Goszcza

Jezioro Goszcza od strony Nowej Wioski
Położenie
Państwo	Polska
Miejscowości nadbrzeżne	Lubrza, Nowa Wioska
Region	Pojezierze Łagowskie
Wysokość lustra	71 m n.p.m.
Morfometria
Powierzchnia	48–55 ha
Wymiary • max długość • max szerokość	1140 m 650 m
Głębokość • średnia • maksymalna	7,7 m 20,2 m
Długość linii brzegowej	2950 m
Objętość	3692 tys. m³
Hydrologia
Klasa czystości wody	III (2003)
Rzeki zasilające	Kanał Niesulicki (Paklica)
Rzeki wypływające	Kanał Niesulicki (Paklica)
Rodzaj jeziora	rynnowe
Położenie na mapie gminy Lubrza Goszcza
Położenie na mapie Polski Goszcza
Położenie na mapie województwa lubuskiego Goszcza
Położenie na mapie powiatu świebodzińskiego Goszcza
52°18′05″N 15°26′01″E/52,301389 15,433611

Goszcza – jezioro polodowcowe w Polsce na Pojezierzu Łagowskim, położone w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Lubrza. Jezioro znajduje się na obszarze polodowcowej rynny jordanowsko-niesulickiej. Powierzchnia zwierciadła wody jeziora według różnych źródeł wynosi od 48 do 55 ha. Średnia głębokość zbiornika wodnego to 7,7 m, a maksymalna – 20,2 m. Jezioro znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie „Rynna Paklicy i Ołoboku”.

Położenie

Jezioro znajduje się w środkowej części Pojezierza Łagowskiego, na terenie powiatu świebodzińskiego we wschodnim odgałęzieniu niesulicko-jordanowskiej rynny polodowcowej^[1][2]. Jezioro jest jednym z kilku położonych w rynnie, stanowiących pozostałość po wypełniającym tę rynnę zbiorniku kopalnym, powstałym po ustąpieniu ostatniego lądolodu^[3]. Nad północnym, wschodnim i zachodnim brzegiem jeziora znajdują się miejscowości Lubrza i Nowa Wioska^[4].

Hydronimia

Jezioro pojawia się w źródłach w 1791 roku jako: Gast See, a następnie Gastsee (1802), Gase See (1802) i ponownie Gast See (1809, 1817, 1907, 1938)^[5][6]. Obecna nazwa Goszcza została wprowadzona urzędowo 17 września 1949 roku^[7][8].

Morfometria

Według danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 48 ha. Średnia głębokość zbiornika wodnego to 7,7 m, a maksymalna to 20,2 m. Lustro wody znajduje się na wysokości 71 m n.p.m. Objętość jeziora wynosi 3692 tys. m³^[9]. Natomiast A. Choiński podał wielkość jeziora jako 55 ha^[10]. Jeziorna jednolita część wód powierzchniowych ma powierzchnię 52 ha^[11].

Maksymalna długość jeziora to 1140 m, a szerokość 650 m. Długość linii brzegowej wynosi 2950 m^[9].

Zlewnia bezpośrednia jeziora wynosi 62,7 km². Przez jezioro przepływa Kanał Niesulicki odwadniający dno rynny niesulicko-jordanowskiej. Odpływ wód z jeziora odbywa się w kierunku północnym. W zależności od cytowanego źródła ciek odprowadzający wody nazywany jest rzeką Rakownik, rzeką Paklicą lub Kanałem Niesulickim. Zbiornik zasilany jest zarówno wodami podziemnymi, jak i spływem powierzchniowym ze zlewni. Goszcza jest jeziorem przepływowym, wymiana jego wód w ciągu roku sięga 220%^[4].

Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski leży na terenie zlewni siódmego poziomu Zlewnia jez. Goszcza^[12]. Identyfikator MPHP to 1878813^[12].

Zagospodarowanie

W systemie gospodarki wodnej jezioro tworzy jednolitą część wód o kodzie PLLW10373^[12]. Jezioro spełnia funkcje turystyczno-rekreacyjne oraz jest wykorzystywane do celów wędkarskich i rybackich. Administratorem wód jeziora jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Utworzył on obwód rybacki, który obejmuje wody rzeki Paklica oraz m.in. jeziora Paklicko Wielkie, Goszcza, Lubrza i Lubie (obwód rybacki jeziora Paklicko Wielkie na rzece Paklica – Nr 2^[13]). Gospodarkę rybacką prowadzi na jeziorze Polski Związek Wędkarski Okręg w Zielonej Górze. Ze względu na typologię rybacką jest to jezioro typu leszczowego z cechami typu sielawowego^[14]. W jeziorze żyją lin, szczupak, sandacz, węgorz, karaś, leszcz, ukleja, krąp, karp, sum, płoć, okoń, wzdręga^[15]. Na początku XXI w. odłów z hektara wód wynosił średnio 30 kg^[4]. Migracja ryb z jezior położonych poniżej Goszczy jest niemożliwa z powodu istniejącej śluzy wodnej zlokalizowanej kilkaset metrów na północ od jeziora. Przy śluzie nie ma przepławki dla ryb, a śluza spiętrza wody jeziora o około 2 metry^[16].

Nad brzegami jeziora nie ma kąpieliska wyznaczonego zgodnie z zasadami dyrektywy kąpieliskowej. Mimo to wykorzystywane są trzy tzw. dzikie plaże. Pierwsza zlokalizowana jest w centralnej części wsi Lubrza, znajduje się tam pomost, plac zabaw dla dzieci, boisko do siatkówki plażowej oraz stoły piknikowe. Na południowym brzegu znajduje się dzika plaża w Nowej Wiosce, natomiast na północnym krańcu jeziora – pomost oraz plaża nieistniejącego już ośrodka Uniwersytetu Zielonogórskiego^[17]. Wokół jeziora wytyczony został Pieszo-Rowerowy Szlak Nenufarów, którym opiekują się władze gminy^[15].

Przyroda

Brzegi północno-zachodnie, zachodnie, południowe oraz południowo-wschodnie są bardzo strome, natomiast brzegi wschodnie jeziora są płaskie, a miejscami podmokłe. Najbardziej stromy brzeg występuje od strony południowo-zachodniej, różnica wysokości między lustrem wody a szczytami okolicznych wzgórz w tym miejscu dochodzi do 32 m. Od strony naturalnego dopływu i odpływu z jeziora pobrzeże jest bagniste. Dopływ jeziora utworzył na jego dnie znaczny stożek napływowy^[4]. Stromy zachodni brzeg porośnięty jest drzewostanem dębowym, bukowym, brzozowym i grabowym. Wschodni łagodny brzeg porastają lasy składające się głównie z olchy^[18].

Roślinność wodna skupiona jest głównie nad podmokłym wschodnim brzegiem; pas roślinności sięga tam około 80 metrów w głąb jeziora. Słabiej porośnięte są wysokie brzegi zachodnie, północne i południowe. Z roślin wynurzonych najpowszechniejsze są trzcina pospolita, pałka wąskolistna, tatarak zwyczajny. Wśród roślinności zanurzonej przeważają rdestnice, ramienice, mchy wodne, wywłóczniki, spotkać można również moczarkę kanadyjską^[4].

Według wiosennych badań z początku XXI w. spośród organizmów planktonowych 78% stanowił fitoplankton, a w tej grupie dominowały okrzemki (93%), zwłaszcza Synedra acus oraz Asterionella formosa. Pozostałe 8% stanowiły sinice i zielenice. Wiosenne badania wykazały znaczny udział zooplanktonu, liczne były pierwotniaki, rzadziej reprezentowane były wrotki, widłonogi oraz wioślarki. Latem udział fitoplanktonu wzrósł do 89%, a w jego strukturze dominująca grupą okazały się sinice Achroonema angustatum, Aphanizomenon spp., Oscillatoria spp. i Anabaena spp. W mniejszych zagęszczeniach występowały bruzdnice, okrzemki i zielenice. Struktura organizmów planktonowych oraz jej zmiany w okresie wiosennym i letnim, a zwłaszcza wysoki udział sinic świadczy o wysokiej trofii jeziora^[4].

Czystość wód i ochrona środowiska

Jezioro Goszcza widziane z powietrza od strony Nowej Wioski. W dali od wschodu widoczne zabudowania wsi Lubrza.

Jezioro Goszcza było badane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze w latach 1998 oraz 2003. W obydwu przypadkach zostało zakwalifikowane do III klasy czystości wód. O tak słabej ocenie wód zdecydował całkowity brak tlenu w warstwie hypolimnionu w okresie letnim, wysokie stężenie związków organicznych (BZT₅), wysokie stężenie fosforanów i fosforu całkowitego. Dodatkowo w jeziorze występują bardzo wysokie stężenia chlorofilu „a” oraz bardzo wysokie stężenie substancji mineralnych wyrażonych wskaźnikiem przewodnictwa elektrolitycznego. Ścieki z miejscowości położonych nad brzegami jeziora są odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Lubrzy. W badaniach bakteriologicznych stan sanitarny jeziora w okresie letnim został określony na II klasę czystości, a w okresie wiosennym na I klasę czystości. Przeźroczystość wód w badaniu z 1998 roku wynosiła od 2,3 m do 2,5 m, natomiast w badaniach z 2003 roku spadła i osiągnęła średnią wartość 1,3 m. Według badań główną przyczyną utrzymującej się niskiej jakości wód jeziora Goszcza są zdeponowane w jego osadach dennych nadmierne ładunki zanieczyszczeń o charakterze organicznym^[4].

Jezioro Goszcza w wyniku badań z 2003 roku zostało zakwalifikowane jako niezbyt odporne na degradujące wpływy zewnętrzne, w związku z czym zostało zaliczone do II kategorii podatności na degradację. Oznacza to, że jest to jezioro o średnich warunkach naturalnych. Z jednej strony ma dość dobre warunki morfometryczne zabezpieczające jezioro przed degradującym wpływem zanieczyszczeń antropogennych, w szczególności jezioro ma dość dużą głębokością średnią. Jednak z drugiej strony nieduża objętość epilimnionu nie sprzyja „rozcieńczeniu” zanieczyszczeń, a bardzo wysoki procent wymiany wód w ciągu roku niekorzystnie wpływa na jakość wód jeziora^[4].

Jezioro znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie Rynna Paklicy i Ołoboku^[19]. Głównym założeniem ochronnym tej strefy jest ochrona naturalnego korytarza ekologicznego wzdłuż wspomnianej rynny polodowcowej^[20].

Legenda

Jezioro występuje w legendzie, która jest opowiadana corocznie podczas Nocy Nenufarów. Legenda opisuje historię słowiańskiej córki rybaka o imieniu Lubrzana. Główna bohaterka legendy została uwięziona w masowo występującym w wodach jeziora Goszcza kwiecie grzybieni białych, zwyczajowo nazywanych nenufarami^[21].

Przypisy