Gospoda w Katowicach-Giszowcu
Symbol zabytku nr rej. A/1229/78 z dn. 18 sierpnia 1978 roku[1]
Ilustracja
Budynek dawnej gospody od strony
placu Pod Lipami
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Adres

pl. Pod Lipami 1
40-476 Katowice

Architekt

Georg i Emil Zillmannowie

Inwestor

Georg von Giesches Erben

Ukończenie budowy

1910

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „Gospoda w Katowicach-Giszowcu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Gospoda w Katowicach-Giszowcu”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Gospoda w Katowicach-Giszowcu”
Ziemia50°13′19,4538″N 19°04′02,1191″E/50,222071 19,067255

Gospoda w Katowicach-Giszowcu – zabytkowy budynek dawnej gospody w katowickiej dzielnicy Giszowiec, położony przy placu Pod Lipami 1.

Budynek gospody został zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów razem z osiedlem patronackim Giszowiec[2]. Został on oddany do użytku w 1910 roku. Budynek składał się on wówczas z trzech pokoi gościnnych, sali, piwnic i budynku gospodarczego. Obecnie mieści się w nim filia nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach[3] oraz restauracja „Dworek pod Lipami”[4]. W sali teatralnej budynku organizowane są koncerty oraz imprezy o różnorodnej tematyce[5]. Budynek gospody znajduje się w otoczeniu parku Giszowieckiego, a w jego pobliżu zlokalizowana jest muszla koncertowa[6].

Historia

Okres 1910–1945

Popiersie Antona Uthemanna – inicjatora budowy Giszowca

Gospoda powstała wraz z całym osiedlem Giszowiec z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna[2]. Została ona wybudowana w 1910 roku w centralnej części Giszowca[7] i jest jednym z najokazalszych budynków osiedla[5]. Inwestorzy Giszowca na budowę gospody wraz z jej wystrój oraz wyposażenie przeznaczyli znaczne środki finansowe, gdyż chcieli, by powstało miejsce godne do organizacji zabaw i różnego typu uroczystości[8]. Gospoda została zaprojektowana przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina[2].

Od początku istnienia gospoda stała się centrum kulturalnym osiedla. Zaczęto tu organizować spektakle teatralne, koncerty, zabawy taneczne oraz biesiady[2]. Służyła ona jako miejsce zabaw i wypoczynku pracownikom kopalni „Giesche” (późniejszy „Wieczorek”)[9]. Do dyspozycji odwiedzający wówczas goście mieli kawiarnię w ogrodzie oraz dwie sale klubowe. Salon służył jako sala balowa oraz teatralna, w której odbywały się oficjalne uroczystości[5].

Przed 1914 rokiem występował w niej m.in. Górnośląski Teatr Ludowy (niem. Oberschlesisches Volkstheater) z Królewskiej Huty (obecnie Chorzów)[7]. Budynek gospody był jednym z trzech obiektów na obszarze dworskim Giszowiec, gdzie zorganizowano plebiscyt 20 marca 1921 roku[10].

Lata powojenne

Gospoda od strony zachodniej

Po II wojnie światowej budynku gospody rozpoczął działalność Dom Kultury KWK „Wieczorek”, który organizował różnego typu zajęcia o charakterze kulturalno-oświatowym. Działało tu również uruchomione w 1949 rok kino „Muza” z 363 miejscami dla widzów, prowadzone przez Związek Zawodowy Górników. Kino zostało w 1978 roku zawieszone[11]. W budynku także znajdowały się również mieszkania oraz restauracja[9].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni „Staszic”, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych[2]. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzenie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęły się protesty. 18 sierpnia 1978 roku budynek dawnej gospody wpisano do rejestru zabytków[7].

Po likwidacji Domu Kultury budynek przez wiele lat stał pusty i popadał powoli w ruinę[9]. W latach 80. XX wieku budynek gospody był w złym stanie technicznym[5].

W latach 90. XX wieku budynek został wydzierżawiony prywatnemu przedsiębiorcy – Zbigniewowi Maneckiemu. W budynku zorganizował kręgielnię. Z powodu zalegania z opłatami za czynsz w gospodzie, ówczesny dyrektor kopalni „Staszic” – Mirosław Major skierował sprawę do sądu i ją wygrał. Zbigniew Manecki około dwa tygodnie po wyroku 24 listopada 1994 roku zastrzelił dyrektora kopalni[12]. Po wynajęciu karczmy kolejnemu prywatnemu przedsiębiorcy przez kilka lat działała tu dyskoteka „Delta”[9]. Działalność dyskoteki pogorszyło stan techniczny budynku[13].

Wejście do filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach, oddanego do użytku 7 stycznia 2006 roku

Pod koniec lat 90. XX wieku właścicielem budynku zostało miasto Katowice. Początkowo władze miasta chciały wydzierżawić budynek, lecz ostatecznie zdecydowano o jego renowacji i utworzeniu w obiekcie filii Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”[2].

Do 2001 roku w budynku gospody mieściły się: restauracja, sala bankietowa, piwiarnia oraz kręgielnia[5]. W latach 2004–2005 Urząd Miasta Katowice przeprowadził renowację zabytku[7], zachowując jego pierwotne przeznaczenie jako miejsce spotkań mieszkańców Giszowca. Remont kosztował około 8 milionów złotych. Wraz z budynkiem dawnej gospody wyremontowano sąsiednią Gawlikówkę[2].

7 stycznia 2006 roku odbyła się oficjalna uroczystość otwarcia filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”[13], a kilka miesięcy później, 23 czerwca 2006 roku w holu domu kultury odbyła się uroczystość odsłonięcia brązowego popiersia Antona Uthemanna. Autorem dzieła jest katowicki artysta Bogumił Burzyński[14]. W tym samym roku w budynku gospody rozpoczęła działalność restauracja „Dworek Pod Lipami”[5]. Restaurację odwiedziło wiele ważnych osób – wśród nich ówczesny prezydent RP Lech Kaczyński[6].

Obecnie gospodarzem obiektu jest Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”. W domu kultury prowadzone są zajęcia dla dzieci i dorosłych o różnorodnej tematyce[3]. Zabytkowa gospoda znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki i jest jedną z wizytówek Giszowca[15].

Architektura i otoczenie

Gospoda od strony południowo-wschodniej wraz z widoczną na pierwszym planie werandą

Budynek gospody powstały w 1910 roku został zlokalizowany w centralnej części osiedla patronackiego Giszowiec, wokół parku (obecnie park Giszowiecki), niedaleko placu targowego (obecnie plac Pod Lipami). Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga[2].

Gospoda, podobnie jak pozostałe budynki publiczne osiedla Giszowiec, została masywnie zbudowana i silnie zakotwiona. Stropy są zbudowane ze zbrojonego betonu, a dachy pierwotnie zostały podwójnie pokryte karpiówką[16] w kolorze jasnoczerwonym. Gospoda była podłączona do kotłowni z budynku pralni[17]. Budynek gospody pierwotnie był ogrodzony parkanem z drewnianych sztachet, osadzonych pomiędzy otynkowanymi filarami. Płot ten ułożony był schodkowo na masywnej podmurówce. Wejścia zostały zadaszone w postaci łuków[18].

Muszla koncertowa w pobliżu budynku gospody

Wzdłuż budynku, po stronie południowej powstała weranda[19]. Przy gospodzie pierwotnie mieściły się: stajnia dla koni własnych i gości (obecnie Izba Śląska – Gawlikówka[2]), wozownia, pokoje dla woźniców[20], chlewik, kurnik, pralnia oraz magiel[5]. W pobliżu gospody znajduje się muszla koncertowa, w której grywają orkiestry, a także odbywają się imprezy plenerowe[2]. Muszla ta wraz z otaczającym ją parkiem Giszowieckim została odnowiona wraz z budynkiem gospody w 2005 roku[21].

W budynku mieściły się dwie duże jasne izby szynkowe dla robotników[8], sala i restauracja dla urzędników, mieszkanie gospodarza, pokoje gościnne, a także duża sala teatralna wraz z zapleczem[22]. W północnej części budynku znajdowała się duża kuchnia z piecem, kredensem i spiżarką[7]. W okresie letnim działał dodatkowo ogród restauracyjny[8]. Sala gospody posiada wysokie okna oraz wywietrzniki dachowe[19]. Podłoga sali znajduje się na tym samym poziomie co parter gospody[8]. Posadzka klepkowa w sali została wykonana z dębu. W sali zaś zainstalowano rampy i kulisy. Ściany sali zostały ozdobione kolorową ornamentacją[23].

Budynek był wyposażony w elektryczne wentylatory, który wpuszczał do wnętrza świeże powietrze[7]. Wszystkie kable elektryczne poprowadzono tak, by były niewidoczne dla odwiedzających gospodę gości. W sali teatralnej zainstalowano oświetlenie w postaci czterech lamp łukowych w stylowej oprawie, a na bocznych ścianach znajdowało się dwanaście dwuramiennych lamp osadzonych na metalowych uchwytach z brązowymi tarczami, które ozdobiono emblematami górniczymi[2].

Przypisy

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Województwo śląskie. nid.pl. [dostęp 2020-11-04]. (pol.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Leśniewska 2006 ↓, s. 10.
  3. 1 2 Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach. mdk.katowice.pl. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  4. ↑ Dworek Pod Lipami. facebook.com. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  5. 1 2 3 4 5 6 7 Jabłoński 2013 ↓, s. 14.
  6. 1 2 Jabłoński 2013 ↓, s. 15.
  7. 1 2 3 4 5 6 Bulsa 2018 ↓, s. 262.
  8. 1 2 3 4 Reuffurth 2006 ↓, s. 56.
  9. 1 2 3 4 Paweł Grzywocz: Dawny budynek gospody. giszowiec.info, 2005–2010. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  10. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 63.
  11. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 160.
  12. ↑ Szejnert 2007 ↓, s. 423.
  13. 1 2 Tofilska 2016 ↓, s. 184.
  14. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 263.
  15. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Osiedle Giszowiec. zabytkitechniki.pl. [dostęp 2020-11-08]. (pol.).
  16. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 61.
  17. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 62.
  18. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 53.
  19. 1 2 Reuffurth 2006 ↓, s. 60.
  20. ↑ Szejnert 2007 ↓, s. 40.
  21. ↑ Tofilska 2016 ↓, s. 185.
  22. ↑ Szejnert 2007 ↓, s. 39.
  23. ↑ Reuffurth 2006 ↓, s. 59.

Bibliografia

  • Michał Bulsa, Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9 (pol.).
  • Leszek Jabłoński (red.), Na trasie Balkan Ekspresu. Giszowiec, Nikiszowiec, Szopienice. Przewodnik po dzielnicach Katowic, Katowice: Urząd Miasta Katowice. Warsztaty Szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, 2013, ISBN 978-83-907011-6-5 (pol.).
  • Beata Leśniewska (red.), Powrót do świetności, „Wiadomości PKM Katowice” (1 (6)), Katowice: Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Katowicach sp. z o.o., 2006 [dostęp 2020-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-08] (pol.).
  • Hermann Reuffurth, Giszowiec: nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej spadkobierców Georga von Giesche według projektów architektów E. i B. Zillmannów, Charlottenburg, wyd. trzecie, przetł. Bronisław Machnik, Katowice: Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, 2006, ISBN 83-918908-4-8 (pol.).
  • Małgorzata Szejnert, Czarny ogród, wyd. pierwsze, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2007, ISBN 978-83-240-0896-4.
  • Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.