Fort IX
Fort 9
Symbol zabytku nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1][2]
Ilustracja
Brama główna fortu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Skalna[1]
ob. 60 ark. 10 dz. 17/52[3]

Typ budynku

fort

Architekt

Hans von Biehler[4]

Powierzchnia użytkowa

3 900[5] m²

Rozpoczęcie budowy

1876

Ukończenie budowy

1880

Ważniejsze przebudowy

1881, 1887-1888, 1892, ok. 1913, 1939, 1944

Właściciel

Miasto Poznań[3]

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Fort IXFort 9”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Fort IXFort 9”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Fort IXFort 9”
Ziemia52°22′28″N 16°52′55″E/52,374444 16,881944

Fort IX (Brünneck, Edmunda Taczanowskiego) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Świerczewie przy ulicy Skalnej[1].

Historia

Zbudowany został w latach 1876–1880, w pierwszym etapie budowy twierdzy fortowej[6]. Fort otrzymał nazwę Brünneck na cześć Karla von Brünnecka[4] (do 1902 nazwę tę nosił Bastion II Brünneck). W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IX otrzymał imię pułkownika Edmunda Taczanowskiego[uwaga 1].

16 listopada 1918 o 9 rano fort został zaatakowany przez 23[7] lub 24[8] członków POW z Łazarza i Górczyna pod dowództwem Mariana Wiśniewskiego. Tego samego dnia wieczorem Niemcy, przy wsparciu kompanii z 29. Pułku Saperów (Wilda), rozbroili Polaków[9]. Chciano ich rozstrzelać, lecz w końcu część pobitych przewieziono do izb chorych w koszarach saperów, a część została zamknięta w fortecznym areszcie[9]. Wszyscy po jakimś czasie zostali zwolnieni dzięki działaniom Polaków z Wydziału Wykonawczego Robotników i Żołnierzy[9][8].

15 kwietnia 1919 fort IX (wraz z IXa) został przeznaczony dla podoficerskiej szkoły piechoty[10].

Podczas bitwy o Poznań forty na Górczynie (VIIIa i IX) nie otrzymały środków artyleryjskich[11]. 27 stycznia 1945 rozpoczął się ostrzał fortów przez baterie 128 brygady artylerii lekkiej (dowódca płk. Anatolij Kozub)[11]. Z uwagi na liczne straty w 27 i 74 dywizji gwardii podczas podchodzenia w kierunku fortów, dowódca 29 korpusu armii gwardii, gen. mjr Anastasij Szemienkow, zadecydował o natarciu 27 dywizją gwardii na odcinek między fortami i zaatakowanie ich od tyłu. 28 stycznia 1945 został opanowany cały Górczyn[11][12].

Po II wojnie światowej w forcie mieścił się 80 Okręgowy Skład Artyleryjski[13]. Wykorzystywany był przez kwatermistrzostwo Okręgu Wojskowego nr 3 w Poznaniu i Wojskowy Rejonowy Zakład Kwaterunkowo-Budowlany[14]. Od lat 50. XX wieku urządzono w forcie magazyny Zakładów Mięsnych, WSS „Społem” i Arged[14]. Od końca lat 60. XX wieku część wschodnia jest wykorzystywana przez Policję, która przebijając dodatkowy wjazd od ul. Rawickiej, zniszczyła lewą baterię dołączoną[14].

Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”, symbol PLH300005)[15].

Lokalizacja i konstrukcja

Zdjęcie satelitarne fortu (1965).

Dojazd do fortu drogą forteczną (ul. Skalna) i drogą rokadową (ul. Czechosłowacka)[16]. Wokół fortu zabudowa domków jednorodzinnych. Na północ od obiektu dwie linie kolejowe łączące pobliską stację Poznań Górczyn z Dworcem Głównym i stacją na Starołęce.

Fort zbudowany na planie symetrycznego sześcioboku[4]. Kąt między odcinkami czoła – 140°[17]. Koszary w 2 ciągach – jedne dwukondygancyjne w szyi fortu[5]. Pomiędzy kondygnacjami zbudowane cztery klatki schodowe (środku i na skrzydłach)[5]. Budynek fortu otoczony suchą fosą o murowanej skarpie i przeciwskarpie (szerokość 10 m, wysokość 9 m)[18]. W forcie znajdowały się 3 kaponiery do obrony fosy: 1 podwójna czołowa i 2 barkowe[19]. Fort nie posiada wału piechoty (podobnie jak Fort VII)[20].

W latach 80. XIX wieku przy forcie (na południu) został zorganizowany 80 ha plac ćwiczeń dla 6 pułku grenadierów i 47 pułku piechoty (stacjonowały w koszarach na Jeżycach)[21]. Podczas dwudziestolecia międzywojennego ćwiczył tam 14 pułk artylerii polowej (z ul. Solnej) i 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (z Sołacza)[8].

Przebudowy

W 1881 roku wybudowano dwa stanowiska dla armat pierścieniowych (15 cm R.K.)[22]. W latach 1887-1888 w ramach wzmocnienia fortu wybudowano dwie sześciostanowiskowe baterie dołączone (rozebrane po II wojnie światowej)[22][23]. W 1892 roku zainstalowano dwa stanowiska obserwacyjne typu W.T.90[24][21]. Około 1913 roku wykonano kolejne modernizacje: zamontowano płyty pancerne w strzelnicach oraz przemurowano część wejść. Przed wojną, w sierpniu 1939, roku zbudowano dwa betonowe schrony obserwacyjno-bojowe[25]. W 1941 roku fosa została zadaszona, na potrzeby wykorzystania pomieszczeń do produkcji broni, garaże i składnice sprzętu artyleryjskiego[23].

Uwagi

  1. ↑ Władze wojskowe proponowały gen. Kazimierza Sosnkowskiego, jednak władze cywilne nalegały by nie nadawać fortom imion osób żyjących i zaproponowały Edmunda Taczanowskiego albo Ignacego Dobrogoyskiego.

Przypisy

  1. 1 2 3 Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-24]. (pol.).
  2. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego (31-03-2013). Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2013. s. 160. [dostęp 2013-06-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-12)]. (pol.).
  3. 1 2 Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-24]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
  4. 1 2 3 Karwat ↓, s. 276.
  5. 1 2 3 Karwat ↓, s. 277.
  6. ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
  7. ↑ Bogusław Polak. Konspiracja polska w Poznaniu (1912-1918). „Kronika Miasta Poznania”. 3-4/1984, s. 94. Wydawnictwo Miejskie. (pol.).
  8. 1 2 3 Karwat ↓, s. 282.
  9. 1 2 3 Bogusław Polak. Konspiracja polska w Poznaniu (1912-1918). „Kronika Miasta Poznania”. 3-4/1984, s. 95. Wydawnictwo Miejskie. (pol.).
  10. ↑ Polak 1988 ↓, s. 167.
  11. 1 2 3 Karwat ↓, s. 288.
  12. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 314.
  13. ↑ Edmund Kolasiński. Wspomnienia poznańskiego sapera z 1945 r.. „Kronika Miasta Poznania”. 2/1985, s. 84. Wydawnictwo Miejskie. (pol.).
  14. 1 2 3 Karwat ↓, s. 283.
  15. ↑ Instytut na rzecz ekorozwoju: Natura 2000: „Fortyfikacje w Poznaniu”. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  16. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 223.
  17. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 132.
  18. ↑ Karwat ↓, s. 278-279.
  19. ↑ Karwat ↓, s. 278.
  20. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 140.
  21. 1 2 Karwat ↓, s. 281.
  22. 1 2 Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 224.
  23. 1 2 Karwat ↓, s. 279.
  24. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 156, 224.
  25. ↑ Karwat ↓, s. 281-282.

Bibliografia

  • Janusz Karwat. Górczyńskie fortyfikacje. „Kronika Miasta Poznania”. 1/2002, s. 275-290. Wydawnictwo Miejskie. (pol.). , rys., fot.
  • Bogusław Polak: Poznańskie Fortyfikacje. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1988.
  • Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.