Gmatwek dębowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

żagwiowce

Rodzina

pniarkowate

Rodzaj

gmatwek

Gatunek

gmatwek dębowy

Nazwa systematyczna
Daedalea quercina (L.) Pers.
Syn. Met. Fung. (Göttingen) 2: 500 (1801)
Charakterystyczne labiryntowate blaszki
Często występuje gromadnie

Gmatwek dębowy (Daedalea quercina (L.) Pers.) – gatunek grzybów z rodziny pniarkowatych (Fomitopsidaceae)[1]

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Daedalea, Fomitopsidaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Agaricus quercinus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1801 r. Christiaan Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Daedalea[1].

Synonimów naukowych ma 40. Niektóre z nich[2]:

  • Agarico-suber daedaleum Paulet 1793
  • Agaricus antiquus Willd. 1787
  • Agaricus labyrinthiformis Bull. 1788
  • Agaricus labyrinthiformis Hoffm. 1789
  • Agaricus quercinus L. 1753
  • Antrodia hexagonoides (Fr.) P. Karst. 1879
  • Daedalea inzengae Fr. 1861
  • Daedalea nigricans Pers. 1801
  • Daedalea quercina f. hexagonoides (Fr.) Bondartsev 1953
  • Daedaleites quercinus (L.) Mesch. 1892
  • Hexagonia minor Lázaro Ibiza 1916
  • Lenzites quercina (L.) P. Karst. 1888
  • Merulius quercinus (L.) Pers. 1794
  • Striglia inzengae (Fr.) Kuntze 1891
  • Striglia quercina (L.) Kuntze 1891
  • Trametes hexagonoides Fr. in Quélet 1872
  • Trametes quercina (L.) Pilát in Kavina & Pilát 1939

Nazwa rodzajowa (Daedalea) pochodzi od Dedala z mitologii greckiej i związana jest z tym, że grzyb ten tworzy labiryntowate blaszki, na kształt mitycznego labiryntu, w którym błądził Dedal. Nazwa gatunkowa (quercina) pochodzi od łacińskiej nazwy dębu (Quercus)[3].

Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba dębowa, siatkowiec dębowy i gmatwak dębowy[4].

Morfologia

Owocnik

Jest wieloletni, osiąga wiek do 10 lat. Do podłoża przyrasta bokiem i ma różnorodny kształt. Może być półkolisty, półeczkowaty, czasami poduszeczkowaty, rozpostarto-odgięty lub nieregularny. Szerokość 5-25 cm, grubość 2-6 cm, brzeg owocnika ostry. Powierzchnia naga, pofałdowana i zazwyczaj niestrefowana, jedynie przy brzegu występuje nieznaczne strefowanie. Kolor jasnobrązowawy, podobny do koloru drewna[5][6].

Hymenofor

Blaszkowy, labiryntowaty. Blaszki niewarstwowane, elastyczne i grube, o długości 2-5 cm, w kolorze kremowobrązowym[6].

Miąższ

W kolorze od kremowego do brązowego, korkowaty i elastyczny. Po wysuszeniu staje się bardzo lekki[5].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki cylindryczne, gładkie o rozmiarach 5-6 x 2-3,5 μm[7]

Występowanie i siedlisko

W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, zasięg występowania pokrywa się z zasięgiem występowania dębów. Ponadto występuje w Afryce Północnej (w Tunezji), w Azji od Kaukazu do Indii, a także w Australii[8]. Szeroko rozprzestrzeniony jest także w Ameryce Północnej, ale na zachód od Missisipi jest rzadki[7]. W Polsce jest pospolity[4].

Rośnie na drewnie dębów i bardzo rzadko na drewnie innych gatunków drzew liściastych (spotykano go na grabach i bukach). Występuje na martwych pniach i pniakach drzew w lasach i parkach, ale także na drewnie budowlanym, np. na drewnianych, wykonanych z dęba konstrukcjach mostów, słupach itp[5][5].

Znaczenie

  • Grzyb niejadalny[6].
  • Saprotrof, w budownictwie grzyb szkodliwy niszczący drewno użytkowe[5]. Wywołuje brunatną zgniliznę drewna[7].
  • W badaniach naukowych potwierdzono jego własności lecznicze. Zawiera antyoksydacyjny związek chemiczny kwercinol wykazujący szerokie działanie przeciwzapalne[9].
  • K. Moszyński w Kulturze Ludowej Słowian podaje, że na Polesiu palono gmatwka dębowego „w czasie komarowego sezonu” wewnątrz mieszkań w skorupie lub wprost na podłodze jako środek przeciw komarom"[10].

Gatunki podobne

  • gmatwica chropowata (Daedaleopsis confragosa) ma podobny, labiryntowaty hymenofor, ale wytwarza cienki i strefowany owocnik o bardzo ostrym brzegu[5].

Przypisy

  1. 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  3. ↑ ''Daedalea quercina'' [online] [dostęp 2020-11-18].
  4. 1 2 Władysław Wojewoda, Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1
  5. 1 2 3 4 5 6 Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  6. 1 2 3 Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  7. 1 2 3 MushroomExpert. Daedalea quercina. [dostęp 2012-12-16].
  8. ↑ Kotlaba F. (1984). Zeměpisné rozšiřeni a ekologie chorošů (Polyporales s. l.) v Československu [The range and ecology of Polyporales species in Czechoslovakia Republik]. Věd. Česk.Akad. Praha
  9. ↑ Quercinol, an anti-inflammatory chromene from the wood-rotting fungus Daedalea quercina (Oak Mazegill).. [dostęp 2012-12-16].
  10. ↑ Kazimierz Moszyński, Kultura Ludowa Słowian, Tom 1 – Kultura materjalna, 1929, s. 610.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.