Rodzina

Ród Lahousenów wywodzi się z Westfalii^[1]. Członkowie tej rodziny pełnili funkcje rajców miejskich w Osnabrück. Przodkowie Erwina osiedlili się w Verden (Aller) nad rzeką Aller, a w XVII w. przenieśli się do Austrii^[1]. Pradziadek Erwina, Friedrich Christian, po zdobyciu Belgradu w 1789 osiadł w Linzu, gdzie otrzymał prawo przynależności (niem. Heimatberechtigung). W 1880 Lahousenom nadano szlachectwo austriackie. Ojciec Erwina, Wilhelm Carl (1853–1921) w czasie służby w c. i k. Armii został mianowany na stopień marszałka polnego porucznika^[2]. Sam Erwin był ósmym z rzędu członkiem rodu^[1], który wybrał karierę w armii.

I wojna światowa

Po ukończeniu czterech klas gimnazjum, trzech latach w wojskowej szkole średniej w Mährisch-Weißkirchen i dwóch latach w Terezjańskiej Akademii Wojskowej (niem. Theresianische Militärakademie, TherMilAk) w Wiener Neustadt^[3], 18 sierpnia 1915 został wcielony w stopniu podporucznika do Górnoaustriackiego Pułku Piechoty Nr 14 w Linzu, którym w latach 1898–1903 dowodził jego ojciec. Sam Lahousen preferował przydział do wojsk kawalerii, którego jednak nie otrzymał, pomimo zabiegów ojca u najwyższych władz^[4].

Pomimo licznych ciężkich obrażeń, Lahousen spędził cały okres I wojny światowej na wschodnim odcinku frontu włoskiego. 25 maja 1916 brał udział w szturmie na Monte Cimone, podczas którego został postrzelony (kula przebiła płuco)^[4]. Życie uratowała mu operacja, przeprowadzona przez słynnego austriackiego chirurga Antona Eiselsberga. Lahousen, nie czekając na całkowite wyleczenie rany, szukał przydziału na front. Brał udział w jedenastej bitwie nad Isonzo (19 sierpnia–12 września 1917), walcząc m.in. pod Monte San Gabriele. 1 maja 1917 został awansowany na stopień porucznika^[5].

8 września 1917 wskutek zatrucia gazem zachorował na zapalenie płuc, którego wyleczenie było niezmiernie trudne i długotrwałe. W 1918 na własne życzenie wrócił na linię frontu, dołączając do 50 Dywizji Piechoty. W tym roku jego oddziałem macierzystym był nadal Pułk Piechoty Nr 14^[6].

Za zasługi na polu bitwy został odznaczony Krzyżem Zasługi Wojskowej z dekoracją wojenną i mieczami (niem. Militärverdienstkreuz mit Schwertern und Kriegsdekoration), Krzyżem Wojskowym Karola (niem. Karl-Truppenkreuz)^[6], medalem zasłużonych oraz heskim medalem za waleczność. Jego intensywne doświadczenia wojenne sprawiły, że Lahousen stał się zdeklarowanym przeciwnikiem wojen i od początku odrzucał wojenną politykę Hitlera.

Po zakończeniu wojny udał się wraz ze swoją dywizją do Wiednia, co pozwoliło mu uniknąć włoskiego internowania. Biorąc pod uwagę klęskę austriacko-węgierską w wyniku rozejmu w Villa Giusti zawartego pod koniec wojny 3 listopada 1918, marsz Lahousena do Wiednia może być oceniany jako wyjątkowe osiągnięcie.

Republika Niemiecko-Austriacka (niem. Deutschösterreich)

Od stycznia 1919 do 1920 Lahousen służył w pierwszej prowizorycznej armii Republiki Niemiecko-Austriackiej, jako komendant magazynu-strażnicy w Korneuburgu^[7] i Kaiserebersdorfie. 25 października 1920 złożył przysięgę w armii zawodowej pierwszej republiki i został przeniesiony od 30 maja 1921 do Linzu a od 1922 do Freistadt. 25 lutego 1922 Lahousen poślubił Margarethę Idę Marię Roth – córkę generalobersta Josefa von Roth-Limanowa-Lapanów (1859–1927)^[8].

1 maja 1925 w uznaniu zasług podczas I wojny światowej otrzymał awans na stopień kapitana. W 1929 ukończył wojskowy kurs psychotechniczny^[9], a w 1930 rozpoczął trzyletnie szkolenie oficerskie^[3]. W 1933 awansował na stopień majora^[9]. Po okresie próbnym, 1 stycznia 1935 został przeniesiony do ministerstwa obrony, gdzie do 1938 kierował służbą wywiadowczą, zajmując się kooperacją ze służbą niemiecką^[10] i na zlecenie Niemców koncentrując się głównie na działalności na terenie Czechosłowacji^[11]. 8 czerwca 1935 otrzymał awans na stopień podpułkownika. W trakcie współpracy z wywiadem niemieckim poznał Wilhelma Canarisa^[3][7] i Helmutha Groscurtha^[12].

Abwehra i antynazistowski ruch oporu

Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy Lahousen został ściągnięty przez kierownictwo Abwehry do Berlina. Canaris miał go poprosić:

Polecenie Canarisa – rozumiane jako zakaz sprowadzenia współpracowników popierających nazistów (13 marca 1938 Austria została przyłączona do III Rzeszy jako Marchia Wschodnia (niem. Ostmark) a w przeprowadzonym 10 kwietnia 1938 referendum 99,73% głosujących opowiedziało się za przyłączeniem Austrii do Niemiec) – mogło posłużyć wcieleniu do Abwehry znajomych Lahousena, którzy ze względu na żydowskie pochodzenie byli narażeni na prześladowania w nazistowskiej Marchii Wschodniej (np. Fritza Baura czy Kurta Fechnera) czy przedstawicieli starych austriackich rodów szlacheckich (Arenberg, Thun-Hohenstein), którzy posiadali dobre kontakty w państwach inwigilowanych przez wywiad niemiecki, m.in. na Węgrzech czy w Polsce^[13].

W lipcu 1938 Lahousen został zastępcą Hansa Piekenbrocka, kierownika wydziału I Abwehry^[15], by od 1 stycznia 1939 objąć kierownictwo wydziału II zajmującego się sabotażem i dywersją^[9]. Wtedy też, na prośbę Canarisa, który prowadził dziennik, Lahousen zaczął sporządzać notatki i przekazywać je Canarisowi^[3][16]. Według Lahousena, Canaris miał się następująco wypowiedzieć o celu prowadzonego przez siebie dziennika:

Lahousen notował codziennie otrzymywane rozkazy, a także te wydawane przez niego samego. Oprócz niego podobne zapiski prowadził jeszcze jeden wysoki rangą pracownik Abwehry – Canaris miał do nich powiedzieć:

Lahousen pisał m.in. o wybuchu wojny z Polską, mordach SS i Einsatzgruppen na tyłach frontu, złym traktowaniu jeńców sowieckich i ludności cywilnej, zabójstwach zlecanych Abwerze przez Hitlera. Fragmentarycznie zachowane zapiski stanowią unikalne źródło historyczne. Obecnie znajdują się w narodowym archiwum w Waszyngtonie.

Według Lahousena protesty członków Abwehry przeciwko zbrodniczej działalności nazistów podnoszone w trakcie licznych zebrań głównych przywódców były ignorowane^[10], np. podczas spotkania z Hitlerem 12 września 1939 na konferencji w Jełowej Canaris ostrzegał przed eksterminacją polskiej inteligencji^[3].

W 1941 i w 1942-43 Lahousen był zaangażowany u boku Canarisa w sabotaż operacji Feliks (niem. Unternehmen Felix), której celem było zdobycie Gibraltaru, by uzyskać kontrolę nad połączeniem Atlantyku z Morzem Śródziemnym^[19]. Lahousen wraz z Wesselem Freytagiem von Loringhovenem^[20] towarzyszył również Canarisowi podczas pobytu we Włoszech, by ostrzec władze włoskie przed operacją Alarich (niem. Unternehmen Alarich)^[19], której celem miało być rozbrojenie wojsk włoskich wobec oczekiwanej kapitulacji Włoch.

Canaris i Lahousen zdecydowali się aktywnie wspierać przygotowania zamachu na Hitlera. 7 marca 1943 Lahousen wraz z Hansem von Dohnanyi i Hansem Osterem towarzyszył Canarisowi podczas wyjazdu do kwatery głównej Grupy Armii „Środek” w Smoleńsku^[21]. Udało im się zabrać skrzynkę brytyjskich materiałów wybuchowych wraz z bezgłośnym zapalnikiem w celu przeprowadzenia zamachu na Hitlera. Pułkownik Henning von Tresckow i porucznik Fabian von Schlabrendorff spreparowali dostarczony materiał w taki sposób, że wyglądał jak pakiet z dwoma butelkami koniaku. 13 marca 1943 Schlabrendorff przekazał pakunek – jako przesyłkę dla podpułkownika Hellmutha Stieffa^[21] – niewtajemniczonemu pułkownikowi Brandtowi, który leciał w jednym samolocie z Hitlerem powracającym z inspekcji wojsk do kwatery Wilczy Szaniec. Eksplozja miała nastąpić nad Mińskiem^[21]. Zamach nie powiódł się jednak z przyczyn technicznych – pakunek znajdował się w ładowni, gdzie było najprawdopodobniej zbyt zimno, by doszło do wybuchu ładunku^[21].

Lahousen, jako pułkownik w Sztabie Generalnym (niem. Oberst d.G.), by otrzymać stopień generalski, musiał odbyć półroczny okres próbny na froncie – stąd nie mógł dalej angażować się w działalność opozycyjną w Berlinie. 1 sierpnia 1943 przekazał kierownictwo wydziału II pułkownikowi Wesselowi Freytagowi von Loringhovenowi^[22], opozycjoniście związanym z Clausem von Stauffenbergiem i późniejszemu uczestnikowi spisku przygotowującego zamach na życie Hitlera 20 lipca 1944. Na froncie wschodnim Lahousen dowodził kolejno 96. (Grenadier-Regiment 96) oraz 4. pułkiem grenadierów (Grenadier-Regiment 4), a następnie stacjonującym w Marnowie nad Donem 41. pułkiem strzelców (Jäger-Regiment 41(L)). 19 lipca 1944, podczas zaciętych walk Lahousen został poważnie ranny^[13]. Będąc niezdolnym do walki na froncie, 1 sierpnia 1944 został przeniesiony do rezerwy oficerskiej (niem. Führerreserve)^[23]. Został odznaczony Krzyżem Żelaznym I Klasy^[13] (niem. Eisernes Kreuz Erster Klasse) oraz złotym Krzyżem Niemieckim (niem. Deutsches Kreuz in Gold). 1 stycznia 1945 otrzymał stopień generała brygady (Generalmajor)^[16][23]. Ani Gestapo, ani Sicherheitsdienst nie podejrzewały go o działalność opozycyjną.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze

Bezpośrednio po zakończeniu wojny, w maju 1945 Lahousen został internowany przez Amerykanów^[23]. Od sierpnia do grudnia 1946 był przetrzymywany przez brytyjskie tajne służby wywiadowcze^[24]. Większość czasu spędził jednak w lazarecie.

30 listopada 1945 zeznawał przed trybunałem w Norymberdze w głównym procesie czołowych nazistów^[23]. W pozostałych procesach nie brał udziału. W rozmowie z amerykańskim psychologiem więziennym Gustavem M. Gilbertem podkreślał:

Jego zeznania koncentrowały się na zbrodniczej działalności nazistów podczas wojny, szczególnie na wschodzie, oraz na złym traktowaniu milionów radzieckich jeńców wojennych (w lutym 1942 wskutek złego traktowania z ponad trzech milionów internowanych żołnierzy radzieckich pozostało przy życiu w obozach mniej niż pół miliona). Lahousen dostarczył także szczegółowych informacji na temat zabójstw zlecanych Abwerze, m.in. rozkazu zabicia francuskich generałów Weyganda i Girauda^[3]. Podał również szczegóły niemieckiej prowokacji w Gliwicach^[3]. Zeznawał pod przysięgą^[3], a jego świadectwo pozostaje jednym z najważniejszych źródeł austriackich o zbrodniach popełnionych podczas II wojny światowej.

Lata powojenne

Po zwolnieniu z więzienia amerykańskiego, Lahousen wrócił 4 czerwca 1947 do Seefeld w austriackim Tyrolu^[26], gdzie od 1949 był redaktorem „Tiroler Tageszeitung”^[26]. W 1953 poślubił Stephanie, wdowę po byłym austriackim sekretarzu stanu Theodorze Znidaricu (1905–1946)^[27]. Wraz z żoną i jej trojgiem dzieci przeprowadził się do Innsbrucka we francuskiej strefie okupacyjnej Austrii, gdzie zmarł na atak serca 24 lutego 1955^[28].