid (niemniej jednak)
• spójniki wynikowe (konkluzywne) powodujące wynikanie jednego elementu z drugiego: alltså (zatem), darför (dlatego), följaktigen (toteż)
• spójniki wyjaśniające (eksplikatywne) wyjaśniające jeden element drugim: ju (przecież), nämligen (albowiem)

Spójniki podrzędne

Dotyczą tylko zdań, w których występują i występują w zdaniach podrzędnie złożonych. Rozróżniamy następujące rodzaje spójników podrzędnych^[97]:

• Spójniki dopełniające, występujące często w zdaniach dopełnieniowych i podmiotowych: att, för att, efter att. W języku potocznym spójnik att czasem jest opuszczany.

Det var snällt att du kom i dag (miło, że dziś przyszedłeś)

Han säger (att) du har glömmt det (mówi, że o tym zapomniałeś)

• Spójniki czasu (temporalne) porządkujące elementy zdania w czasie zarówno rzeczywistym, jak i względnym<^[98]: när (kiedy), medan (podczas gdy), sedan / efter det (att) (od czasu, gdy), just som (właśnie gdy), tills (do czasu gdy), så ofta som (tak często jak) i podobne.
• Spójniki przyczyny, porządkujące logicznie zdania, wprowadzające relacje przyczynowo-skutkowe: då, eftersom, darför att (dlatego, że). Spójniki då, eftersom, enär stoją najczęściej na początku zdania złożonego:

Eftersom det är för kallt, kan jag inte gå ut (Ponieważ jest za zimno, nie mogę wyjść na dwór).

• Spójniki celu (finalne) wprowadzające cel zdania nadrzędnego: för att (aby, ażeby).
• Spójniki przyzwolenia (koncesywne), informujące o zaistnienia czynności w zdaniu nadrzędnym mimo czynników utrudniających lub uniemożliwiających tę czynność zawarte w zdaniu podrzędnym: fastän, trots att (mimo że), även om (jeśli nawet).
• Spójniki warunkowe, wprowadzające relację warunku między zdaniami objętymi tym spójnikiem^[99]: bara, om (jeśli, jeżeli).
• Spójniki skutkowe wprowadzające między zdaniami relację skutku^[100]: att (że), så... att... (tak, że).
• Spójniki porównawcze, porównujące wyrazy lub zdania znajdujące się w zakresie spójnika: som (jak), såsom, liksom (jak), ju... desto... (im... tym...), allt eftersom (w miarę jak).

Części zdania

Gramatyki szwedzkie wyróżniają następujące części zdania: podmiot, orzeczenie dopełnienie, przydawkę, okolicznik i agens. Mogą one być pojedynczymi wyrazami, występować w logicznych grupach zwanych frazami, a także przyjmować formę zdań podrzędnych.

Dopełnienie bliższe

Miejsce dopełnienia bliższego w zdaniu pojedynczym
Dopełnieniem bliższym mogą być wyłącznie czasowniki przechodnie. W tradycyjnej analizie gramatycznej dopełnienie bliższe odpowiada na pytanie: Vad (co) lub Vem (kogo): Han tycker om soppa (on lubi zupę).

Dopełnienie dalsze

Miejsce dopełnienia dalszego w zdaniu pojedynczym
Dopełnienie dalsze występuje w zdaniu, w którym czasownik orzeczenia jest dwutranzytywny, czyli może konotować dwa dopełnienia. Jego obecność jest, podobnie jak w wielu językach, uwarunkowana obecnością dopełnienia bliższego. O ile możliwa jest struktura V → Obj dir, nie jest możliwa struktura V → Obj ind. W przypadku gdy dopełnienie dalsze jest rzeczownikiem bez przyimka, obowiązuje szyk: podmiot – dopełnienie dalsze – dopełnienie bliższe: Åsa köpte Thomas en ros (Åsa kupiła Tomaszowi różę). Zamiana szyku możliwa jest tylko wtedy, kiedy dopełnienie dalsze może być wyrażeniem przyimkowym^[106]: Åsa köpte en ros till Thomas (Åsa kupiła różę dla Tomasza).

Dopełnienie przyimkowe

Szwedzka analiza gramatyczna wyróżnia jeszcze inny rodzaj dopełnienia – dopełnienie przyimkowe (prepositionobjekt), choć zdaniem części gramatyków mamy do czynienia z okolicznikiem^[107]. Przykładem jest zdanie: Oskar har bjudit Gunilla på middag (Oskar zaprosił Gunillę na obiad), gdzie på middag jest dopełnieniem przyimkowym.

Szyk zdania pojedynczego

Z uwagi na skąpą ilość form odmiany, wiele wyrazów nie różni się pod względem budowy pełniąc różne funkcje w zdaniu. szyk szwedzkiego zdania pojedynczego jest ściśle określony i uporządkowany. Zasadą jest szyk V2 zakładający obecność czasownika na drugim miejscu w zdaniu. Podstawowe reguły zdania pojedynczego zakładają:

• Pierwsze miejsce w zdaniu, zwane fundamentem, może przyjmować podmiot i wtedy takie szyk nazywa się prostym (ak ordföjd)^[112]: Anita läser en interesant tidning (Anita czyta ciekawą gazetę).
• Zdanie może rozpoczynać się od części zdania innej niż podmiot, a tak użyty szyk nazywa się szykiem przestawnym: Förra året var jag i Finland (w ubiegłym roku byłem w Finlandii), Klockan sju äter jag frukost (o siódmej jem śniadanie).
• Zwykle logiczną pozycję fundamentu zajmuje okolicznik czasu. Jako fundament mogą wystąpić również okolicznik miejsca, przyczyny, sposobu bądź dopełnienie, ale tylko w użyciu emfatycznym^[113]: Med honom vill ja inte tala (z nim nie chcę rozmawiać); normalnym szykiem zdania jest w tym wypadku: Jag vill inte tala med honom.
• Orzeczenie występuje zawsze na drugiej logicznej pozycji: I går åkte jag till Motala (wczoraj pojechałem do Motali).
• Jeśli w zdaniu znajdują się inne okoliczniki niż okolicznik czasu, zwykle zajmują one ostatnie miejsce w zdaniu^[114]: På kvällen går han ofta ut i skogen (wieczorami wychodzi często do lasu).
• W orzeczeniu składającym się z dwóch czasowników występują one obok siebie, jeśli na pierwszym miejscu w zdaniu stoi podmiot: Vi hade köppt fem hekto falukorv (kupiliśmy pół kilo kiełbasy faluńskiej). Jeśli na pierwszym miejscu w zdaniu występuje grupa okolicznika, oba czasowniki rozdziela podmiot: I fem år har Erik bott i Helsingfors (Przez pięć lat Erik mieszkał w Helsinkach).

Inte

Inte, czyli „nie” jest najczęściej używaną – choć nie jedyną – negacją. W zdaniu pojedynczym występuje po czasowniku, na trzeciej pozycji w zdaniu: Jag har inte., czyli Ja nie mam.

„Inte” także często nie jest akcentowane. Może przyjmować zarówno akcent dynamiczny, jak i toniczny. W zdaniu podrzędnie złożonym obowiązuje zasada: „biff” (i bisats inte före första verbet): jag har lovat, att inte skriva fel (Obiecałem, że nie będę pisał błędnie).

Ingen a inte någon

Słowo ingen, inget znaczą: nic, żaden, nikt, żadne. tak naprawdę są skrócona formą od inte nagon, inte nagot (nie coś, nie jakiś, nie ktoś, nie jakieś), stosowane zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu. Mogą występować tylko wtedy, kiedy inte i någon stoją w zdaniu obok siebie i mogą być połączone w jedno słowo ingen. Nie zawsze tak jest ze względu na bardzo rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji inte w zdaniu^[115]. W praktyce przeczenia ingen używa się w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem i zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem.

Zdanie pytające

Szwedzkie zdania pytające dzielą się na pytania ogólne i szczegółowe. Pytania ogólne (zwane inaczej pytaniami o rozstrzygnięcie) tworzy się przez inwersję podmiotu z orzeczeniem, o ile podmiot występuje na pozycji fundamentu, umieszczając czasownik na pierwszym miejscu^[113]: Läser du svenska? (uczysz się szwedzkiego?). Na pytania ogólne odpowiada się krótką odpowiedzią (kortasvar).

Pytanie szczegółowe rozpoczyna się od zaimka pytającego: Vem (kto), Vems (czyj), vad (co), var (gdzie), hur (jak), när (kiedy) lub podobnego. Zamiast zaimka pytającego może wystąpić wyrażenie zaimkowe: vad för en bil (jaki samochód), vilket hus (który dom) itp. W pytaniach szczegółowych czasownik jest na drugim miejscu, zatem również następuje inwersja^[113]. Han talar inte svenska → Varför talar han inte svenska? (dlaczego on nie mówi po szwedzku?)

Krótkie odpowiedzi

W wielu językach odpowiedzi na pytanie o rozstrzygnięcia wymagają tylko użycia słów „tak”/„nie”; tak jest m.in. w języku polskim. W języku szwedzkim system odpowiedzi rozstrzygających (korta svar) jest o wiele bardziej skomplikowany i zależy od użytego czasownika i osoby, w której znajduje się podmiot^[116]. Jeśli orzeczenie jest złożone z czasownika posiłkowego lub modalnego i czasownika czynności, w odpowiedzi występuje ten właśnie czasownik (w czasie teraźniejszym lub przeszłym). W przypadku czasownika spoza tych grup używa się czasownika göra w odpowiedniej formie, który tu pełni funkcję operatora. Na ilustracji poniżej znajduje się schemat krótkiej odpowiedzi:

Pełny wzór to: ja / jo / nej, czasownik posiłkowy lub operator göra, zaimek osobowy i ewentualnie partykuła przecząca inte. Jeśli pytanie jest zadane z przeczeniem inte, w odpowiedzi zamiast ja występuje jo czyt. /ju:/^[116]. Oto kilka przykładów:

Är Kalle sjuk? Ja, det är han. (Czy Kalle jest chory? Tak.)

Kan du spela bridge? Ja, det kan jag. (Umiesz grać w brydża? Tak.)

Har Kalle och Gunilla skrivit brev? Nej, det har de inte. (Czy Kalle i Gunilla napisali list? Nie.)

Tittar du inte på tv på kvällen? Jo, det gör jag. (Nie oglądasz telewizji wieczorem? Owszem, oglądam.)

Zdanie egzystencjalne

Pewien typ zdań wskazuje jedynie na istnienie pewnej rzeczy bądź zjawiska^[117] i nazywany jest zdaniem egzystencjalnym. W języku polskim efekt ten osiąga się przy pomocy szyku. Zdanie w ogrodzie jest świnia informuje nas o jakimś nowym zjawisku w pewnym określonym, znanym mówiącemu i odbiorcy komunikatu miejscu. (pytanie: co jest / stało się w ogrodzie?) Zdanie świnia jest w ogrodzie dla odmiany podaje miejsce znajomej mówiącemu i odbiorcy komunikatu świni (pytanie: gdzie jest świnia?). W języku szwedzkim zdanie egzystencjalne uzyskuje się przy pomocy konstrukcji bezpodmiotowej det finns (w czasie przeszłym det fanns): det finns en gris i trädgården. Dodatkowo wprowadzony element nowy, nieznany występuje w formie nieokreślonej. Możliwe są również inne czasowniki: står, sitter, ligger, hänger^[118]: Det sitter tre man i var tredgård (w naszym ogrodzie siedzą trzej mężczyźni).

Forma zdań pobocznych

Szwedzkie zdania poboczne dzieli się na trzy rodzaje pod względem formy^[120]:

• zdanie spójnikowe, rozpoczynające się od spójnika då han brukar ta bastu (bo zwykle chodzi do sauny)
• zdanie pytajno-zależne, które rozpoczyna się zaimkiem pytającym (np. vem: Jag undrar vem han är – ciekaw jestem, kim on jest), przysłówkiem (np. vart: Han frågade vart jag skulle gå – zapytał się dokąd pójdę) lub spójnikiem pytajnym, np. Han vill veta om jag har pengar (on chce wiedzieć czy ja mam pieniądze)
• zdanie względne, rozpoczynające się zaimkiem względnym lub przysłówkiem^[120]: Det fjället som du ser, heter Kebnekaise (góra, którą widzisz, nazywa się Kebnekaise). Jeśli zaimek względny odnosi się do dopełnienia, często opuszcza się go^[120]: Mannen du ser heter Andersson (człowiek, którego widzisz, nazywa się Andersson)

Szyk zdania złożonego

W zdaniu współrzędnie złożonych szyk we wszystkich zdaniach składowych jest taki sam jak w zdaniach pojedynczych<^[121]. W zdaniu podrzędnie złożonych zdanie podrzędne ma najczęściej szyk prosty. W zdaniu warunkowym może występować szyk przestawny o ile pomija się spójnik^[121]: hade jag pengar, skulle jag köpa bilen (gdybym miał pieniądze, kupiłbym auto).

• przeczenie inte oraz przysłówki (tzw. wędrujące przysłówki) występują po grupie podmiotu i orzeczenia w zdaniu nadrzędnym i pojedynczym oraz przed orzeczeniem w zdaniu podrzędnym^[122]: Jag är säcker på att han inte tror det (jestem pewny, że on w to nie wierzy)
• ten sam szyk co w zdaniu przeczącym obowiązuje, jeśli w zdaniu podrzędnym pojawią się przysłówki czasu, sposobu, stopnia, wątpliwości: Det här är min vän som ofta kommer på besök (to jest mój przyjaciel, który często mnie odwiedza); Han sa(de) att han tyvärr hade glomt det (powiedział, że niestety to zapomniał)
• jeżeli zdanie złożone zaczynamy od zdania podrzędnego, to w zdaniu nadrzędnym na pierwszym miejscu stoi czasownik^[123]: När Martin var på orientering, träffade han Lotta (gdy Martin był na zawodach na orientację, spotkał Lottę), hade jag pengar, skulle jag köpa bilen (gdybym miał pieniądze, kupiłbym auto)
• okolicznik czasu lub miejsca występuje na końcu zdania w szyku neutralnym

Mowa zależna

Jak w większości języków, również w szwedzkim istnieją dwa rodzaje podawania czyjejś wypowiedzi. Jedną z nich jest mowa niezależna (łac. oratio recta), gdzie wypowiedź cytuje się dosłownie, a w piśmie oznacza się cudzysłowem: Han säger: „Jag har glömt det” (On mówi: zapomniałem). Innym sposobem przytaczania cudzej wypowiedzi jest tzw. mowa zależna (łac. oratio obliqua), kiedy wypowiedzi nie cytuje się in extenso, a jedynie omawia. Z reguły zdanie wprowadzające jest nadrzędne, a zdanie cytowane – podrzędne: Han såg att han skulle gå till sängs (powiedział, że pójdzie do łóżka). W wielu językach zmiana mowy niezależnej na niezależną nie wymaga zmian czasów, a jedynie osób i w uzasadnionym przypadku trybów. W języku szwedzkim transformacja cytatu na mowę zależną wymaga zastosowania następstwa czasów. Istnieją dwa rodzaje mowy zależnej^[124]:

• gdy czasownik wprowadzający występuje w czasie teraźniejszym. Użycie tego czasu nie ma następstw gramatycznych dla zdania podrzędnego:

Han säger: Jag är sjuk. → Han säger att han är sjuk.

Han säger: Jag har varit sjuk. → Han säger att han har varit sjuk.

• gdy czasownik wprowadzający jest w czasie przeszłym, stosuje się reguły mowy zależnej:

Han sa(de): „Jag är sjuk” → Han sa(de) att han hade varit sjuk.

Han sa(de): „Jag har varit sjuk” → Han sa(de) att han hade varit sjuk.

Han sa(de): „Jag ska bli sjuk” → Han sa(de) att han skulle bli(va) sjuk.

• Pytania wprowadza się czasownikiem fråga, a spójnikiem łączącym zdanie nadrzędne i podrzędne jest om^[125]: Gunilla frågade: Har du varit i Helsingfors? → Gunilla frågade om jag hade varit i Helsingfors.
• W transformacji trybu rozkazującego używa się trybu warunkowego: Han sa(de): Gå hem! → Han sa(de) att jag skulle gå hem. (Powiedział, że mam iść do domu).

Następstwo czasów

Gdy zdanie nadrzędne występuje w czasie teraźniejszym (presens), czynności zdania podrzędnego zachowują swoje naturalne czasy, czyli perfect, imperfect bądź którąś z form czasu przyszłego^[126]:

Kalle är pigg eftersom han här sovit hela natten. (Kalle jest rześki, gdyż spał całą noc).

Anita hängt kappan i rummet och hon ska ringa till sin sambo. (Anita wiesza płaszcz w pokoju i zaraz będzie dzwonić do swego konkubenta).

Gdy czynność zdania nadrzędnego występuje w czasie przeszłym, w zdaniu podrzędnym pojawiają się następujące czasy:

• dla czynności uprzedniej pluskvamperfekt
• dla czynności równoległej czas przeszły
• dla czynności przyszłej czas futurum preteritum^[75]

Zależność przedstawia poniższa tabela:

Igår var Kalle på dåligt humör eftersom han skulle städa. (Wczoraj Kalle był w złym humorze, gdyż miał sprzątać).