Gardna Wielka
wieś
Ilustracja
Kościół, widok od zachodniej strony
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

słupski

Gmina

Smołdzino

Liczba ludności (2021)

552[1]

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

76-213[2]

Tablice rejestracyjne

GSL

SIMC

0751090

Położenie na mapie gminy Smołdzino
Mapa konturowa gminy Smołdzino, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie powiatu słupskiego
Mapa konturowa powiatu słupskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Ziemia54°38′17″N 17°10′05″E/54,638056 17,168056[3]

Gardna Wielka (kaszb. Garnô lub Wielgô Garnô[4], słowiń. Vjélgå Garnåu[5], niem. Groß Garde[6]) – stara słowińska wieś, dawniej rybacka, położona w Polsce w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Smołdzino na Wybrzeżu Słowińskim i nad jeziorem Gardno.

Nazwa

Nazwa, wzmiankowana po raz pierwszy w 1237 w postaci Gardena, ma pochodzenie słowiańskie i charakter kulturowy. Powstała przez dodanie do pom. nazwy pospolitej *gardъ (psł. *gordъ, kasz. gard, pol. gród) formantu *-ьnaja[7]. Friedrich Lorentz odnotował formy nazwy miejscowości w lokalnych gwarach słowińskich: Vjẽlgå Gărnǻu̯[8], Vjẽlgå Gărnáo̯[9] wraz z nazwami mieszkańców: Gãrȝȯu̯n, Gãrȝȯu̯nkă „gardnianin, gardnianka”[9]. Nazwa niemiecka Groß Garde jest adaptacją fonetyczną nazwy słowińskiej z wyróżnikiem groß „wielki”, dodanym w celu odróżnienia od sąsiedniej miejscowości Klein Garde „Gardna Mała”[7]. Obecność tego wyróżnika w nazwie słowińskiej i współczesnej nazwie polskiej jest wynikiem przeniesienia z nazwy niemieckiej[7].

Nazwa jeziora Gardno została przeniesiona z nazwy tej miejscowości[10].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Gardnô Wiôlgô[11].

Historia

Już w VII-VIII w. pojawiały się na tym terenie pierwsze słowiańskie osady i grodziska[12].

Stara osada słowińska, wzmiankowana już w XIII w. Zabudowa wsi jest zbliżona do ulicówki, z placem pośrodku wsi, prawdopodobnie w miejscu średniowiecznego grodziska. Gardna była najstarszym ośrodkiem parafialnym regionu słowińskiego, parafię założył tu w XIII w. książę Świętopełk. Wieś była wówczas własnością biskupów gnieźnieńskich[12].

W 1765 r. doszło tu do zamieszek, gdyż mieszkańcy nie chcieli zaakceptować nowo mianowanego pastora, który nie władał językiem kaszubskim. Mieszkańcy Gardny długo opierali się germanizacji[12].

Kościół z XV w., przebudowany w 1842 roku; w kościółku stara chrzcielnica granitowa i ekspresjonistyczny obraz w ołtarzu namalowany przez kołobrzeskiego pastora Paula Hintza[12]. W 1845 r. w kościele wygłoszone zostało ostatnie kazanie w narzeczu słowińskim[13]. Zabytkowy[14] neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (dawniej św. Stanisława) przybrał ostateczną formę w 1852 r.[15]. W dzisiejszych murach zachowane są pozostałości świątyni średniowiecznej[16]. Na przykościelnym placu, dawnym cmentarzu zachowały się zabytkowe płyty nagrobne z zatartymi już napisami, datowane nawet na XVI w. Są tu też pozostałości pomnika poległych w czasie I wojny światowej[12].

W 1856 r. uczony rosyjski Aleksander Hilferding prowadził tu badania nad Słowińcami[12]. W 1890 roku wieś zamieszkiwało około 400 Kaszubów[17]. Gardna Wielka była jedną z niewielu miejscowości w granicach obecnego powiatu słupskiego w której autochtoniczni Kaszubi, a dokładniej Słowińcy przetrwali do XX wieku.

W latach 1945–54 siedziba gminy Gardna Wielka. W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gardna Wielka, po jej zniesieniu w gromadzie Smołdzino. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

Religia

We wsi znajdują się:

Przypisy

  1. ↑ Polska w Liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2023-11-23].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 255 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31706
  4. ↑ Friedrich Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem, Instytut Zachodnio-Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim, 1923, s. 134 (pol.).
  5. ↑ Friedrich Lorentz, Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1476 (niem.).
  6. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  7. 1 2 3 Witold Iwicki, Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 40.
  8. ↑ Friedrich Lorentz, Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1476.
  9. 1 2 Friedrich Lorentz, Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1475.
  10. ↑ Witold Iwicki, Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 131.
  11. ↑ Felicja Baska-Borzyszkowska i inni, Polsko-kaszubski słownik nazw miejscowych, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017, s. 204, ISBN 978-83-62137-50-3.
  12. 1 2 3 4 5 6 Alicja Świetlicka, Elżbieta Wisławska, Słownik Historyczny Miast i Wsi Województwa Słupskiego, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich - Okręg Słupski, 1998, s. 66 (pol.).
  13. ↑ Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 136, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2013-04-02].
  15. ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 278, ISBN 978-83-7495-133-3.
  16. ↑ Andrzej Czarnik: Gardna Wielka. Słupsk: Wydawnictwo Uczelniane, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, 2001, s. 99–100. ISBN 83-87006-94-7.
  17. ↑ Stefan Ramułt, Statystyka Ludności Kaszubskiej, Akademia Umiejętności - Skład Główny w Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej, 1899, s. 218 (pol.).
  18. ↑ Jan Wild, Tu jest Królestwo Boże - dzieje parafii luterańskiej w Gardnie Wielkiej, "Przegląd Ewangelicki" 3-4/2007, s. 73-93.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.