Festivali i Këngës (Festiwal Muzyki, często skracane do FiK) – największy i najważniejszy albański festiwal muzyczny organizowany corocznie w grudniu w Tiranie. Festiwal odbywa się od 1962 roku, a od 2003 zwycięzcy kolejnych edycji reprezentują Albanię w Konkursie Piosenki Eurowizji.

Historia

Pierwszy Festivali i Këngës został zorganizowany 21 grudnia 1962 roku w Tiranie, stolicy Albanii. Pierwszą zwyciężczynią festiwalu została albańska wokalistka Vaçe Zela z piosenką „Fëmija i parë”. Artystka odniosła także największą liczbę zwycięstw na festiwalu, zdobywając pierwsze miejsce w dziesięciu konkursach.

Od 1962 do 1968 roku festiwal odbywał się w hali ILA Venue, a od 1969 do 1988 – w Teatrze Opery i Baletu. Od 1989 roku konkursy odbywają się w Pałacu Kongresu. W 2020 roku, w celu przestrzegania obostrzeń spowodowanych pandemią COVID-19 konkurs odbył się na placu Sheshi Italia w Tiranie.

W 1972 roku Enver Hoxha nazwał organizatorów Festivali i Këngës 11 „wrogami ludu”^[1]. Wielu z nich zostało oskarżonych o zagrażanie mentalności kraju poprzez wprowadzanie niemoralnego aspektu do programu i spiskowanie przeciwko rządowi, wpływając na ówczesną albańską młodzież^[1]. Ówczesny dyrektor generalny RTSH Todi Lubonja, wraz z dyrektorem festiwalu Mihalem Luarasi i piosenkarzem Sherifem Merdanim zostali skazani i pozostali w więzieniu do 1989 roku. Wiele innych zaangażowanych osób miało zakaz pracy w telewizji lub zostało deportowanych do odległych albańskich miast^[1][2]. Kary posłużyły jako przykład i oświadczenie dla przyszłych organizatorów.

Przed 1972 rokiem utwory były często neutralne, a w ich treści można było poruszać dowolne tematy. Po 11. edycji, w której Enver Hoxha ogłosił organizatorów koncertu „wrogami narodu” festiwal był kontynuowany, ale z bardzo silną presją i cenzurą aż do śmierci dyktatora w 1984 roku. Wtedy cenzura zaczęła się rozluźniać^[3]. Nertila Koka i Anita Bitri stały się faworytkami festiwalu, śpiewając piosenki o miłości. Parashqevi Simaku, Irma Libohova i Morena Reka motywowały młodzież coraz bardziej liberalnymi hasłami politycznymi rok po roku^[3]. Grupy rockowe, takie jak Tingulli i Zjarrtë, miały znaczny wpływ na przesłanie swoich piosenek i wprowadzenie muzyki rockowej na albańską scenę muzyczną – gatunku, który z powodzeniem przetrwał do dziś i można go łatwo zauważyć nawet we współczesnych edycjach festiwalu^[3]. Była to planowana liberalizacja, która przez cały czas miała cichą zgodę kierownictwa partii komunistycznej, głównie w wyniku uświadomienia sobie, że dni komunizmu w Europie Wschodniej dobiegają końca^[3]. Opinia publiczna była jednak mniej świadoma zbliżających się zmian w porządku politycznym, przez co nagła zmiana tekstów piosenek wydawała się tajemnicza.

Wraz z upadkiem komunizmu na początku lat 90., Festivali i Këngës stał się o wiele bardziej różnorodny. Zwycięskie piosenki odzwierciedlały okres przejściowy, który przechodziła Albania. Zwycięzca z 1991 roku, Ardit Gjebrea z utworem „Jon” i zwycięzcy z 1992 roku, Aleksandër Gjoka, Manjola Nallbani i Viktor Tahiraj z utworem „Pesha e fatit” (Ciężar losu) miały motyw imigracji i wolności, co zbiegło się z ówczesnym stanem politycznym w kraju. W tym okresie po raz pierwszy pozwolono na używanie słowa Zoti (Bóg). Wcześniej religia była nielegalna, a słowa Bóg nie wolno było wypowiadać publicznie^[3]. Udział albańskich śpiewaków spoza granic kraju również wpisuje się w historię festiwalu w tej dekadzie. Wcześniej kraj był w okresie izolacji^[3]. Ubrania i występy śpiewaków stawały się coraz bardziej ekstrawaganckie z biegiem czasu, a piosenkarki takie jak Bleona Qereti, Ledina Çelo i Adelina Ismaili były jednymi z najbardziej znanych trendsetterek nowej ery.

Kontrowersje

• W 1963 roku Besnik Taraveshi był pierwszym piosenkarzem ściganym przez dyktaturę komunistyczną. Było to spowodowane błędnym wymówieniem słowa w piosence „Djaloshi dhe shiu” („Chłopiec i deszcz”)^[4].
• W 1964 roku przewodniczący jury Llazar Siliqi zdecydował, że pierwsze miejsce nie zostanie przyznane ze względu na niską jakość piosenek. Zamiast tego drugie miejsce zajęła Vaçe Zela z utwotem „Dritaren kërkoj”, a dwa inne utwory zajęły trzecie miejsce^[4].
• W 1980 roku pojawiły się pogłoski, że rząd interweniował w wyłonieniu zwycięzcy, dając zwycięstwo „Shoqet tona ilegale” („Nasi nielegalni przyjaciele”) Vaçe Zeli zamiast „Njerëzit e agimeve” („Ludzie poranków”) Alidy Hisku. Podczas gdy pierwsza jest piosenką honorującą tajne przyjaźnie między partyzantami w czasie narodowego wyzwolenia Albanii od sił nazistowskich, ta druga zawiera silne odniesienia do intelektualnego przebudzenia i idei oświecenia – koncepcje uważane za silnie sprzeczne z filozofią dyktatury Envera Hodży^[4].
• W 1987 Kozma Dushi z piosenką „Lot me ty o djalë” („Hej, chłopcze, płaczemy z tobą”) miała zostać ogłoszona zwycięzcą, jednak kilka minut przed podjęciem decyzji przez jury żona Envera Hodży, Nexhmije Hoxha, oświadczyła, że nie chce, aby ta piosenka wygrała, więc wybrano inną piosenkę^[4].
• W 1997 roku sukienka uczestniczki Almy Bektashi spadła, odsłaniając jej nagie piersi. Kamerom udało się ominąć incydent, jednak publiczność otrzymała pełny obraz zdarzenia^[4].
• W 1999 roku Irma i Eranda Libohova wcześnie opuścili Pałac Kongresów, myśląc, że ich piosenka „Apokalipsi” („Apokalipsa”) nie zwycięży. Piosenka została początkowo ogłoszona zwycięzcą, chociaż błędne obliczenia w głosowaniach jury ogłoszone następnego dnia przez przewodniczącą jurorkę Vaçe Zela, ujawniły, że zamiast tego wygrała Aurela Gaçe z utworem „S’jam tribu” („Nie jestem hołdem”)^[4].
• W 2006 roku Greta Koçi była tak rozczarowana zajęciem piątego miejsca z piosenką „Eja zemër”, że wybuchnęła płaczem, podczas gdy jej matka zarzucała siedmioosobowemu jury festiwalu korupcję i niekompetencję^[4].
• W 2007 roku Blero wycofał się z konkursu, twierdząc, że został poproszony o dużą sumę pieniędzy w zamian za zwycięstwo. Twierdził też, że o pierwszych trzech pozycjach organizatorzy zdecydowali już przed imprezą. Jury i administracja festiwalu odpowiedzieli w oświadczeniu prasowym, że to Blero poprosił o pierwszą nagrodę, wysyłając SMS-a z informacją, że wycofa się, jeśli jego zwycięstwo nie będzie gwarantowane^[4].
• W 2016 pojawiły się kontrowersje co do decyzji organizatorów festiwalu o nie przyjęciu do finału zapowiedzianego 60% jury i 40% głosów publicznych^[5]. Zamiast tego publiczne głosowanie liczyło się tylko do 1/13 ostatecznego wyniku. Po podziale 60/40 Lindita zremisowałaby z Ylli Limani ze 120 punktami. Lindita pozostałaby jednak zwyciężczynią, otrzumując punkty od 11 i najwyższe noty od 5 jurorów, w porównaniu do Ylli Limani, która otrzymała punkt6ly od 7 jurorów i maksymalą notę od jednego jurora.
• W 2019 organizatorom wydarzenia zarzucono próbę sabotażu utworu „Me Tana” Elvany Gjaty. Elvana otrzymała najwyższą notę od każdego zagranicznego jurora, lecz pisarka Rita Petro umieściła artystkę na piątym miejscu, a Mikaela Minga uplasowała ją przedostatnią^[6]. Minga odparła zarzuty, mowiąc że „piosenka ma między innymi wpływy cygańskie i zachodnie” oraz „nie mają nic wspólnego z muzyczną tradycją Albanii^[6].” W następstwie do zarzuceń zamknięty został kanał Festivali i Këngës w serwisie YouTube, w którym Elvana zgromadziła rekordową liczbę 3,5 miliona wyświetleń^[6].

Zwycięzcy Festivali i Këngës

Zwyciężczyni 58. edycji festiwalu, Arilena Ara, z trofeum konkursu kilka chwil po wygranej.

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona festiwalu